Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

ADAM  OLEARİ  bilik  və  maraq  dairəsinin  ensiklo-

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
58 
pedikliyi  ilə  seçilən  bir  alim  və  yazıçı  olmuşdur.  o,  eyni 
zamanda  riyaziyyatçı,  aqronom,  coğrafiyaçı,  tarixçi  və 
şərqşünas  idi.  Yoxsul  ailədən  çıxmasına  baxmayaraq 
əməksevərliyi və qabiliyyəti sayəsində fəlsəfə magistri elmi 
dərəcəsi  almışdır.  1634-1639-cu  illərdə  iki  dəfə  Şərqə 
səyahət  edən  Oleari  səyahət  zamanı  apardığı  qeydlər 
əsasında  "Şərqə  yeni  səyahətin  təsviri"  /1647/  əsərini  yazıb 
nəşr etdirir. Bu əsər Olearinin müasirlərinin böyük marağına 
səbəb  olmuş  və  ədibin  sağlığında  dörd  dəfə  çap  edilmişdir. 
Getenin "çox xoşa gələn və ibrətamiz" hesab etdiyi bu kitab 
sadə və maraqlı bir dillə yazılmışdır. Burada Rusiya və Şərq 
ölkələri haqqında zəngin məlumat verilir. 
Şair  kimi  Oleari  Opits  məktəbinə  daxil  olan  sənət-
karlardandır.  Alman  ədəbiyyatı  tarixində  o  daha  çox  "Fars 
qızıl  gül  vadiləri"  /1654/  kitabında  toplanan  tərcümələri  ilə 
tanınmışdır.  Sədinin  "Gülüstan"nından  və  "Loğmanın 
təmsilləri"  adı  ilə  ərəbcədən  sərbəst  şəkildə  tərcümə  edilən 
bu  şeirlər  alman  ədəbiyyatında  Şərq  şeiri  ilə  təmasın,  onu 
yaradıcı  surətdə  mənimsəməyin  ilk  nümunəsi  idi.  Bu 
tərcümələr  öz  məzmunu  və  üslubu  etibarilə  dövrün  əxlaqi 
nəsihətamiz  şeirləri  ilə  birləşirdi.  Olearinin  təşəbbüsü 
sonralar Herdar və Gete tərəfindən davam etdirilmişdir. 
 
FRİDRİX  LOQAU  /1604-1655/.  Loqau  XVII  əsr 
alman  klassisizminin  ən  görkəmli  şairlərindən  biridir.  O, 
alman  ədəbiyyatında  möhkəm  yer  tutan  epiqram  janrının 
banisidir. 
Loqau  Sileziyada  Brokhut  malikanəsində  anadan 
olmuş,  Frankfurt-Oderdə  hüququ  öyrənmişdir.  Briqdə 
hersoqun  müşaviri  olmuşdur.  Liqnistsdə  ölmüşdür.  1638-ci 
ildə  o,  "İki  yüz  alman  aforizmi",  1654-cü  ildə  isə  "Üç  min 
alman  epiqramı"  kitablarını  nəşr  etdirir.  Onun  əsərlərində 
dövrün  hadisə  və  əxlaqı  kəskin  tənqidi  əksini  tapır.  Şair 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
59 
xalqa  çoxlu  fəlakətlər  gətirən  dini  fanatizmi,  zadəganların 
tüfeyliliyini, saray adamlarının riyakarlığını satirik bir üsulla 
qələmə  alır.  Loqaunun  poeziyası  ciddi,  realist  bir  üsluba 
malikdir.  Fleminq  və  Daxa  nisbətən  XVII  əsrin  nəsihətamiz 
bürger poeziyası ilə daha çox bağlı olan Loqau müasirlərinin 
diqqətini  cəlb  etməmişdir.  Əsrin  sonlarında  isə  o  tamam 
unudulur. Loqaunun əsərləri ilk dəfə Lessinqin diqqətini cəlb 
edir  və  onları  yüksək  qiymətləndirir.  1759-cu  ildə  onun 
seçilmiş  epiqramlarını  çap  etdirir.  Lessinq  onun  poetik  dili 
haqqında yazır: "O, öyüd verəndə ifadəli və qüvvətlidir; ifşa 
edəndə  təntənəli  və  yüksək  səslidir;  Sevgidən  danışanda 
zərif,  ahəngdar  və  səmimidir;  zarafat  edəndə  şən  və 
sadəlövhdür;  adamları,  sadəcə  olaraq  güldürmək  istəyəndə 
əyləndirici və oynaqdır." 
Epiqram  janrının  mahir  ustası  olan  Loqau  onlarda 
müasirlərinin  yığcam  və  dəqiq  səciyyəsini  yaradır,  alman 
kübar cəmiyyətinin tipləri qalereyasını canlandırır. 
XVII əsrin bir çox başqa sənətkarları kimi müharibə-
nin  fəlakətlərinin  təsviri  onun  şeirlərində  də  mühüm  yer 
tutur. Şair müharibəyə lənət  yağdırır, onda hər kəsdən əvvəl 
knyazların  marağı  olduğunu  bildirir.  Hərb  alovlarının  xalqa 
gətirdiyi  müsibətləri  o,  Opits  və  Fleminqdən  daha  kəskin, 
daha doğru qələmə alır. Başqa şairlərdən fərqli olaraq dindən 
və  allahdan  kömək,  təsəlli  umur.  Aydın,  ağıllı  mühakimə, 
istehzalı  yığcamlıq,  ayıq  obyektivlik  Loqau  şeirlərini 
səciyyələndirən əsas keyfiyyətlərdir. 
"Həyalı  əsr"  epiqramında  Loqau  öz  dövründən  nara-
zılığını bildirərək yazır: 
Bizim şanlı əsrimiz tacıdır zamanların, 
Həya olub qüdrəti, zinəti insanların. 
Cüzamlıdan qaçan tək qaçır o dayanmadan. 
Açıq-aydın, pərdəsiz həqiqətdən hər zaman. 
 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
60 
Məhz  bu  cəhətinə  görə  dövr  üçün  Loqaunun  realist, 
cəsarətli  tənqidi  poeziyası  müstəsna  bir  hadisə  kimi  diqqəti 
cəlb edir. 
 
A.QRİFİUS  /1616-1664/. XVII  əsr alman dramatur-
giyasının  ən  tanınmış  nümayəndəsi  Andreas  Qrifius 
olmuşdur.  Çətin  bir  yaradıcılıq  yolu  keçən  bu  istedadlı 
sənətkar klassisist estetika mövqeyində dayansa da, barokko 
cərəyanının  güclü  təsiri  altında  olmuşdur,  alman 
gerçəkliyinin  ölüm  saçan  abu-havası  da  burada  az  rol 
oynamamışdır. 
Qrifius Sileziyanın Qloqau şəhərində ruhani ailəsində 
doğulur. Hələ məktəbdə oxuduğu vaxt qədim və yeni dilləri 
öyrənməyə  xüsusi  maraq  göstərir.  Dansiqdə  latın  dilini 
öyrənir, Opitslə tanış olur. Sileziyaya qayıdanda müharibənin 
dəhşətləri  ilə  qarşılaşır,  gördüyü  hadisələr  onun  yaddaşında 
silinməz  izlər  buraxır,  yaradıcılığının  əsas  mövzularından 
birinə çevrilir. 
Qrifius 1636-cı ildə Hollandiyaya gedir, altı il Leyden 
Universitetində çalışır, yetkin bir alim kimi formalaşır. 1647-
ci  ildə  vətənə  qayıdan  sənətkar  ən  yaxşı  faciə  və 
komediyalarını yaradır. 
1650-ci  ildən  Qloqau  şəhər  vəkili  olan,  bu  vəzifənin 
xatirinə  Heydelberq  və  Frankfurt-Oder  Universitetlərinin 
professorluq  təklifindən  imtina  edən  Qrifius  həyatının  son 
illərini  Qabsburqlar  sülaləsinin  Sileziyanı  öz  mütləqiyyət 
hakimiyyətinə tabe etmək  cəhdləri ilə mübarizədə keçirmiş, 
doğma yurdun qədim silki hüquqlarını qorumağa çalışmışdır. 
Təbiətdən  namuslu,  dərin  düşüncəli  bir  alim  olan 
Qrifius  Otuzillik  müharibə  dövründə  alman  bürgerinin 
dünyagörüşündə  əmələ  gələn  böhranı  müasirlərinin 
hamısından  daha  doğru  və  əhatəli  əks  etdirmişdir.  Onun 
lirikası vətənin fəlakət və müsibətlərini əks etdirir. "Vətənin 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
61 
göz yaşları" sonetində şair yazır: 
 
Budur viran olmasın, süqutun nəhayəti 
Keçir əlində qılınc ölkəni yağı düşmən. 
Boru, top səsi gəlir bir an ara vermədən, 
Yoxsulluq, ölüm olub insanların qisməti. 
Yanır odlar içində şəhərin qüllələri, 
Haqq evi ləkələnib, ratuşa dönüb külə, 
Doğram-doğramdır ərlər, qızlarsa keçib ələ. 
Yanğın, vəba hökm edir burda nə vaxtdan bəri, 
On səkkiz il keçib düz, ancaq yenə və yenə 
Çaylarda qanlar axır sərin sular yerinə, 
Meyitlər səriliblər orda göl olmaq üçün. 
Ölümün zülmətindən daha qorxuncdur hər an. 
Aclıq, vəba, yanğından bu daha pisdir, inan; 
Könül xəzinəsini itirir insan bütün. 
