Ç. Aşağıdaki soruların cevaplarını noktalı yerlere yazınız.
1. Mayoz bölünme sırasında diploid kromozoma sahip ana hücrelere ne ad verilir?
(……………………..)
2. Organizmayı meydana getiren en küçük yapı ta
şına ne ad verilir?
(……………………..)
3. Hücrenin solunum ve enerji merkezine ne ad verilir?
(……………………..)
4. Hücre içinde protein üretilen organellere ne ad verilir?
(……………………..)
5. Hücreyi inceleyen bilim dalı hangisidir?
(……………………..)
6. Kasılma ve esneme yetene
ği yüksek olan dokulara ne ad verilir?
(……………………..)
42
ÖZ ELE
ŞTİRİ FORMU
Bu üniteden önce ‘Hücre ve Doku Anatomisi’ hakkında neler biliyordum?
Hücre ve Doku Anatomisi ünitesinde neler öğrendim?
Hücre ve Doku Anatomisi ünitesinde hangi konuları kavramakta güçlük çektim?
Bu ünitede kavramakta güçlük çektiğim konuları nasıl öğrenebilirim?
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
43
l
44
1. Bir binayı ayakta tutan nedir? Tartışınız.
2. Binalarda olduğu gibi insan vücudunu da ayakta tutan bir yapı var mıdır? Tartışınız.
Vücudumuzdaki kemiklerin görevlerinin neler olduğunu biliyor musunuz? Canlıların önem-
li özelliklerinden biri de aktif hareket yapabilmeleridir. Hareket sistemi (lokomotor sistem), insan
vücuduna belirli bir biçim verir. Bu hareketlerin yardımı ile insanlar, bulundukları ortamda yer de-
ğiştirebilirler.
İskeleti oluşturan kemikler, bu kemikler arasında bulunan eklemler ve hareketi meydana geti-
ren kaslar hareket sistemini oluşturur.
Kemik gelişimi bireysel farklılıklar gösterir. Tercih edilen spor dalı, bireyin kemik yapısını nasıl etki-
ler? Tartışınız.
Farklı spor branşlarıyla ilgilenen arkadaşlarınızın fizik yapısını karşılaştırınız. Karşılaştırma so-
nuçlarını aşağıya yazınız.
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………..………………………………….……………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………..…………………………………..............................
..............................................................................................................................................................
Sizce ağırlık çalışması yapan sporcuların kemik gelişimi diğer sporculara göre nasıl farklılıklar gösterir?
Kemik Gelişimimiz
1. Etkinlik
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
45
epifiz
diafiz
epifiz
Uzun kemiklerin gövdesi
diafiz, uç kısımları epi-
fiz olarak adlandırılır. Üst taraftaki ucuna proximal
epifiz, alt kısımdakine distal epifiz denir. Diafiz ve
epifiz arasındaki kıkırdak yapılı bölge, kemik meta-
bolizmasının en yüksek olduğu kısımdır. Bu kısma
metafiz adı verilir. Metafiz bölgesindeki hücreler,
kemiklerin uzunlamasına büyümesini sağlar. Ke-
miklerin enine büyümesi ise periostun altındaki ta-
bakada bulunana osteoblastların faaliyetleri ve yeni
kemik tabakasının eklenmesi ile olur.
Kemiklerimizin hem sağlam hem de esnek ol-
ması ve boy uzamasını sağlayan faktörlerin neler
olduğunu biliyor musunuz? Kemiğin yapısında or-
ganik ve inorganik maddelerin bir arada olması, ke-
miğe olağanüstü bir dayanıklılık kazandırır. Organik
maddeler, kemiğe esneklik verirken inorganik mad-
deler, kemiğe sertliğini kazandırır.
Aşağıdaki şekilde iskelet sisteminin işlevleri verilmiştir.
Kemiğin Anatomik Yapısı
femur
İskelet
Organizmaya biçim verir.
Organizmanın yükünü taşır.
Organizmanın kalsiyum
ve fosfor depolarıdır.
Kemik iliğinden kan hüc-
releri yapar.
Vücuda destek verici ve
vücudu koruyucu bir işlevi
vardır.
Kasların hareketini ko-
laylaştırır.
46
Kemik zarı (periost): Kemiğin en dış kısmında iki tabaka hâlinde yer alır. Üst tabaka bağ
dokudan, alt tabaka yumuşak bağ dokudan oluşur. Damar ve sinirlerden oluşmuş zengin bir do-
kudur.
