Siyasi. İDeolojiler
Yüklə 11,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SOL, SAĞ VE MERKEZ
Siyasal fikirler ve ideolojileri kategorize etme ve birbirleriyle ilişkilendirme yönünde birçok te şebbüs vardır. Bu teşebbüslerden en bilineni ve en köklüsü, sol-sağ siyasal tayfıdır (spectrum ). Bu siyasal inançları sol ve sağ uçlar arasında yerleştiren doğrusal bir yelpazedir. “Sol kanat’’ veya “sağ kanat” gibi terimler yaygın biçimde bir kişinin siyasal inançlarını ya da konumunu özetlemek için kullanılır. Ayrıca, insan gruplarından müştereken “sol”, “sağ” ve “merkez” olarak söz edilir. Ayrıca, farklı fikir ve ideolojilerin bu tayftaki yerleriyle ilgili olarak insanlar çoğunlukla hemfikirdirler. İn sanların çoğu, Şekil 1.1.’deki tayfı bilirler. Tayf oldukça tanıdık olsa da, bu tayfın tam olarak ne anlama geldiğini ve siyasal görüşleri tanımlayıp, betimlerken ne kadar yardımcı olduğunu tespit etmek oldukça güçtür. “Sol” ve “sağ” terimlerinin kökeni, 1789’da Genel M eclis’in (États Généraux) ilk toplantısında benimsenen otur- Şekil 1.1. Doğrusal Tayf ! ! Komünizm Sosyalizm Liberalizm Muhafazakârlık Faşizm ma düzenine, Fransız Devrim i’ne kadar gider. Üçüncü M eclis’in üyeleri olan radikaller solda otu rurken, kralı destekleyen aristokratlar kralın sağında oturuyorlardı. Daha sonraki Fransız Meclis- leri’nde benzer bir oturma tarzı takip edilmiştir. Çok kısa bir süre sonra “sağ” terimi, gericilik veya kraliyet yanlılığı olarak, “sol” terimi de devrimci veya eşitlikçi duygudaşlığı barındıran terim olarak anlaşılmaya başlanmıştır. Ancak çağdaş siyasette sağ-sol ayrımı, aşırı derecede karmaşıklaşmaya devam etmiştir. Bu ayrım artık, devrim ile gericilik arasındaki basit bir tercihi yansıtmamaktadır. Örneğin, sağ kanat fikirler çoğunlukla gerici ve önceki dönemlerdeki daha iyi zamanlara geri dön meyi vaaz ediyor olsa da, uçtaki sağ olan faşizm, devrimci ve İtalyan faşizmi örneğinde olduğu gibi geleceğe dönük de olmuştur. Benzer biçimde, sol kanat fikirler genellikle devrimci veya ilerlemeci olsalar da, sosyalistler ve komünistler zaman zaman değişime direnmişlerdir. Örneğin sol görüşler, refah devletini savunma arayışındadırlar ya da merkezî planlama kapsamındaki ekonominin refor ma tâbi tutulması veya ortadan kaldırılmasını engelleme eğilimindedirler. Doğrusal tayfın çoğunlukla, ekonomi siyasası ile ilgili farklı siyasî değerleri, karşıt görüşle ri yansıttığı düşünülür. Değerler açısından tayfın bazen, eşitliğe yönelik farklı tutumları yansıttığı söylenir. Sol kanatta yer alanlar kendilerini eşitliğe adarlar ve bunun başarılabilme ihtimâline iliş kin iyimserdirler. Sağ kanat ise tipik olarak, ulaşılması imkânsız olduğu için veya arzu edilecek bir şey olmadığı için eşitliği reddederler. Uç solda yer alan komünistler, devlet tarafından planlanmış bir ekonomiye inanırlar; sosyalistler ve m odem liberaller karma ekonomi ve yönetimin müda halesini savunurlar; sağ kanat muhafazakârlar ise kendilerini serbest piyasa kapitalizmine ve özel mülkiyete adarlar. M aalesef bu yorumların hepsi birtakım tutarsızlıklar içerir. Örneğin, tayfın sağ ucunda yer almalarına rağmen faşist rejimler, ekonomi yönetimi ve devlet denetimi uygulamalarını benimsemişlerdir. Ayrıca anarşizmin, bu tayfta alacağı yerin neresi olduğu