 
Qrifius  çox  böyük  bir  həssaslıq  və  ayıqlıqla  müha-
ribənin insan mənəviyyatına vurduğu yaraları daha ciddi itki 
sayır.  İnsan  şüur  və  əxlaqının  süqutu,  tənəzzülü,  talan 
edilməsi  müharibənin  ən  dəhşətli,  ən  qorxulu  bir  nəticəsi 
kimi nəzərə çatdırılır. İnsanın könül xəzinəsinin itirilməsi ən 
acı, ən ağır həqiqət kimi qiymətləndirilir. Şair müasir alman 
gerçəkliyini,  onun  fəlakətlərini  dərin  bir  realizm  və  ürək 
ağrısı ilə açıb göstərir. 
30-40-cı  illərdə  Qrifiusun  şeiri  üçün  bədbin  əhval-
ruhiyyə daha səciyyəvidir. 
Hər  şey  həyatda  fanidir,  boşdur,  həyatın  sevincləri 
aldanışdır,  zövq,  səfa  olan  yerdə  dəhşət  var,  sevinc  olan 
yerdə inilti var; gözəllik, var-dövlət, şöhrət və şərəf – hamısı 
bir  yuxu  kimi  ötüb  keçəcək,  bir  tüstü  kimi  küləklər 
tərəfindən aparılacaqdır. Hər yerdə ölüm, dağılma, zülmət və 
ümidsizlik  hökm  edir.  Gerçəkliyin  ziddiyyətlərindən, 
iztirablarından  yaxa  qurtarmaq  üçün  şair  əbədiyyətə,  allaha 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
62 
pənah  aparmağa  çağırır.  Şairin  poeziyasının  kəskin 
ziddiyyətlərində barokko cərəyanının güclü təsiri duyulur. 
Barokko  cərəyanına  məxsus  keyfiyyətlər  Qrifiusun 
dram  əsərlərində  də  aydın  hiss  edilir.  O,  beş  faciə  və  üç 
komediya  yazmış  və  xarici  ölkə  dramaturqlarının  bir  sıra 
əsərlərini  yenidən  işləmişdir.  "Gürcüstanlı  Katarina", 
"Kardenio və Selinda", "Karl Stüart", "Papinian" faciələrində 
Qrifius  Vondel  və  Kornel  yaradıcılığına  istinad  etsə  də, 
orijinal bir yolla getmişdir. 
Lirik əsərlərində olduğu kimi sənətkar faciələrində də 
müasir  gerçəkliyin  faciəli  ziddiyyətlərindən  irəli  gələn 
böhranı əks etdirir, insan əməllərinin keçici səciyyəsini açıb 
göstərir.  Hökmdarların,  sərkərdələrin,  əyanların  və  adi 
adamların  taleyi  Qrifiusun  əsərlərində  insan  səadəti  və 
əzəmətinin  dönüklüyünü,  faniliyini  göstərmək  üçün  bir 
örnək rolunu oynayır. 
Şair  tamaşaçılarını  böyük  qəlbin  insanların  faciəsinə 
acımağa  çağırır,  onun  faciələrinin  mövzusu  uzaq  tarixi 
dövrlərdən,  yaxud  müasir  həyatdan  götürülməklə  bərabər 
hakimiyyət  uğrunda  gedən  mübarizələr,  sui-qəsdlər,  qətllər, 
edamlar 
ətrafında 
cərəyan 
edir. 
Dramaturq 
öz 
qəhrəmanlarının  böyüklüyünü,  əzəmətini  onların  passiv 
qəhrəmanlığında,  qarşısıalınmaz  iztirablara,  zülmətlərə 
müqavimətdə görür. 
"Gürcüstanlı  Yekaterina"  əsərində  əxlaqi  dəyanətlə 
zülm,  zor  qarşılaşdırılır.  Əsir  edilmiş  gürcü  çariçasının 
dəyanəti, dözümü, mənsub olduğu dinə sədaqəti, özünü Şah 
Abbasa  girov  verərək  xalqını  xilas  etmək  cəhdi  onu  ədibin 
ilk faciəsinin qəhrəmanlarından fərqləndirir. Şah Abbas girov 
kimi  səkkiz  il  zindanda  saxladığı  Yekaterinanı  sevir,  ona 
taxt-tac  təklif  edir,  lakin  çariçanın  müsəlmanlığı  qəbul 
etməsini  istəyir,  onu  edamla  hədələyir.  Rus  səfirinin  işə 
qarışması  isə  çariçanın  ölümünü  daha  da  sürətləndirir. 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
63 
Yekaterina  ölümdən,  işgəncələrdən  qorxmayaraq  vətən  və 
din yolunda ölümə şadlıqla gedir. 
Faciənin mövzusu 1624-cü ildə baş vermiş tarixi bir 
hadisədən  götürülmüşdür. Qrifius bu mövzunu  işləməklə öz 
ölkəsinin  başına  gələn  fəlakətlərə  də  toxunurdu.  Lakin 
Qrifiusun  faciəsində  mənəvi  ucalıqla  qəddarlığın,  ruh  ilə 
cismin, asketizm ilə şəhvətin, dəyanətlə ehtirasın toqquşması 
göstərilmişdir. 
Dramaturq 1649-cu ildə  Karl Stüartın ölümündən bir 
az  sonra  yazdığı  "Karl  Stüart"  faciəsində  kralı  edam  etmiş 
inqilabi kütləni  məzəmmətləyir. Səhnədə  müxtəlif dövrlərdə 
öldürülmüş  kralların  xoru  görünür.  Ölü  kralların 
kabuslarından  təşkil  edilmiş  xor  intiqama  çağırır,  allaha 
yalvarır.  Kabuslar,  kölgələr,  ifritələr  real  surətlərlə  birlikdə 
hərəkət  edirlər.  Qrifius  puritan  inqilabının  hərəkətinə  qarşı 
çıxmaqla  yer  üzərində  hökm  sürən  şər  və  ədalətsizliyi 
göstərməyə  çalışır.  Dramaturq  Karl  Stüartı  taleyin  ədalətsiz 
hökmünə  itaətlə  baş  əyən  bir  şəhid  və  qəhrəman  kimi 
göstərir.  Qrifius nəzərə  çatdırmaq istəyir ki,  I  Karlın ölümü 
dünyəvi  əzəmət  və  şöhrətin  faniliyini,  heçliyini,  insan 
həyatının  faciəyə  məhkum  olduğunu  təsdiqləyir.  Qrifius  öz 
qəhrəmanının dili ilə üzünü insanlara tutaraq deyir: "Ey uca 
taxtın  üstündən  edam  meydançasını  seyr  edənlər,  baxın 
hökmdarın fəxr etdiyi hakimiyyət necə heç olur. Hökmdarın 
əzəməti ancaq bir kölgə, tüstü, zəif bir külək əsməsidir." 
Qrifius  "Cəsur  qanunpərəst,  yaxud  can  verən 
Patinian"  faciəsində  tarixi  rəvayət  əsərin  əsas  mövzusuna 
çevrilmişdir.  Məşhur  Roma  hüquqşünası  Patinian  imperator 
Karakallanın  əmri  ilə  edam  edilməyə  razı  olur,  lakin  onun 
törətdiyi  qardaşın  qardaşı  öldürmək  cinayətinə  qanunla 
bəraət  qazandırmağa  razılaşmır.  Patinian  öz  nəcib  dəyanəti 
ilə  əxlaqi  borcunu  ləyaqətlə  yerinə  yetirən  bir  qəhrəmana 
çevrilir.  Bu  baxımdan  o,  Gürcüstanlı  Yekaterinaya,  Karl 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
64 
Stüarta çox bənzəyir. 
Qrifiusun  bəzi  faciələrinin  bu  qısa  təhlili  bir  daha 
təsdiq  edir  ki,  klassisist  bir  dramaturq  olsa  da,  barokko 
təsirindən  yaxa  qurtara  bilmir.  Bu  isə  öz  növbəsində  alman 
gerçəkliyinin ziddiyyətləri ilə şərtlənirdi. 
"Kardenio  və  Selinda"  faciəsi  Qrifiusun  yaradıcılı-
ğında  xüsusi  yer  tutur.  Faciə  üçün  həddindən  çox  sadə 
mövzuda  yazılan  bu  əsərdə  sadə  adamların  sevgi  və 
iztirabları  göstərilmişdir.  Burada  dramaturq  insan  həyatının 
faciəli  ziddiyyətlərini  kralların,  sərkərdələrin  həyatından 
götürülmüş  hadisələrlə  deyil,  orta  səviyyəli  adamların  şəxsi 
həyatından aldığı səhnələrlə əks etdirir. Bununla da Qrifius, 
bir  növ,  XVIII  əsrin  meşşan  obrazları  üçün  yol  açır.  Əsərin 
faciə ilə bitməməsi də onu klassisist faciələrdən ayırır. 
Qrifiusun  komediyaları  daha  çox  realist  meyllər  və 
milli kolorit axtarışları ilə seçilir. 
 
MOŞEROŞ  /1601-1669/. Alman ədəbiyyatında sati-
rik  nəsrin  ilk  görkəmli  nümayəndələrindən  biri  Yoxan 
Mixael  Moşeroşdur.  Moşeroşun  əcdadı  qədim  Araqon 
zadəganlarından  olmuşdur.  XVI  əsrin  başlanğıcından  onlar 
Niderlanda  köçmüş,  oradan  da  Almaniyaya  gələrək  burada 
feodal  bürokratiyasına  qaynayıb  qarışmışlar.  Atası  Vilştadt 
da  alman  idi.  Moşeroş  da  burada  anadan  olmuş,  latın 
məktəbini  bitirəndən  sonra  Strasburq  universitetində 
oxumuşdur.  Otuzillik  müharibə  dövründə  onun  əmlakı 
dəfələrlə  qarət  olunmuş,  özü  isə  Strasburqa  qaçaraq  orada 
məmur  işləmişdir.  1656-cı  ildən  o,  müxtəlif  knyazların 
saraylarında yüksək vəzifələrdə çalışmışdır. 