Süngersi kemik (substan-
tia spongiosa):
Uzun kemiklerin alt ve üst
uçlarında, kısa kemiklerde sün-
gerimsi kemik doku bulunur. Bu
gözenekli dokunun içi kırmızı
kemik iliği ile doludur.
Kompakt kemik (substantia compacta): Uzun kemiklerde,kısa, yassı ve düzensiz kemikle-
rin dış yüzeyinde ve kemik zarının altında yer alan sert, kabuksu kısımdır.
Aşağıda yapacağınız etkinlikle kemiğin dış ve iç yapısını daha yakından tanıyacaksınız.
Kasaptan enine ve boyuna bölünmüş kemik parçaları alınız. Onların dış ve iç yapısını inceleye-
rek ulaştığınız sonuçları aşağıya yazınız.
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………….............................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Kemiğin epifiz ve diafiz kısmında gözlemlediğiniz yapılar nelerdir?
Kemiğin Yapısını İnceleyelim
2. Etkinlik
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
47
1. Su ve çimento karışımı olan harç, yapılara nasıl bir özellik kazandırır? Tartışınız.
2. İnsan embriyojunda kemik doku var mıdır? Araştırınız.
İnsan iskeleti, gelişmeye anne karnında başlar. Yeni doğmuş bebekte 270 kemik bulunur. Ke-
mikleşme süreci 20–25 yaşına kadar devam eder. Gelişim tamamlandığında, vücudumuzdaki
kimi kemiklerin birleşmesiyle bu sayı 206’ ya düşer. Kemikleşme iki şekilde gerçekleşir:
Kemikleşme
Bağ dokusu kaynaklı kemikleşme: Ke-
mikleşme sürecinde, bağ dokunun kıkırdak
dokuya dönüşmeden doğrudan kemik doku-
ya dönüştüğü biçimdir. Kafatası kemiklerinin
gelişimi böyledir.
Kıkırdak dokusu kaynaklı kemikleşme:
İnsan vücudunda çoğunlukla bu kemikleşme
hâkimdir. Bağ doku önce kıkırdak dokuya
daha sonra kemik dokuya dönüşür.
48
................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
Çevremizde sıkça rastlanan bu hastalığı
önleyebilmek için neler yapılmalıdır?
Beslenme, A, C, D vitaminleri, hormonal salgılar ve hareketlilik gibi faktörler, kemikleşme sürecinde kemik
gelişimini etkiler. Bu faktörlerin kemiklerin gelişimini hangi yönden etkilediklerini araştırarak aşağıya yazınız.
Beslenme:……………………………………………………………………………………………….......
…………………………………………………………………………….....................................................
A vitamini:……………………………………………………………………………………….………......
……………………………………………………………………………………….......................................
C vitamini:………………………………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………………….......................................
D vitamini:…………………………………………………………………………………….......…………
……………………………………………………………………………………….......................................
Hormonlar:………………………………………………………………………........................................
…………………………………………………………………………………………………….....................
Hareketlilik:……………………………………………………………………………….........................
..............................................................................................................................................................
Osteoporoz hastalığı ile ilgili bir araştırma yapınız. Verileri not alarak sınıfça tartışınız. Ulaştığınız
sonuçları aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız.
Kemikleşme sürecinde, kemik gelişimine etki eden faktörlerin neler olduğunu araştırarak aşağı-
daki etkinliği yapınız.
Kemikleşme sürecinde, hormonal salgılar ve egzersiz çok önemli rol oynar. Kalsiyum, potasyum
ve diğer minerallerden zengin bir beslenme de çok önemlidir. Tüm yaşantımız boyunca almamız
gereken kalsiyum en çok süt ve süt ürünlerinde bulunur.
Normal Osteoporozlu
kemik kesiti kemik kesiti
Kemikleşme Sürecinde Kemik Gelişimi
1. Etkinlik
Kemiklerimiz Neden Küçülür?
2. Etkinlik
Sevgili öğrenciler, bu ünitede öğrendiğiniz kemiğin yapısı ve gelişimi konusu
hakkında sayfa 122 Ek 1’de performans görevi 2. örneği verilmiştir. Konu ile ilgili
daha detaylı bilgiyi sayfa 122’de bulabilirsiniz. Araştırmanız Ek 2’de verilen dere-
celi puanlama anahtarı ile değerlendirilecektir.
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
49
1. Sınıfta arkadaşlarınızla alnınıza, el bileğinize, kolu-
nuza ve sırtınıza dokunarak buradaki kemiklerin şekilleri
hakkında bilgi edinmeye çalışınız. Edindiğiniz bilgileri ar-
kadaşlarınızla tartışınız.