belirsizdir. Anarşistler, eşitlik fikrini güçlü bir biçim de benimsedikleri için normalde tayfın sol ucunda yer almaları gerekir ama her türden ekonomi yönetimine ve her tür yönetim biçimine karşı olmaları nedeniyle, sağ uçta yer almaları gerektiği söylenebilir. Doğrusal tayfın zayıflığının nedeni, siyaseti tek boyuta indirgeme çabasıdır. Yalnızca bir ölçü te dayalı olarak siyasî görüşlerin sınıflandırılabileceğini öne sürer: İnsanların değişim karşısındaki tutumları, eşitlik görüşü veya İktisadî felsefeleri. Oysa siyasî ideolojiler gerçekte, ileri derecede kar maşık inanç, değer ve öğretiler toplamıdır. Bu yüzden her tayf türü, aşırı basitleştirmeye yönelik zorlamalardır. Buna rağmen, iki veya daha fazla boyut kapsayan, daha derinlikli siyasal tayflar oluş turulması yönünde birtakım çabalar vardır. Doğrusal tayf, uç noktalarda yer verdiği ideolojilerin, komünizm ve faşizmin, benzerlikler sergiledikleri gerekçesiyle bazen eleştirilir. Özellikle komünist m u ş ' ve faşist rejimler, bazılarının “totaliter” olarak betimlediği, baskıcı ve otoriter niteliği ağır basan si yasal yönetim biçimleri oluşturmuşlardır. Sonuçta alternatif bir siyasal tayf, at nalı şeklinde olabilir. Bu tayf, sağ ve soldaki uç noktaların liberalizmin, sosyalizmin ve muhafazakârlığın “demokratik” inançlarından ayrı olarak, birbirlerine yakınlaşma eğiliminde olduklarını gösterir (Şekil 1.2.). Bir başka tayf Hans Eysenck’in Sense and Nonsense in Psychology (Psikolojide Anlam ve A n lam sızlık, 1964) adlı eserinde yer almıştır. Eysenck, geleneksel sağ-sol tayfını kendi sunduğu tayfın yatay ekseni olarak almış ama buna bir de dikey eksen eklemiştir. Bu dikey eksen, bir uçta “ödün süz, otoriter bir zihniyet”, diğer uçta da “hoşgörülü, demokratik zihniyet” olarak gösterilen siyasal tutumları ölçmektedir. Bu tayfta siyasal fikirler, hem sağ-sol ekseninde hem de “ödünsüz”, “hoşgö rülü” ekseninde yerleştirilebilmektedirler. Bu durumda, örneğin, Nazizm ile Stalinizm arasındaki farklar, sağ-sol ekseninin karşı iki ucuna konarak tespit edilebilirken, benzerlikleri de, dikey ekse nin “ödünsüz zihniyet” ucuna yerleştirilerek vurgulanabilmektedir (Şekil 1.3.). Tüm bu özellikleri ile beraber her tayf, birtakım sorunlar doğurmaktadır. Çünkü her tayf, oldukça karmaşık nitelikteki siyasal fikir kümelerini basitleştirme ve genelleştirme eğilimindedir. Bu tayflar olsa olsa siyasî fikir ve inançları tanımlamanın kestirme yoludur ve her zaman ihtiyatla kullanılmalıdır. Aslında bu konuda gelişen literatür, sağ-sol ayrımını tamamen terk etmeyi savun maktadır. Giddens’ın (1 9 9 4 ) (bkz. s. 156) belirttiği gibi; feminizm, hayvan hakları ve çevre gibi yeni siyasî meselelerin ortaya çıkması geleneksel sağ-sol fikirlerini büyük ölçüde gereksiz kılmıştır. Yeşil hareketi, “ne sağ, ne de sol ama ileri” gibi sloganları benimsemekle bu anlayışı, cesurca ifade etmektedir. Ayrıca, eski sınıfsal kutuplardan uzaklaşma, bu süreci daha da hızlandırmış ve yeni birtakım durumların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Örneğin muhafazakârlar, radikalizm ve ideolo jik siyasetten tat almaya; sosyalistler de rekabet ve piyasaya şevkle ilgi göstermeye başlamışlardır. Ancak bunun tam tersine, Norberto Bobbio’ya (1 9 9 6 ) göre, sağ ve sol aslında eşitliğe yönelik farklı |