Moşeroşun  çoxcəhətli  ədəbi  irsində  "Finander  fon 
Zittevaldın  qəribə  və  həqiqi  yuxuları"  romanı  xüsusi  yer 
tutur.  Ədib  Kevedonun  "yuxugörmələr"  üsulundan  istifadə 
etsə də, hadisələrin realist, canlı və obrazlı təqdimi ilə ondan 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
65 
seçilir.  O,  XVI  əsr  alman  satirik  yazıçılarından  Fişart, 
Murner,  S.Brant  və  başqalarının  ədəbi  priyomlarından 
bacarıqla istifadə edir. Moşeroş satirik bir yazıçı kimi kobud 
ifadə  və  obrazlardan  çəkinmir,  nəzakətli  zərifliyi,  söz 
oyunbazlığını  rədd  edir.  Yazıçı  fransız  dəblərinin  əsiri  olan 
zadəganlara  nifrətlə  yanaşır,  onların  hərəkətini  vətənə 
xəyanət kimi qiymətləndirir. "Finander fon Zittevaldın qəribə 
və həqiqi  yuxuları" romanı eybəcərliklərin ifşasında, həyata 
münasibətində,  yazı  üslubunda  barokko  cərəyanına  məxsus 
bir roman kimi diqqəti cəlb edir. Romanda həyat bütün təbii 
boyaları, axmaqlığı, ikiüzlülüyü, haqsızlığı, ziddiyyətləri ilə 
birlikdə  qələmə  alınmışdır.  "Əsgər  həyatı"  adlanan  yuxuda 
müharibənin  dəhşətləri,  əsgərlərin  özbaşınalığı,  cürbəcür 
işgəncələr nəzərdən keçirilir, "Cəhənnəm övladları" adlanan 
yuxuda  cəhənnəm  mənzərələrinin  həyatda  baş  verən 
hadisələrin  yanında bir  uşaq oyunu olduğu nəzərə  çatdırılır. 
Heç  iblis  də  insanın  törətdiyi  şər  qədər  şər  işlər  törədə 
bilməz. Heç yerdə, xüsusən hökmdarların saraylarında haqq, 
ədalət  yoxdur.  Yazıçının  "Ey  lənətə  gəlmiş  həyat"  "ədəbi 
çəkişmələr, əbədi nifrət, əbədi didişmə, əbədi kin, əbədi ya-
lan"  sözləri  xalqın  və  zamanın  qəlbindən  qopan  acı  bir 
fəryad  kimi  səslənir,  insan  həyatının  simasını  müəyyən-
ləşdirir. 
Moşeroş təsvir etdiyi bu həyatda gözəl heç nə yoxdur. 
Zahirən  gözəl  görünən  hər  şey  bir  yuxu  və  kölgədən  başqa 
bir  şey  deyildir.  Hər  yerdə  zahiri  gözəllik  altında  eybəcər, 
çirkin  bir  həqiqət  gizlənir.  "Bütün  insanların  həyatı  ancaq 
zahiri  bir  örtüdür,  mənasız  riyakarlıqdır."  XVI  əsr  yazıçı 
Fişart  kimi  Moşeroş  da  qroteski  sevir.  Lakin  ondan  fərqli 
olaraq  Moşeroşda  qrotesk  nikbin  deyil,  qorxunc  bir 
inamsızlıqla  doludur.  Həyatın,  hadisələrin  hərcmərcliyi 
əsərdəki hadisələrin təqdimi üsulunda da özünü açıq büruzə 
verir.  Moşeroş  ciddi  quruluş  xəttini,  ahəngdar  gözəlliyi, 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
66 
obrazların aydınlığını rədd edir. 
Moşeroş və XVII əsrin digər satirik yazıçılarının ədə-
bi  fəaliyyətini  böyük  alman  yazıçısı  Qrimmelshauzenin 
yaradıcılığı üçün zəmin hazırlamışdır. 
 
İOHAN QRİMMELSHAUZEN /1622-1676/.  
XVII əsr alman ədəbiyyatının ən böyük nümayəndəsi 
İohan  Qrimmelshauzendir.  O,  ilk  dəfə  xəlqi  mövqelərdən 
çıxış  edərək  alman  gerçəkliyinin  realist  mənzərəsini 
yaratmış, dövrün qabaqcıl fikir və ideallarını əks etdirmişdir. 
Alman  satirik  yazıçılarının  yaradıcılığı  Qrimmelshauzenin 
irsində özünün ən yüksək inkişaf zirvəsinə çatmışdır. 
Yazıçının  anadan  olduğu  yer  və  vaxt  dəqiq  məlum 
deyildir.  Məlum  olan  budur  ki,  onun  əcdadları  Şvartsvaldın 
Qelnhauzen  şəhərciyinin  bürgerlərindən  imişlər.  Ehtimal 
olunur  ki,  Qrimmelshauzen  də  həmin  şəhərcikdə  anadan 
olmuş  və  1634-cü  ilə  kimi  orada  yaşamışdır.  1634-cü  ilin 
sentyabrında Qelnhauzen imperiya orduları tərəfindən tutulur 
və  qarət  edilir.  Elə  bu  vaxtlar  gələcək  yazıçı  general 
Qyetsenin ordusuna daxil olur. 
1639-cu  ilin  yayında  o,  Offenburq  şəhər  komendan-
tının  katibi,  müharibənin  sonunda  isə  Vasserburqda  alay 
katibi  vəzifəsində  çalışır.  1648-ci  il  sülhündən  sonra 
Qrimmelshauzen  Offenburqa  qayıdır,  burada  Katerina 
Henniger  adlı  bir  qızla  evlənir.  1650-1656-cı  illərdə  o, 
Renxtalda  Karl  Şauenburqun  malikanələrində  təsərrüfat 
müdiri və məhkəmə nəzarətçisi işləyir, məhkəmələrdə, haqq-
hesab işlərində, icarə haqqı və vergi toplanışında iştirak edir. 
Ona bu vaxt irs olaraq Şpitalbune adlı balaca bir mülk çatır, 
o,  burada  özünə  iki  ev  tikdirir.  1657-ci  ildə  ədib  Qaysbax 
yaxınlığında  "Gümüşü  ulduzun  yanında"  adlı  bir  meyxana 
açır. Qrimmelshauzen "Ay aləminə səyahətin təsviri", "Sənin 
və mənim haqqımda röyalarım" adlı ilk əsərlərini yazır. 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
67 
1661-ci  ildə  yazıçı  həkim  İohann  Küxnerin  yanında 
təsərrüfat müdiri işləməyə başlayır, qəsr komendantı rütbəsi 
alır.  Yüksək  dairələrlə  tanışlıq  onda  acı  təəssüf  hissləri 
oyadır.  1665-ci  ildə  Qrimmelshauzen  yenidən  Qaysbaxda 
meyxanaçı işləyir, 1667-ci ildə isə Strasburq (knyazına) tabe 
olan  Renxendə  vergi  yığan  və  yüzbaşı  vəzifəsində  işləyir. 
Renxendə olarkən sənətkar əsas əsəri olan "Simplississimus" 
romanını  bitirir,  "Kuraj",  "Şprinqinefold",  "Ecazkar  quş 
yuvası"  romanlarını,  "Dünyanın  astar  üzü",  "Ayı  dərisi", 
"Məğrur  Melxer"  və  b.  kiçik  satiralarını,  həmçinin  satirik 
təqvimlərini  yazır.  "Ditvald  və  Amelinda",  "Proksimus  və 
Limpida",  "İsmətli  İosif"  və  başqa  tarixi  romanlarını  da 
Qrimmelshauzen burada yaradır. 
1675-ci ildə Qrimmelshauzen fransız Niderlan alman 
müharibəsinin  dəhşətləri  ilə  qarşılaşır,  quldurluq  və 
qarətçiliyin  şahidi  olur.  17  avqust  1676-cı  ildə 
Qrimmelshauzen vəfat edir. 
Qrimmelshauzenin  ədəbi  irsində  "Simplitsi  Simplis-
sissimus"  satirik  fəlsəfi  romanı  xüsusi  yer  tutur.  Burada 
yazıçı  həyat  həqiqətlərini  bəzək-düzəksiz  əks  etdirir.  Sadə, 
adi,  bəzən  kobud  bir  dillə  yazılan  bu  romanda  bütöv  bir 
dövrün  müsibət  və  fəlakətləri  qələmə  alınmışdır.  Ədib 
burada insan və dünya haqqındakı fəlsəfi düşüncələrini əlvan 
həyat  hadisələri  və  surətlər  vasitəsilə  açıb  göstərir.  Roman 
boyu  ara-sıra  yazıçının  sarkazm  dərəcəsinə  çatan  gülüşü 
eşidilir, bu gülüşlər oxucunun qəlbində qəzəb, nifrət oyadır. 
Romanın  qəhrəmanının  adı  rəmzi  məna  daşıyan 
uydurma  bir  addır.  Simplitsi  Simplississimus  sözü  əslində 
sadələr  sadəsi  deməkdir.  Yazıçı  sadə  almanın  başına  gələn 
fəlakət və müsibətləri bu uydurma adlı surətin vasitəsilə əks 
etdirir və ümumiləşdirir. Sadələr sadəsi olan bir insanın gözü 
qarşısında  baş  verən  dəhşətli  hadisələr  onun  baxış  və 
düşüncələrinin  süzgəcindən  keçirilir.  Hələ  on  yaşı  tamam 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
68 
olanda  o,  otuzillik  müharibə  dövründə  əsgərlərin  törətdiyi 
dəhşətli  hadisələrin,  cinayətlərin  şahidi  olur.  Onun  gözü 
qarşısında  əsgərlər  adamlara  əzab  verir,  öldürür,  qadınların 
ləyaqətini alçaldır, evlərə od vururlar. Uşaq bu hadisələrdən 
belə  nəticə  çıxarır  ki,  insanlar  da  heyvanlar  kimi  iki  qrupa 
bölünürlər: əhli və vəhşi. 