2. Vücudunuzdaki kemiklerin farklı şekilde olmasının
faydalarını tartışınız.
Vücudumuzda farklı tipte kemikler bulunmaktadır. Bu kemikleri aşağıdaki etkinlikle daha yakından
tanıyacağız.
Sınıfa getirilen iskelet maketini inceleyiniz. Kemikleri şekillerine göre nasıl sınıflandırırsınız? Açıklayınız.
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………..……………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………..……………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………..…
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………...........…………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………...
..............................................................................................................................................................
Omurlarınızı oluşturan kemik tiplerini nasıl adlandırırsınız?
Kemikleri Şekillerine Göre Sınıflandırınız
1. Etkinlik
50
Kemikler şekil ve büyüklüklerine göre yassı, havalı, sesamoid, uzun, düzensiz ve kısa kemikler
olarak adlandırılır. İnsan vücudunda değişik şekil ve büyüklükte yaklaşık 206 kemik bulunur.
Yassı
kemikler
(ossa plana): Yassı ve
ince kemiklerdir. Çoğun-
lukla hareketsiz eklem-
leri oluşturarak beyin
gibi önemli organları ko-
rurlar. Kafatası, kabur-
ga, kürek ve kalça ke-
mikleri bu gruba girmek-
tedir. Bu kemiklerin yüz-
leri sıkı kemik dokusu ile
örtülüdür. İç kısmında
süngerimsi kemik doku
bulunmaktadır.
Sesamoid ke-
mikler (ossa se-
samoidea): Bazı
tendonlar ile kasla-
rı kemiklere bağla-
yan küçük kemikler-
dir. Diz kapağı kemi-
ği bu gruba girmek-
tedir.
Uzun
kemik-
ler (ossa longa):
Uzunlukları, geniş-
lik ve kalınlıkların-
dan fazla olan ke-
miklerdir. Hareket
esnasında kaslar
için kaldıraç görevi
yapmalarının yanı
sıra vücut ağırlığı-
nı da taşırlar. Kol ve
bacak kemikleri bu
gruba girmektedir.
Havalı kemikler
(ossa pneumatica):
İçerisinde hava boş-
lukları bulunan kemik-
lerdir. Kafa kemikle-
rinden (sphenoidale,
frontale, ethmoidale,
maxillae) bazıları bu
gruba girmektedir.
Düzensiz kemik-
ler (ossa irregularia):
Belli bir şekli olmayan
düzensiz yapıdaki ke-
miklerdir. Kaslara tu-
tunma yerleri ve deği-
şik çıkıntıları vardır. Bu
kemikler baskılara da-
yanabilen sağlam ke-
miklerdir. Omurlar ve
çene kemikleri bu gru-
ba girer.
Kısa
kemikler
(ossa brevia): Uzun-
luk, genişlik ve kalın-
lıkları hemen hemen
eşit olan kemiklerdir.
El ve ayak bileği ke-
mikleri bu gruba gir-
mektedir.
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
51
1. Cevizin kabuğuyla içini, şekil ve yapı bakımından inceleyerek kafatası ile olan benzerlikleri-
ni sınıfça tartışınız.
2. Kafatasımız tek bir kemikten oluşsaydı bu durum beynin gelişimini nasıl etkilerdi? Tartışınız.
Kafa ve yüz kemikleri aksiyal iskeleti oluşturur. Kafa iskeleti sekiz kemikten meydana gelir.
Bu kemikler, sutura adı verilen oynamaz eklemlerle birbirlerine bağlanmıştır. Yeni doğan bebek-
te kafa kemikleri arasında bıngıldak (fonticulus-fontanel) adı verilen kemikleşmemiş 6 adet zar-
sı bölge bulunur. Bıngıldakların durumu çocuk gelişimi hakkında bilgi verir. Büyük bıngıldaklar, en
geç 2,5-3 yaşına kadar kemikleşir. Kafatası kemikleri yassı kemikler olduğundan kemikleşme or-
tadan çevreye doğru gerçekleşir. Çocuğun kemik gelişimi yetersiz ise bu bıngıldakların geç ka-
panmasından anlaşılabilir.
Yeni doğan bebeğin aşağıdaki kafa is-
keletinde bulunan bıngıldakların görevini
araştırınız. Ulaştığınız sonuçları aşağıda
noktalı yerlere yazınız. .……………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
……………………………………………......