Simplitsinin  anası  doğma  evini  ataraq  qonşularından 
qaçır.  Yolda  o,  xəstələnir  və  bir  kəndlinin  evində  ölür.  Bu 
bədbəxt  qadının  ölümündən  sonra  həmin  kəndli  ailəsi  onun 
övladının qayğısına qalır, onu  öz övladları kimi böyüdürlər. 
Simplitsi  dağlarda  qoyun  və  mal  otarır,  tütək  çalır,  mahnı 
deyə-deyə, günəşə baxa-baxa şən ömür sürür. Onun on yaşı 
tamam olanda landsknextlər onun ögey valideynlərinin evinə 
soxulur qarət edib sonra yandırırlar. Landsknextlər bu balaca 
kəndin  adamlarına  müxtəlif  əzablar  verirlər.  On  yaşlı  uşaq 
əsgərlərin özbaşınalıqlarına kədərli bir təəccüblə baxır, onun 
gözü  qarşısında  hər  şey  uçub  dağılır.  Utanmaq,  xəcalət 
çəkmək  lazım  gələn  hərəkətlərə  görə  öyünən  adamları 
gördükdə  Simplitsi  heyrətlənir,  insanların  nə  üçün  bu  qədər 
eybəcərləşdiklərini  anlaya  bilmir.  Bu  kədərli  heyrət  əsər 
boyu onu tərk etmir. 
Günahsız  insanların  çəkdiyi  əzablar  və  iztirablar, 
mənasız,  yersiz  qəddarlıqlar  hər  yerdə  onun  qarşısına  çıxır, 
həqiqət, düzlük, ədalət axtardığı halda hər dəfə həyatın şəri 
ilə üz-üzə gəlir. 
Landsknextlərin  qəddarlığından  qorxan  uşaq  meşəyə 
qaçır,  bütün  günü  sərgərdan  gəzib  axşam  üstü  bir  ağacın 
koğuşunda  gizlənib  dincəlmək  istəyir.  Bir  tərəfdə 
əsgərlərdən,  o  biri  tərəfdə  canavarlardan  qorxan  Simplitsi 
burada tərki-dünya zahidlə qarşılaşır. 
Əvvəllər protestant zabiti olan bu zahid ona qayğı ilə 
yanaşır.  Romanda  zahidlə  uşaq  arasında  söhbət  xüsusi 
ustalıqla yaradılmışdır. Zahid ondan soruşur: 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
69 
" – Sənin adın nədir? 
– Məni oğlan deyə çağırardılar. 
– Bəs anan səni necə adlandırırdı? 
–  O  da  oğlan,  ancaq  mən  sözə  baxmayanda,  bəzən 
başqa cür. 
– Bəs sənin atanın adı nədir? 
– Evdə ona "ata" deyərdilər. 
– Bəs sənin anan, o, onu necə adlandırırdı? 
– O da "ata", ancaq söyəndə başqa cür. 
– Mən sənə Simplitsi, sadə, avam adı qoyuram, bu ad 
sənə  daha  çox  yaraşır.  Əgər  mən  sənin  ananın  yerini 
öyrənsəm, səni onun yanına apararam. 
– O, yoxdur, qaçdı, evi isə dəmir əsgərlər yandırdılar, 
heyvanları öldürdülər. 
– Bəs indi sən hara getmək istəyirsən? 
– İndi mən burda qalmaq istəyirəm." 
Zahid onu bir müddət tərki-dünyalıq ruhunda tərbiyə 
edir.  Qoca  öləndən  sonra  Simplitsi  onun  kimi  yaşamaq, 
guşənişin həyat keçirmək istəyir. Həyatın qəddarlığı, taleyin 
dönüklüyü  onu  yenidən  insanlar  arasına  qaytarır.  Əsgərlər 
onun  zahiddən  qalma  komasını  dağıdır,  cüzi  yem  ehtiyatını 
məhv  edirlər.  O,  məcburiyyət  üzündən  yenidən  insanlar 
arasına yollanır. O, yola çıxan kimi dağıntılar və vəhşiliklərlə 
üz-üzə  gəlir.  Qanau  qalasına  yaxınlaşarkən  onu  casus  bilib 
həbs edirlər. Qalanın komendantı Simplitsinin başına gələn-
ləri  bildikdə,  xüsusən  onun  zahidlə  əhvalatını  eşitdikdə  ona 
qayğı  göstərir,  onu  özünə  paj  götürür.  Məlum  olur  ki, 
komendant zahidlə qohum imiş. 
Simplitsi  qubernatorun  yanında  da  qəribə  hadisələrlə 
üzləşir. Onun sarayında miskin bazara baxmayaraq yeməklər 
və  içkilər  özbaşınalıqla  məhv  edilir,  halbuki  qapı  ağzında 
dayanmış yüzlərlə didərgin insanların aclıqdan  gözü çıxırdı. 
Qəlbi  insanlara  məhəbbətlə  dolu  Simplitsius  səmimi  bir 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
70 
canıyananlıqla  insanları  həqiqət  yoluna  qaytarmaq,  onları 
ağıllandırmaq  istəyir.  O  təəccüb  edir  ki,  nə  üçün  insanlar 
inandıqları prinsiplərə, həqiqətlərə əməl etmirlər. Simplitsius 
həqiqət axtardığı yerdə gülüş, məsxərə hədəfinə çevrilir. Ona 
dana  dərisi  geyindirib  təlxəklik  etdirirlər,  bu  yolda  ağlını 
itirdiyini  göstərməyə,  sübut  etməyə  çalışırlar.  İnsanları 
həqiqət  yoluna  gətirməyin  qeyri-mümkün  olduğunu  görən 
Simplitsius  indi  başqa  yol  tutur.  Özünü  yalandan  axmaq 
yerinə  qoyaraq  adamlara  gülür,  gülərək  həqiqəti  hamısının 
üzünə söyləyir. 
Simplitsius  gah  kroatlara,  gah  quldurlara  əsir  düşür, 
gah  meşədə  gəzib  özü  quldurluq  edir,  kəndliləri  söyür.  Gah 
dana dərisini qadın paltarı ilə əvəz edib, qəribə vəziyyətlərlə 
qarşılaşır.  Gah  imperiya  orduları,  gah  da  isveçlər  arasına 
düşür.  Dünyanı  əməlli-başlı  tanıyan,  böyüyən  Simplitsius 
özü əsgər olur, narahat bir həyat keçirir, varlanır, müflisləşir, 
avaralanır,  quldurlara  qoşulur,  evlənir,  kəndlilik  eyləyir. 
Parisə  düşüb  kübar  xanımların  diqqətini  cəlb  edir,  onların 
pozğun  ehtiraslarının  şahidi  olur.  Arvadının  ölümündən 
sonra  səyahətə  çıxan  Simplitsius  yeni-yeni  sərgüzəştlərlə 
qarşılaşır, gah qul kimi satılır, gah gəmidə qəzaya uğrayır. 
Beşinci  kitabın  axırında  qəhrəmanın  Moskvaya 
gəlməsi, barıt zavodu tikməsi, tatarların hücumunda iştirakı, 
Volqa  ilə  Həştərxana  qədər  səyahəti,  tatarlar  tərəfindən 
oğurlanması,  satılması,  bir  çox  səyahətlərdən  və 
macəralardan 
sonra 
vətənə 
qayıtması 
göstərilir. 
Simplitsiusun  Rusiyaya  səfərini  təsvir  edərkən  müəllif 
görünür ki, Adam Olearinin əsərindən faydalanmışdır. 
Qrimmelshauzen  öz  qəhrəmanını  müxtəlif  rəngarəng 
həyat  hadisələri  ilə  qarşılaşdıraraq  onu  hər  şeyi  görməyə, 
sınaqdan  keçirməyə  məcbur  edir.  O,  müxtəlif  təbəqələrin, 
sənətlərin  nümayəndələri  olan  insanlarla,  bürgerlər, 
landsknextlər,  markitankalar,  tacirlər,  keşişlər,  rahiblər, 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
71 
əyanlar,  dəftərxana  işçiləri,  ifritələr  və  s.  üz-üzə  gəlir.  Hər 
yerdə o özünü xalq içərindən çıxmış bacarıqlı, çevik, sağlam 
düşüncəli  bir  adam  kimi  aparır,  onun  Simplitsius  adına 
Simplitsissimus  sözü  də  artırılır.  O,  keçmişi,  əsli-nəcabəti 
olmayan  "əlahəzrətlərdən"  seçilən  "sadələr  sadəsi"  olur. 
Xalqın təcəssümünə çevrilir. 
Romanın  sonunda  biz  onu  tərki-dünya  bir  zahid 
vəziyyətində  görürük.  Lakin  o,  həyatdan  yox,  eybəcər 
ədalətsizlik dünyasından qaçır. Holland kapitanı ona insanlar 
arasına qayıtmağı təklif edəndə o, belə cavab verir:" Burada 
əmin-amanlıqdır,  orada  müharibə,  burada  şöhrətpərəstlik, 
xəsislik, qəzəb, paxıllıq, qısqanclıq, ikiüzlülük, yalan, yemək 
və paltar haqqındakı hər cür qayğılar, həmçinin şərəf və ad-
san  barədəki  düşüncələr  mənə  yaddır."  Dünyadan  və 
insanlardan uzaq qaçaraq o, gününü zəhmətlə keçirir. 
Əlli  il  sonra  Defonun  qəhrəmanı  Robinzon  Kruzo 
edən  kimi  o  da  insan  yaşamayan  adada  məhsul  becərir; 
palma yarpaqları üzərində öz xatirələrini yazır. O, belə hesab 
edir ki, quş uçduğu kimi insan da zəhmət çəkməlidir. 
Romanın  həcmi  böyük  olsa  da,  yazıçı  onun  yüksək 
ölçü  və  tənasüb  hissi  ilə  yazmışdır.  Burada  hər  şey,  hər  bir 
fəsil,  hər  bir  səhnə  müəllifin  vahid  planına  tabe  edilmişdir. 
Süjetdə dolaşıqlıq, paralel inkişaf etdirilən hadisələr yoxdur. 
Hadisələrin, 
vəziyyətlərin 
tez-tez 
dəyişməsi 
onun 
bütövlüyünə  xələl  gətirmir.  Qəhrəmanın  başına  gələn 
macəralar,  daha  çox  həyatın  keşməkeşləri  kimi  qarşılanır, 
qəhrəmanı  həyatın  müxtəlif  cəhətləri  ilə  tanış  edib 
zənginləşdirir, gah onun ucalmasına, gah da enməsinə, geriyə 
getməsinə səbəb olur, lakin o heç yerdə əvvəl keçilmiş yola 
bir  də  qayıtmır.  İspan  kələkbazlıq  romanlarının  qəhrəman-
larından fərqli olaraq Simplitsius ətraf gerçəkliyi anlamaq və 
şərh etməyə çalışır. 
Hadisələrin rəngarəng axınında o taleyin oyuncağına 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
72 
çevrilmir, 
özünü 
itirmir, 
ətraf 
mühitə, 
vəziyyətə 
uyğunlaşaraq  onu  öz  xeyrinə  doğru  yönəldir.  O,  nəcib, 
cəsarətli,  çevik,  hər  cür  vəziyyətdən  çıxış  yolu  tapmağı  ba-
caran  bir  adamdır,  yeyir,  içir,  oynayır,  qadınları  sevir,  lakin 
tək özünü düşünmür, dünyanın, həyatın, hadisələrin sirlərini 
dərk  etməyə  can  atır.  O,  ədalətli  qanunlar  əsasında  dünyanı 
yenidən  qurmaq,  dəyişdirmək  haqqında  düşünür,  gah  gülür, 
gah kədərlənir. 
Şəxsiyyətin  körpəliyindən  qocalığına  qədər  həyatını 
geniş  və  rəngarəng  bir  şəkildə  əks  etdirdiyinə  görə 
"Simplitsissimus"  romanını  Getenin  "Vilhelm  Meysteri"  ilə 
müqayisə  edirlər,  lakin  Getenin  romanında  daha  çox  şəxsi 
hadisələrin  təhlili  əsasdırsa,    Qrimmelshauzen  şəxsiyyətin 
sosial  baxımdan  tipik  inkişafını  qələmə  alır.  Sonrakı 
dövrlərin  burjua  romanlarının  qəhrəmanlarının  fərdiyyətçi 
məhdudluğu da Qrimmelshauzenin qəhrəmanına yaddır. 
Simplitsius  öz  şəxsi  hisslərindən  yaxa  qurtarmış  bir 
adamdır.  O,  dünyanı  kənardan  seyr  edir,  lakin  ona  biganə 
qala  bilmir,  onun  münasibətləri,  dəhşətləri  qarşısında  özünü 
unudur. Fikrin daimi axtarışları onda gerçəklik haqqında tam 
bir  baxışlar  sistemi  yaradır.  Mövcud  gerçəkliyi  qəbul  edə 
bilməyən,  onunla  vuruşan,  ona  gülən,  onu  dəyişdirmək 
istəyən, buna ümidini itirən qəhrəman onu tərk etməli olur. 
"Simplitsissimus"  romanı  əsasən  satirik  roman  olsa 
da,  ona  ancaq  satirik  bir  əsər  kimi  yanaşmaq  yanlış  olardı. 
Burada  satira  qəhrəmanın  mövcud  aləmə  münasibətinin 
ifadələrindən  biridir.  Otuzillik  müharibə  dövründə  alman 
gerçəkliyinin  realist  şərhinin  bir  hissəsidir.  Əlbəttə, 
Qrimmelshauzen tarixi roman  yaratmağa  cəhd göstərməmiş, 
müharibənin  şahidi  olan  bir  şəxsin  xatirələrini  dəqiqliyi  ilə 
təsvirə  cəhd  göstərməmişdir.  Romanda  bu  müharibənin  heç 
bir  mühüm  tarixi  iştirakçısı,  heç  bir  az-çox  əhəmiyyətli 
epizodu olduğu kimi qələmə alınmamışdır. Yazıçı tarixi mən-

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
73 
bələrdən faydalansa da onlardan istədiyi kimi istifadə etmiş, 
müharibənin  tarixini  deyil,  müharibə  fonunda  alman 
gerçəkliyinin bədii mənzərəsini yaratmışdır. 
Tarixi  gerçəkliklə  bədii  uydurma,  yazıçının  şəxsi 
müşahidələri  ilə  xalq  yaradıcılığı  nümunələrindən  alınan 
səhnələr  məharətlə  birləşdirilmiş,  ümumi  bədii  məqsədə 
yönəlmişdir.  Qanauda,  doğrudan  da,  general-qubernator 
Ramzay  adlı  bir  şəxs  olmuşdur.  yazıçı  əsərdə  onu  öz  adı  ilə 
təsvir  edir.  Lakin  məlum  olur  ki,  onun  təlxəyə  çevirib 
güldüyü  Simplitsi  bacısı  Susanna  Ramzayın  oğludur.  Atası 
isə  onu  meşədə  öz  himayəsinə  götürən  zahid  imiş,  tarixi 
şəxsiyyətlə  uydurma  surətlər  romanda  bir-birinə  qarışdırılır 
və bununla xüsusi qayələr izlənir. 
Qrimmelshauzen  özünəqədərki  satirik  ədəbiyyatda 
ancaq  çılpaq  sxemlər  və  didaktik  moizələr  olan  yerdə  bədii 
cəhətdən  inandırıcı  sözlər,  ifadələr  tapıb  işlətmişdir.  Onun 
romanında  alleqorik  "yuxugörmələr"  yeni  vəzifə  daşıyır. 
Qəhrəmanın yuxularından birində feodal zadəgan ordusunun 
daxili  ziddiyyətləri  və  xalqla  rəftarı  əks  olunmuşdur. 
Simplitsius  bir  dəfə  qəmli  halda  soyuqdan  və  aclıqdan 
yuxuya  gedir,  yuxuda  görür  ki,  onun  ətrafında  olan  ağaclar 
birdən-birə  dəyişir  və  tamam  ayrı  görkəm  alırlar.  "Hər  bir 
zirvədə  bir  kavaler  oturub,  kiçik  budaqlar  isə  yarpaqlar 
əvəzinə müxtəlif rütbəli gənclərlə bəzənib. Onlardan bəziləri 
əllərində  nizələr  tutub,  bəziləri  isə  muşketlər,  alebardalar, 
protazanlar,  bayraqlar,  həmçinin  təbillər  və  borular  tutub 
dayanıblar."  "Ağacların  kökü,  gövdəsi  isə  heç  bir  qiyməti 
olmayan 
insancığazlardan, 
peşəkarlardan, 
günəmuzd 
işləyənlərdən,  daha  çox  isə  kəndlilərdən  və  onlara 
bənzərlərdən  idi,  bununla  belə  onlar  həmin  ağaca  qüvvə 
verir, əgər o, öz qüvvəsini itirərdisə, bir də verərdilər. Onlar 
özləri ilə ağacın çatmayan, budaqlardan düşmüş yarpaqlarını 
əvəz  edir,  özlərinə  fəlakətlər  gətirirdilər.  Ağacın  ağırlığı 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
74 
"onları elə əzirdi ki, onların kisələrindəki qızılları yeddi qıfıl 
arxasında  olsa  da,  çəkib  çıxarırdı".  "Onlar  qızıl  saçmaqdan 
dayananda  isə  komissarlar  onları  hərbi  divan  tutma  yolu  ilə 
qaşovlayıb  təmizləyirdilər",  özü  də  elə  təmizləyirdilər  ki, 
"onların  sinələrindən  iniltilər  qopur,  gözlərindən  yaş  axır, 
dırnaqları arasından qan axır, sümüklərindən isə ilik çıxırdı." 
Bu  və  buna  bənzər  "yuxular"  vasitəsilə  yazıçı  alman 
gerçəkliyinin  obrazlı  mənzərəsini  yaradır,  qəzəb,  nifrət 
alovları yağdırır. 
Qrimmelshauzen  ictimai  inkişafın  hərəkətverici 
qüvvələri, sosial qrupların və onların rəhbərlərinin qarşılıqlı 
münasibətləri,  hərbi  və  diplomatik  sirlər  haqqında,  təbiidir 
ki,  aydın  elmi  təsəvvürə  malik  deyildir.  O,  ancaq  ağıllı, 
namuslu,  həqiqətpərəst  bir  adam  kimi  gördüklərini  qələmə 
almışdır.  O,  həyatı  bütün  xoşagəlməz  cəhətləri  və 
qəddarlıqları  ilə  qələmə  alıb.  Ədib  adi  bir  salnaməçiyə 
çevrilmədən dövrünün alman həyatının ümumiləşdirici bədii 
bir  qüdrətlə  tarixən  doğru  mənzərəsini  yaradır.  Həyatın 
müəyyənliklə 
bədii 
ümumiləşdirməsinin 
vəhdəti 
Qrimmelshauzenin 
romanını 
səciyyələndirən 
əsas 
keyfiyyətlərdən biridir. 