....................................................................
Aşağıda yapacağınız etkinlikle bıngıldağın görevini araştırınız.
Büyükleriniz, yeni doğmuş bebeğin kafasına dokunulmasına izin vermezler. Bunun nedeni ne
olabilir?
Kafanızdaki Kemikler
1. Etkinlik
Ç. AKSİYAL İSKELET
52
Kafatası kemikleri dördü tek, ikisi çift olmak üzere sekiz tanedir.
Alın kemiği (os frontale): Kafatasının alın
bölümünü ve göz yuvalarının üst duvarını oluş-
turan kemiktir. Ön alt kısmında kaşlarımızın bu-
lunduğu yay şeklinde kabartılar vardır. Başlan-
gıçta çift olan alın kemiği sonradan kaynaşarak
tek kemik halini alır. Bu kemiğin içinde alın si-
nüsü adı verilen iki boşluk vardır. Bu sinüsler de
burun boşluklarına açılır.
Yan kafa kemiği
(os parietale): Kafa-
tasının yan üst duva-
rını ve çatısını oluştu-
rur. Dört köşeli yassı
kemiklerdir. Dış yüzle-
ri kubbemsi, iç yüzleri
çukurdur. Çukur olan
iç yüzünde beyin kıv-
rımlarına uyum gös-
teren girinti ve çıkın-
tılar vardır. Ayrıca bu
kemiklerde önden ar-
kaya doğru dallana-
rak uzanan oluklar bu-
lunur. Bu oluklarda be-
yin zarını besleyen
damarlar vardır. Önde
alın kemiği, arkada art
kafa kemiği, orta hat-
ta diğer parietale ke-
mik ve yanlarda şa-
kak kemikleri ile ek-
lem yapar.
Kalbur kemiği (os
ethmoidale): Burun
boşluğunun tavanını,
göz çukurunun iç du-
varını oluşturan tek
kemiktir. Kemiği, birbi-
rini doksan derece dik
kesen düşey ve yatay
iki kemik levha mey-
dana getirir. Yatay ke-
mik levha delikli, kal-
bur şeklindedir. Bu
deliklerden koku sini-
ri geçer. Dikey levha
burun bölgesinin olu-
şumuna katılır. Kalbur
kemiği alın kemiğinin
altında temel kemiğin
önünde olan kemiktir.
Art kafa kemiği
(os occipitale): Kafa-
tasının arkasını oluş-
turan tek kemiktir. Ta-
banında kafatası boş-
luğu ile omurga ka-
nalını birbirine bağla-
yan delikten (foramen
magnum) omurilik ge-
çer. Yanlarda şakak
kemiği ve yan kafa
kemiği önden temel
kemikle eklem yapar.
Şakak kemiği (os temporale): Kafatasının
yan duvarlarını oluşturan kemiklerdir. Yeni do-
ğan bir bebekte üç bölüm olan temporal kemikler
kaynaşarak tek parça haline gelir. Kafanın sa-
ğında ve solunda bulunur. Yapısında işitme ve
denge organları ile bu organların damar ve sinir
yapılarının geçtiği kanal ve delikler vardır.
Temel kemik (os sphenoidale): Kafa ta-
banının ortasında yer alır. Bir gövdesi, aşağı-
ya doğru uzanan büyük ve küçük iki kanat çı-
kıntısı olan tek kemiktir. Gövdesi içi boş bir
küp şeklindedir ve bu boşluk buruna açılır. Üst
yüzü eğer biçiminde olduğu için buraya Türk
eğeri (sella turcica) adı verilir. İçinde hipofiz
bezi, sağında ve solunda görme sinirleri vardır.
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
53
Sınıfa getirilen kafatası iskeletini inceleyiniz. Kafatasını oluşturan kemiklerin isimlerini söyleyip
yerlerini belirtiniz.
Yüz kemikleri, genel olarak ağız ve burun boşluğunu oluşturur, bir kısmı da göz küresinin yapımı-
na katılır. Yüz bölgesinde 14 kemik bulunur. Bunlar tek ve çift kemikler olarak sınıflandırılır.
Os nasale
Os zygomaticum
Os vomer
Os mandibula
Os maxillae
Os concha nasalis media
Os lacrimale
Kemikleriniz
2. Etkinlik
54
Üst çene kemiği (os maxillae): Ağız
boşluğunun tavanını, göz çukurunun ta-
banını, burun boşluğunun dış yan duvarı-
nı oluşturur. İçinde en büyük hava boşlu-
ğu (sinüs maksillaris) bulunur. Burun boş-
luğuna açılır. Çift kemiktir.