Alleqorik  satira  və  naturalist  səhnələr,  tarixi  təhkiyə 
ilə  nağıllara  məxsus  fantastika,  tərki-dünyalıqla  hissilik, 
müdrikliklə  sadəlövhlük,  sadədil  bir  ciddiyyətlə  çoxmənalı 
gülüş  bir-birinə  qarışaraq,  bir-birində  əriyərək  mürəkkəb  və 
ziddiyyətli bir bütövlük yaradır, mürəkkəb və ziddiyyətli bir 
dövrün, gerçəkliyin təcəssümünə çevrilir. Servantesin "Don-
Kixot"  əsəri  kimi  Qrimmelshauzenin  romanı  da  dərin 
köklərlə  doğma  gerçəkliyə  bağlıdır,  eyni  zamanda  böyük 
ümumbəşəri ümumiləşdirmə səviyyəsinə  yüksəlir. 
Qrimmelshauzen  realizminin  gücü,  qüdrəti  xalq 
mövzusunun  işlənilməsində  daha  aydın  nəzərə  çarpır. 
Adəmdən  başlayan  kəndli  nəslinin  nəcabətini  vəsf  edir, 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
75 
torpaqla  döyüşən,  qəhrəmanlıq  göstərən,  öz  əməyi  ilə  bütün 
təbəqələri yemləyən kəndli əməyini alqışlayır. 
Yazıçı  öz  qəhrəmanının  dili  ilə  kəndli  təbəqəsinə 
himn  oxuyur.  Simplitsius  tütək  çalaraq  kəndlilər  haqqında 
şeir oxuyur. 
 
Kəndlidir sayılan hamıdan mənfur, 
Halbuki hamını yedirdən odur. 
Əgər əkinçilik etməsə Adəm, 
Yaşaya bilməz də yəqin ki aləm. 
Gəzdi yer üzünü əlində toxa, 
Ta ki knyaz gəlib taxta çıxa. 
Torpağın verdiyi dövləti tamam 
Becərən sən oldun, ey mənfur avam. 
Məhsulu torpaqdan sən yığdın fəqət, 
Dolanır onunla bütün məmləkət. 
Şah allah bəxş edən bir kəs olsa da, 
Kəndlilər olmasa yaşamaz o da. 
Kəndli çörəyiylə dolanır əsgər, 
Ondansa kəndliyə gəlir min zərər, 
Əgər şərab qoysa ağa süfrəyə, 
O sənin əlinlə gəlib ərsəyə. 
Torpaqdan alarsan hər cürə bəhər, 
Sən öz zəhmətinlə istəsən əgər... 
 
A.A.Morozov  çox  doğru  olaraq  yazır:  "XVII  yüzil-
liyin  yazıçılarından  heç  kəs  kəndlinin  insani  hüququnu, 
şərəfini və ləyaqətini Qrimmelshauzen kimi bu qədər inamla, 
coşqunluqla  və  inadla  müdafiə  etməmişdir.  O,  isti  və 
soyuqdan,  havanın  xoş  keçməməsindən,  quraqlıqdan, 
daşqınlardan  iztirab  çəkən  torpağı  qanlı  təri  ilə  suvaran  öz 
zəhmətinin  bəhrəsini  az  görən,  daim  qarət  edilən,  qazancı 
əlindən  alınan  kəndlinin  ağır  həyatını  böyük  bir 
canıyananlıqla  təsvir  edir."  Qrimmelshauzenin  kəndli 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
76 
qəhrəmanları öz təbəqələri haqqında şüurla danışırlar, bütün 
dünyanı  və  bütün  təbəqələri  öz  zəhmətləri  ilə  yedirmələrini 
fəxrlə xatırladırlar. Kəndli öz əməyi ilə müharibənin vurduğu 
yaraları  sağaldır.  Cüt  qılınca  qalib  gəlir.  Yazıçı  inandırır  ki, 
zorla  torpaqdan  ayrılan,  hər  yerdə  təqib  edilən  kəndli  öz 
müqəddəs qəzəbi ilə istismarçılar, ziyalılar üçün qorxulu bir 
qüvvəyə çevrilə bilər. 
Otuzillik 
müharibənin  acı  nəticələrinə  qarşı 
şikayətlər,  narazılıqlar  alman  yazıçılarının  heç  birində 
Qrimmelshauzendə  olduğu  qədər  qəti  şəkildə  müharibənin 
inkar 
edilməsi 
fikrinə 
gətirib 
çıxarmamışdır. 
Qrimmelshauzen  açıq  və  qəti  şəkildə  dini  və  feodal 
müharibələrinin  xalq  üçün  fəlakətli  olduğunu  göstərib  onu 
rədd  etmişdir.  Romanda  təsvir  edilən  müxtəlif  səhnələr, 
əsgərlərin  törətdikləri  özbaşınalıqlar,  yanğınlar,  qarətlər, 
edamlar  müharibəyə 
qarşı  ümumxalq  qəzəbini  əks 
etdirməkdədir. 
Qrimmelshauzenin  siyasi  görüşləri  müxtəlif  şəkildə 
XVI-XVII  əsrlərin  sosialist  utopiyaları  ilə  səsləşməkdədir. 
Uzun  əsrlər  boyu  xalq  kütlələrinin  feodal  əsarətinə  qarşı 
etirazı  və  yeni  sosial  quruluş  arzuları  ilk  sosialist 
utopiyalarını 
qidalandıran 
əsas 
zəmin 
olmuşdur. 
Qrimmelshauzenin  əsərində  də  vəziyyət  belədir.  Lakin 
yazıçının  dünyagörüşünü  qidalandıran  mənbələrdən  filosof 
Bomenin  kitablarını,  Tomas  Morun  "Utopiya",  Tommazo 
Kampanellanın 
"Günəş 
şəhəri", 
İ.V.Andreenin 
"Xristianopol" əsərlərini və anabantistlərin əməli fəaliyyətini 
göstərmək  olar.  Yazıçının  qəhrəmanı  anabantistlərin  həyat 
tərzini mələklərə məxsus bir həyat tərzi kimi qiymətləndirir 
və təəssüf edir ki, "bu kafirlər əsl xristianlığa keçməmiş, əsl 
xristianlar isə bu kafirlər kimi yaşamırlar." 
Romanın  üçüncü  kitabının  başlanğıcında  Simplitsius 
özünü  Yupiter  adlandıran  bir  nəfərlə  qarşılaşır.  O, 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
77 
vəhşiləşmiş, miskin, hamının lağa qoyduğu bir dəlidir. Lakin 
bu  miskin  dəli  guya  Yupiterdir,  insan  şəri,  eybəcərliyi 
haqqında  söhbətləri  eşidib  göydən  enmişdir  ki,  bu 
söhbətlərin  doğru  olub-olmamasını  yoxlasın,  Yupiter  insan 
cəmiyyətini  eşitdiklərindən  daha  acınacaqlı  bir  vəziyyətdə 
görmüşdür.  Allahların  məclisində  qərara  alınmışdır  ki,  yer 
üzündə  yeni  bir  Nuh  tufanı  yaradıb  insanları  məhv  etsinlər. 
İnsanların  dostu  olan,  onları  sevən  Yupiter  isə  bu  son 
tədbirdən  əvvəl  insanların  həyatını  və  fikirlərini  öyrənib 
sonra  cəzaya  əl  atmaq  fikrinə  düşür.  O,  hamını,  bütün  insan 
nəslini  məhv  etmək  fikrini  bəyənmir,  ancaq  ən  pisləri,  ən 
yaramaz  və  eybəcərləri  məhv  etmək,  qalanlarını  isə  öz 
iradəsinə tabe etmək qərarına gəlir. 
Simplitsius  onun  bu  fikri  ilə  razılaşa  bilmir,  razı-
laşmır.  Onun  fikrincə,  Yupiterin  ürəyinin  yumşaqlığı  onu 
aldadır. Hər hansı bir yarımçıq tədbir heç bir nəticə verməz. 
Siz insanların ancaq bir hissəsini cəzalandırmaq üçün nə edə 
bilərsiniz?  Əgər  müharibə  başlasanız,  ancaq  yaramazlar  və 
tülüngülər qazanarlar, namuslulara isə iztirablar qismət olar; 
əgər  insanlara  aclıq  göndərsəniz,  çörəklə  alver  edən 
sələmçilərə  xidmət  göstərmiş  olarsınız;  əgər  taun 
göndərsəniz,  çoxları  ölər,  onların  var-dövləti  tamahkar 
adamların  əlinə  keçər.  Mənə  inanın,  mərhəmətdən  əl  çəkin, 
qoy göylərin cəzası bütün insanların qisməti olsun." 
Özünü allahlar allahı sayan miskin dəli isə insanların 
utopik arzularından xəbər verən gələcək planlarından danışır, 
Simplitsiusu  məhdud  görüşlü  bir  adam  adlandırır,  özünü 
allah  kimi  aparmaqda  davam  edir:  "Sən  məhdud  görüşlü 
insan  ağlı  ilə  düşünürsən.  Cinayətkarla  birlikdə  günahsız 
adamların da ölməsi qayğısına qalmaq ancaq allahların işidir. 
Mənim  xüsusi  planlarım  var.  Mən  insanlar  arasına  öz 
nümayəndəmi  göndərəcəyəm.  O,  insanlar  qarşısında 
fövqəltəbii  qabiliyyətlərə  malik  bir  qəhrəman  kimi  peyda 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
78 
olacaqdır.  O,  möhkəmləndirilmiş  torpaqları  yerlə  yeksan 
edəcək,  bütün  Almaniyanı  yenidən  quracaqdır.  O,  hər  bir 
şəhərə  ona  yaxın  olan  torpaqları  ayıracaq  ki,  qoy  oranın 
əhalisi  onu  becərsin.  Hər  bir  şəhər  özünün  ən  müdrik  və 
işgüzar  iki  nümayəndəsini  seçəcək  və  onları  parlamentə 
göndərəcəkdir.  Bütün  alman  şəhərləri  qardaşlıq  ittifaqında 
birləşəcəkdir. Daha bundan sonra nə onda bir vergilər olacaq, 
nə  biyar,  nə  müharibələr,  nə  məcburiyyətlər.  İnsanlar  axır 
başa düşəcəklər ki, mən onları səadət üçün yaratmışam." 
Ən  ağıllı,  müdrik  hərəkətlərinə,  sözlərinə,  arzularına 
görə  dəli  qələminə  verilən,  ağıl  və  idrakı  ilə  antik  dövrün 
allahlarından  geri  qalmayan  sadə  insanın  istək  və  arzuları, 
böyüklük  və  əzəməti,  insanpərvərliyi  və  mərhəməti  bu 
sözlərdə  ifadə  olunmuşdur.  Yazıçı  elə  bir  qəhrəman, 
peyğəmbər arzu  edir ki,  otuz  illik  müharibənin  Almaniyaya 
vurduğu  yaraları  sağaltsın,  yeni  insani  cəmiyyət  qursun  ki, 
orada insanlar xoşbəxt olsunlar. Simplitsius "bəs senyorlar və 
prinslər  nə  deyərlər?"  deyə  soruşanda,  Yupiter  öz  utopik 
proqramının  yeni-yeni  cəhətlərini  şərh  edir:  "Mən  onlardan 
tamamilə 
cinayətkar 
həyat 
keçirənlərinin 
hamısını 
öldürəcəyəm.  Qalanlarını  isə  iki  yerə  böləcəyəm:  mənim 
müəyyənləşdirdiyim qayda-qanunları qəbul etməkdən imtina 
edənləri  Macarıstana,  Valaxiya  və  Makedoniyadan  o  yana, 
düz  Asiyaya  qədər  qovacağam.  Orada  onlar  hamısı  kral 
olacaqlar və qoy özləri üçün daim vuruşsunlar. Onlardan kim 
ki, vətənində dinc həyatı əbədi sürgündən üstün tutacaq, sadə 
insanlar  kimi  yaşayacaqlar;  ancaq  onda  kəndlinin  qisməti 
prinlərin indiki həyatından daha artıq qibtəyə layiq olacaq... 
Nəhayət,  mən  özüm  də  allahlar  dəstəsi  ilə  Olimpdən 
enəcəyəm.  Mən  Gelikonu  Almaniyaya  köçürəcəyəm  və 
muzdurlar  daimi  yaşayış  üçün  ora  köçəcəklər.  Mən  yunan 
dilini unudub almanca danışacağam. Alman qəbilələri və bü-
tün  dünya  xalqları  arasında  sülh  bərqərar  olacaq,  insan 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
79 
ağlının  nəcib  icadları  müharibənin  çirkin  kəşflərini  əvəz 
edəcəkdir." 
Qrimmelshauzenin  humanist,  demokratik  arzuları  bu 
kiçik  dialoqda  bütün  aydınlığı  və  səmimiyyəti  ilə  şərh 
edilmişdir.  Lakin  onu  da  qeyd  edək  ki,  Yupiterin  utopik 
düşüncələrində bəzi mürtəce cizgilər də özünə yer tapmışdır. 
Onun  fikrincə,  alman  qəhrəmanı  bütün  alman  xalqlarını  öz 
hakimiyyəti  altında  birləşdirəcək,  başqa  Avropa  xalqları 
onlara  tabe  olacaqlar.  Onların  kralları,  öz  taclarını, 
məmləkətlərini  və  ona  daxil  olan  torpaqları  könüllü  olaraq 
bir len  /iqta/  kimi  alman  millətindən alacaqlar.  Çinin,  İranın 
hakimləri,  Böyük  Moğol,  Afrikada  keşiş  İoann,  Moskvada 
böyük  çar  qiymətli  bəxşişlər  şəklində  ona  xərac  verəcəklər. 
Əlbəttə,  bu  məhdud  cəhətləri,  şişirtməyə,  onları  sonrakı 
dövrlərin millətçilik təzahürləri ilə əlaqələndirməyə qətiyyən 
ehtiyac yoxdur. 
Yupiterin  arzuları  müəyyən  qədər  XVI-XVII  əsrlərin 
kəndli  hərəkatlarının  əhval-ruhiyyəsinə  və  siyasi  tələblərinə 
uyğun  gəlir.  Kəndlilər  də  əbədi  sülh  və  ədalət  istəyirdilər. 
Onlar  da  təhkimçiliyin,  biyarın,  vergilərin,  faizlərin  ləğvini 
arzulayır,  meşə  və  çaylardan  azad  şəkildə  istifadə  etməyi 
tələb edirdilər.  
Bir  cəhəti  unutmaq  olmaz  ki,  yazıçının  dünyagörü-
şünü, arzularını onun qəhrəmanının dünyagörüşü və arzuları 
ilə  heç  də  həmişə  eyniləşdirmək  olmaz.  Qrimmelshauzen 
Yupiterin  fikirlərinə  Simplitsiusun  gözləri  ilə  yüngül  bir 
inamsızlıq  və  təbəssümlə  baxır.  Ölkənin  sosial  və  siyasi 
baxımdan yenidən qurulması proqramının xalq nümayəndəsi, 
kəndli,  dərzi,  papaqçı  yox,  kitablar  aləminə  bağlı  bir  adam 
kimi irəli sürür. Don Kixotun qəribə bir alman variantı kimi 
meydana  çıxan  Yupiter  də  ağlını  itirmişdir,  dəlidir. 
Simplitsius  onun  sözlərini  kədərli  və  ağıllı  bir  təcəssümlə 
dinləyir,  onun  fikirlərinin  həyata  keçirməzliyini,  həyatdan, 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
80 
real  vəziyyətdən  uzaqlığını  dərk  edir.  Görünür  ki,  məhz  elə 
buna  görə  də  Qrimmelshauzen  bu  nəcib  arzuları  yazıq  bir 
dəlinin dili ilə söyləyir, onun xam xəyallarına gülür. 
Qrimmelshauzenin  romanı  müəyyən  ziddiyyətlərinə 
baxmayaraq 
xəlqi  bir  əsərdir.  Romanda  zamanın 
ziddiyyətləri  ilə  şərtlənən  müəyyən  ideya  ziddiyyətləri 
görünür.  Yazıçı  bir  tərəfdən  ictimai  ədalətsizliklərə  fəal 
şəkildə  etiraz  edir,  digər  tərəfdən  otuzillik  müharibənin 
gətirdiyi  fəlakətlərə  bir  seyrçi  kimi  baxır.  Bir  tərəfdən 
cəmiyyəti  yenidən  qurmaq  istəyir,  digər  tərəfdən  bunun 
həyata 
keçirilməsinin 
qeyri-mümkünlüyünü, 
özünün 
gücsüzlüyünü  anlayıb  ən  nəcib  arzulara  bir  dəlinin 
sayıqlaması  kimi  baxır.  Görünür  ki,  ən  dəhşətli  fəlakətlər 
dövründə  xalq  da  öz  həyati  nikbinliyini  itirir.  Xalq  yazıçısı 
olan  Qrimmelshauzen  də  Otuzillik  müharibə  dövründə 
ədalətə, insanlığa,  gözəlliyə inamını itirmiş, dünyanı bir şər 
hərcmərcliyi şəklində təsəvvür edən xalqın əhval-ruhiyyəsini 
əks  etdirmişdir.  "Simplisissimus"  XVII  əsr  alman 
gerçəkliyinin realist bədii salnaməsidir. 
1667-ci  ildə  Qrimmelshauzenin  "İsmətli  İosif" 
romanı  nəşr  edilmişdir.  Romanda  xalq  içərisindən  çıxan 
ağıllı  və  nəcib  bir  insanın  surəti  yaradılır.  Onun  ancaq  öz 
bacarıq  və  qabiliyyəti  sayəsində  hakimiyyətə,  dövlətə 
çatdığı,  şöhrətləndiyi  göstərilir.  Qrimmelshauzen  öz  ismətli 
qəhrəmanını  Misir  kübarların  əxlaq  düşkünlüyünə  və 
pozğunluğuna  qarşı  qoyur,  bununla  müasir  alman 
gerçəkliyinin  kölgəli  cəhətlərinə  öz  münasibətini  bildirir. 
İosifin  nökəri  Muzan  romanda  kələkbaz  Pikaro  surətinin 
yeni maraqlı nümunəsi kimi verilmişdir. 
"İsmətli  İosif"  əsəri  alman  barokkosunun  nəzakətli 
kübar romanları silsiləsinə daha  çox  yaxın idi.  Lakin əsərin 
əxlaqi  meyli,  xalq  içərisindən  çıxmış  bir  adamı  ucaltmaq 
təşəbbüsü faktiki olaraq barokko ədəbiyyatına zidd idi. Məhz 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
81 
ancaq bu cəhətinə görə alman barokko cərəyanının səciyyəvi 
nümayəndəsi  olan  Filipp  Tsesen  özünün  tam  nəzakətli 
romanlar  ruhunda  yazılmış  "Assenat"  romanında  "İsmətli 
İosif"  romanına  laqeydliklə  yanaşır,  təkəbbürlü  bir  əda  ilə 
onun 
mənbələrə 
uyğun 
yazılmadığını 
bildirir. 
Qrimmelshauzen  borclu  qalmır,  bir  sıra  romanlarında  və 
tənqidi  əsərlərində  Tsesen  və  onun  kimi  yazıçılara  kəskin 
cavab verir. Poeziyadan sadəlik, aydınlıq, gerçəkliyə uyğun-
luq, dərin məzmun tələb edən ədib barokko üslubuna məxsus 
yazıçıların  dil  pəhləvanlığını,  söz  oyunbazlığını  qətiyyətlə 
rədd  etmişdir.  "Satirik  Pilqram"  kitabında  Qrimmelshauzen 
"poetik sayıqlamalarla" məşğul olan "yazıq səfehlərdən", gah 
Fillis,  gah  Xloris,  gah  Qalateya,  gah  da  Amarillislərdən 
söhbət  açan,  boş,  mənasız  əfsanələr  uyduran,  onların 
saçlarını ipəyə, qızıla, günəşin şüalarına, gözlərini ulduzlara, 
yanaqlarını  açılmış  qızıl  güllərə,  dodaqlarını  lələ,  alnını  fil 
sümüyünə, əlinin dərisini qara bənzətmələrinə gülür. 