Alt çene kemiği (os mandibula):
Yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en
büyüğüdür. Bir gövde ve iki koldan olu-
şur. At nalına benzer. Tek kemiktir.
Burun kemiği (os nasale): Burun sırtı-
nın üst kısmını oluşturan bu kemik dikdört-
gen şeklindedir. Üst kenarları alın kemiği
ile birleşir. Alt kenarları burun boşluğunun
ön deliğinin üst kısmını oluşturur. Çift ke-
miktir.
Elmacık kemiği (os zygomaticum):
Üst çene kemiği ve şakak kemiği ile ek-
lem yaparak elmacık kemerini oluşturur.
Çift kemiktir.
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
55
Damak kemiği (os palatinum): Damak
kemiği çift kemiklerdendir ve L şeklindedir.
Kemiğin yatay levhası, sert damağı oluşturur.
Düşey levhası ise burun boşluğunun yapısı-
na katılır.
Boynuzcuk kemiği (os concha na-
salis inferior): Burun boşluğunda yer alır.
Kendi üstüne kıvrılmış şekildedir. Buraya
gözyaşı kanalı açılır. Çift kemiktir.
Sapan kemik (os vomer): Burun boş-
luğunun alt kısmında yer alan kama şeklin-
de tek kemiktir.
Gözyaşı kemiği (os lacrimale): Tır-
nak şeklinde ve büyüklüğündedir. Göz
çukurunun iç yan köşesinde bulunur. İç
yüzeylerine gözyaşı bezleri oturmuştur.
Bu bezlerin kanalları burun boşluğuna
açılır. Çift kemiktir.
56
Düzgün bir vücut duruşu (postür), omurganızın şekli ve sağlığı ile ilgilidir. İlerleyen yaşlarda görü-
len kas ve kemik zayıflıkları omurgada çeşitli şekil değişikliklerine neden olur. Bu şekil değişikliklerini
araştırarak not alınız.
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….…………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………............................................................
.......................................................................................................................................................
Siz de çevrenizde gördüğünüz bu tip rahatsızlığı olan kişilerle konuşarak bir sunu hazırlayınız.
1. Yukarıdaki resimlerin ortak özellikleri üzerinde düşünerek bu resimlerle insan vücudunu oluş-
turan gövde kemikleri arasında nasıl benzerlikler olabileceğini tartışınız.
Kemik Gelişiminiz
1. Etkinlik
KEMİK BİLİMİ (OSTEOLOJİ)
57
Gövde kemikleri; omurga ve göğüs kafesi kemiklerinden meydana gelir.
1. Omurga (Columna Vertebralis)
İskeletin eksenini yapan, gövdenin arka orta-
sında bulunan ve omurların üst üste gelmesiyle
oluşan kemik sütun, omurgayı oluşturur. Bu sütun
33–34 omurun (vertebrae) üst üste sıralanması
ve birbirine bağlanması ile oluşur. Yandaki şekil-
de görüldüğü gibi önden görünümü düz bir sütu-
nu andırırken yandan görünümü “S” şeklinde kıv-
rımlar gösterir.
Başın, gövdenin, göğüs ve karın boşluğunda
bulunan birçok iç organın ağırlığını taşımak ve
bunlara destek olmak omurganın görevidir.
Omurgayı oluşturan omurlar arasında şekil ve büyüklük bakımından farklılıklar olmasına rağ-
men genel olarak omurlar, birinci boyun omuru hariç, omur gövdesi ve omur kemerinden oluşur.
Yandaki şekilde görüldüğü gibi kısa bir silindir
şeklinde olan omur gövdesi, omurganın esas yü-
künü taşıyan bölümdür. İki omur gövdesi arasın-
da omur arası disk (intervertebrale) bulunur.
Omur gövdesi ile omur kemeri arasındaki
boşluk, omur deliğini (foramen intervertebrale)
oluşturur. Omur delikleri üst üste gelerek bir ka-
nal meydana getirir. Bu kanala omurilik kanalı
denir ve içinde omurilik siniri yer alır.
Omurga; boyun, göğüs, bel, sağrı ve kuyruk
ucu omurlarından oluşur.
omur kemeri
omur gövdesi
omur deliği
Gövdeniz hangi kemiklerden oluşmuştur? Bu kemiklerin vücudunuzda ne gibi görevleri var-
dır? Tartışınız.
|