"Simplisissimus"  romanının  müvəffəqiyyəti  yazıçını 
yenidən  həmin  mövzuya  müraciət  etməyə  həvəsləndirir. 
1670-ci ildə Qrimmelshauzenin "Sadəlövhün acığına, yanqır 
yalançı və avara Kurajın qəribə və təfsilatlı həyat tarixçəsi" 
romanı  çap  olunur.  Romanda  Otuzillik  müharibə  dövründə 
yaşamış  fırıldaqçı  bir  markitant  qadının  həyatı  qələmə 
alınmışdır.  Guya  Kuraj  adlı  bu  "nəcib  xanım" 
Simplisissimusla  rastlaşır,  hətta  ondan  hamilə  olur. 
Simplisissimusun acığına o da öz xatirələrini yazır. 
Məlum  olur  ki,  Kuraj  uzaq  bir  Bohemiya  şəhər-
ciyində  Praxatitsdə  yaşlı  bir  qadının  himayəsində  böyü-
müşdür.  Kuraj  öz  doğma  ata-anasını  tanımır.  Onun  13  yaşı 
tamam  olanda  şəhərciyi  imperiya  orduları  tutur.  Qadın  onu 
landsknextlərin  əliuzunluğundan  qorumaq  üçün  qıza  oğlan 
paltarı  geyindirir.  O,  Yanko  adı  ilə  əvvəlcə  rotmistrin  pajı, 
sonra məşuqəsi olur, müxtəlif keşməkeşlərdən keçir, bir neçə 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
82 
dəfə  ərə  gedir.  Axırıncı  dəfə  bir  markitanta  ərə  gedir, 
döyüşlərdə  olur,  miyançılıq  edir,  qaraçılara  qoşulur. 
Simplisissimusun 
əksinə 
olaraq 
Kuraj 
həyatın 
keşməkeşlərində  yaxşılığa  doğru  deyil,  pisliyə  doğru  gedir. 
Həyatın  hər  addımı  onu  tənəzzülə  doğru  aparır. 
Əməllərindən  peşman  olmaq  bilməyən  Kuraj  acgöz  və 
doymaq  bilməyən  bir  ehtirasa  malikdir.  O,  yırtıcı,  paxıl, 
tamahkar,  intiqamçı,  məkrli,  daşürəkli  bir  adamdır.  O,  ən 
ümidsiz  vəziyyətlərdən  xilas  olur,  yenidən  həyatın  üzünə 
çıxır. 
"Kuraj" romanı sadə, canlı bir dillə yazılmışdır, güclü 
həyatiliyi ilə seçilir. 
Eyni  ildə  çap  olunmuş  "Şpringinsfeld"  romanında 
Qrimmelshauzen yenidən Simplisissimus mövzusuna qayıdır 
və  Otuzillik  müharibənin  hadisələri  fonunda  alman 
gerçəkliyinin satirik tənqidi mənzərəsini yaradır.  
Şpringinsfeld  otuzillik  müharibə  dövrünün  muzdlu 
əsgərlərindəndir. Döyüşlərdə ayağının birini itirən bu keçmiş 
əsgər  indi  skripkada  çalıb  özünə  çörək  pulu  qazanır.  O,  bir 
dəfə  aşxanada  Hindistandan  qayıtmış  Simplisissimusla 
görüşür, başına gələnləri ona danışır. Məlum olur ki, otuz il 
əvvəl  Şpringinsfeldlə  Simplisissimus  Zust  yaxınlığında  bir 
yerdə vuruşmuşlar. Şpringinsfeldin başına gələnlər də acı və 
ibrətlidir.  Qoca  əsgər  sonuncu  rəfiqəsi  gənc  banduraçalan 
qadınla  ilə  Avstriya  və  Bavariya  yarmarkalarını  gəzir. 
Banduraçalan  bir  çox  cəhətlərdən  Kurajı  xatırladır.  Lakin 
mənən  ondan  daha  eybəcərdir.  Həyasızlıq,  əxlaqsızlıq, 
utanmazlıq  onun  üçün  təbii  bir  haldır.  O,  Şpringinsfeldin 
gözü qarşısında açıq-açığına pozğunluq edir, onun şəxsiyyət 
və ləyaqətini tapdalayır. 
Bir  dəfə  Şpringinsfeld  banduraçalan  ilə  çayın  sahi-
lində  ağacın  kölgəsində  oturarkən  ağacın  budağının  suya 
düşmüş  kölgəsi  üzərində  nəsə  görürlər,  lakin  həmin  əşya 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
83 
əslində  ağacın  budağı  üstündə  görünmürdü.  Banduraçalan 
ağaca çıxıb suda əksi görünən predmeti əlinə alan kimi özü 
görünməz  olur.  Şpringinsfeld  onu  ağacın  başında  görmür, 
lakin  suya  düşən  əksdə  onun  əlində  balaca  bir  quş  yuvası 
tutaraq  ağacdan  düşdüyünü  görür.  Banduraçalan  günün 
altında  olanda  onun  kölgəsini  görmək  olur,  kölgədə  olanda 
isə tamam görünməz olur. 
Banduraçalan  ərinə  təklif  edir  ki,  bir  sirli  quş 
yuvasından  varlanmaq  üçün  istifadə  etsinlər,  namuslu 
Şpringinsfeld  bunu  qorxulu  və  şübhəli  sayaraq  razılaşmır. 
Belə olanda banduraçalan olan pulları da götürüb yoxa çıxır. 
Şpringinsfeld  isə  acından  ölməmək  üçün  Venesiyasa  gedir, 
mühasirəyə  düşür,  bir  ayağını  itirir.  Almaniyaya  qayıdanda 
isə banduraçalanın ölüm xəbərini eşidir. 
Banduraçalanın ölümü haqqındakı söhbət maraqlı bir 
novella  təsiri  bağışlayır.  Banduraçalan  təhlükəli  anda 
yenidən  gözə  görünməz  olsa  da,  çörəkçinin  gətirdiyi 
əsgərlərdən biri təsadüfən onu təbərzinlə vurub öldürür. 
Sehrli  quş  yuvasının  taleyi  ədibin  "Möcüzəli  quş 
yuvası"  romanında  qələmə  alınmışdır.  Banduraçalanın 
ölümündən sonra sehrli əşya onu öldürən təbərzinçinin əlinə 
keçir.  Əvvəlcə  o  da  quş  yuvasından  qazanc  məqsədilə 
istifadə  edir.  Özü  gözə  görünmədən  cəmiyyətdə  müşahidə 
etdiyi  hadisələr  tədricən  onda  qəzəb,  nifrət  oyadır.  Onun 
qarşısında  həyatın  astar  üzü  açılır.  O,  kənar  gözlərdən  gizli 
qalan  dəhşətli  yoxsulluğun,  saysız-hesabsız  kələklərin, 
ikiüzlülük  və  şöhrətpərəstliklərin,  yalan  andların  və  ailə 
xəyanətlərinin  şahidi  olur.  O,  insanların  həyatının  ən  gizli, 
dərin cəhətlərini görür. 
Təbərzinçi  başqalarının  həyatına  qarışır,  yalançıları 
döyür,  bacarıqsız  adaxlıbazları  qorxudur,  gözə  görünmədən 
xeyirxah  işlər  görür.  O,  bir  növ  mücərrəd  bir  əxlaq 
təcəssümünə  çevrilir.  Axırda  təbərzinçi  sehrli  yuvanı  parça-

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
84 
parça  edib  qarışqa  yuvasında  basdırır.  Parça-parça  edilmiş 
yuva vaxtilə banduraçalanın qarət etdiyi tacirin əlinə keçir. O 
da  həyatın  mənasızlığını  anlayıb  yuvanın  qalıqlarının  Reyn 
çayına atılmasına imkan verir. 
"Simplisissimus"dan  fərqli  olaraq  "Kuraj",  "Şprin-
ginsfeld",  "Möcüzəli  quş  yuvası"  romanları  daha  sadə  bir 
mövzu  əsasında  yaradılmışdır.  Bu  əsərlərin  qəhrəmanları 
özünü  dərk  etməyən,  həyatın  qəribəlikləri  haqqında 
düşünməyən  adi  adamlardır.  Həyat  onları  öz  dalğaları 
üzərinə  alaraq  istədiyi  səmtə  aparır.  Onlar  həyata  qarşı 
durmur,  ona  zidd  getmir,  sadəcə  olaraq  bacarıqları 
səviyyəsində ona uyğunlaşırlar. 
Bu  romanlar  ədibin  əsas  əsərindən  ideya  dərinliyi, 
epik  monumentallıq  və  ümumiləşdirmə  gücü  baxımından 
müəyyən dərəcədə zəif olsalar da, həyati təravəti, məzmunun 
rəngarəngliyi  və  parlaqlığı  ilə  adamı  heyran  edirlər. 
Realizmə doğru daha güclü meyl yazıçını xalq kitablarına və 
folklora tərəf aparırdı. Qrimmelshauzen bundan sonra da bir 
sıra  müxtəlif  formalı  əsərlər  yaratmış,  nəsrlə  yaradılan  xalq 
ədəbiyyatı  janrlarından  istifadə  edərək  yeni-yeni  kitablar 
yazmışdır. O öz əsərləri ilə alman gerçəkliyinin realist mən-
zərəsini yaradan ilk alman yazıçısı kimi diqqəti cəlb edir. 
 
* * * 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
85