Siyasi. İDeolojiler

İdeoloji 
Üzerine Bakış Açıları
Liberaller, 
özellikle Soğuk Savaş dönemi boyunca ideolojiyi, sahte bir bilimsellik iddiasıyla, resmî olarak ayrı­
calık tanınan, hakikat tekeli iddiasındaki inanç sistemi olarak görmüşlerdir. Bundan dolayı ideoloji, özü gereği 
baskıcı, hatta totaliter niteliktedir ve en güzel örnekleri komünizm ve faşizmdir.
Muhafazakârlar, 
geleneksel olarak ideolojiyi, rasyonalist kibrin tezahürü olarak görürler, ideolojiler, tehlikeli 
ya da güvenilmez, girift düşünce sistemleridir. Çünkü gerçeklikten soyutlanmakla ideolojiler, baskıya veya ger­
çekleşmeyecek birtakım hayâllere yol açacak ilkeler ve hedefler koyarlar. Bu çerçevede sosyalizm ve liberalizm 
açıkça ideolojiktir.
Sosyalistler, 
Marx'i takip ederek, ideolojinin; sınıflı toplumun çelişkilerini örten, böylece ezilen sınıflar arasın­
daki siyasal edilgenliği ve yanlış bilinci besleyen bilgi bütünleri olduğunu iddia ederler. Liberalizm, klasik yönetici 
sınıfın ideolojisidir. Marksistler daha sonra tarafsız bir ideoloji kavramı benimsemişlerdir. Buna göre ideoloji, çalı­
şan sınıfınki de dâhil olmak üzere herhangi bir sosyal sınıfın ayırt edici fikirleridir.
Faşistler, 
çoğunlukla, ideolojiye karşı dışlayıcı bir tutum sergilerler. Onlara göre ideoloji, tutku ve iradeden ziya­
de salt akla dayalı, kuru ve entelektüel siyasal anlayış biçimidir. Naziler fikirlerini, sistematik bir felsefe olarak değil 
de Weltanschauung, "dünya görüşü" olarak tasvir ederler.
Ekolojistler, 
tüm geleneksel siyasî öğretileri, endüstriyel anlayışa ait üst-ideolojinin parçaları olarak görme eği­
limindedirler. ideoloji, kibirli hümanizm ve büyüme yönelimli iktisatla girdiği ilişkide lekelenmiştir. Bunun en açık 
örneği de liberalizm ve sosyalizmdir.
Dinî Fundam entalistler, 
temel dinî metinleri, Tanrı'nın vahyedilmlş kelâmı olarak İfade etmek suretiyle, kap­
samlı sosyal yeniden yapılanma programı temin ettikleri iddiasıyla bir ideoloji olarak ele alırlar. Bu çerçevede 
seküler ideolojiler reddedilir. Çünkü onlar, dinî ilkelere dayanmadıklarından ahlâkî özden yoksundurlar.
tehlikeye atmaz. Ancak bu kavramlardan ikisinin yokluğu, yeni bir ideolojik oluşumun ortaya çık­
ması anlamına gelir.
İdeoloji ile hakikat ilişkisi açısından bunun anlamı nedir? Daha önce gördüğümüz gibi M arx a 
göre ideoloji, hakikatin amansız düşmanıdır. Yanlışlık, ideolojide içkindir. Çünkü yönetici sınıfın 
ürünü olarak ideolojinin amacı, baskı ve sömürüyü gizlemektir. Ancak M annheim’ın da tespit et­
tiği gibi, proleterin yanılsama ya da ideolojiye ihtiyacı olmadığına inanmak, M arx’i takip etmek, 
inancı çerçevesinde hemfikir olmak, çalışan kitleleri insanlığın kurtarıcısı olarak görmek şeklindeki 
aşırı derecede romantik bir görüşü kabul etmektir. Bu eleştiriye rağmen, Mannhiem’ın, müstakil 
entelektüellere olan inanç biçiminde ortaya çıkan çözümü de bizi fazla tatmin etmez. Herkesin 
görüşü, bilinçli veya bilinçsiz bir tarzda geniş kültürel ve sosyal etkenler tarafından şekillendirilir. 
Ayrıca, eğitim, bir yandan insanlara görüşlerini daha bir heyecanla ve ikna edici şekilde savun­
malarını mümkün kılarken eğilimin, bu görüşleri daha az öznel veya daha yansız kıldığına ilişkin 
elimizde pek kanıt yoktur.
Bu da demektir ki, ideolojilerin değerlendirilebileceği herhangi bir nesnel hakikat ölçütü eli-

---

mizde yoktur. Aslında ideolojilerin doğru veya yanlış olarak addedilebileceğini öne sürmek, ide­
olojilerin, doğaları gereği bilimsel çözümlemeye karşı dirençleri söz konusu olmayan değerleri, 
hayâller ve ulvî amaçları bünyesinde taşıdığı hayatî önemdeki gerçeği gözden kaçırmak demektir. 
Hiç kimse bir adâlet teorisinin bir başkasına göre daha tercih edilebilir olduğunu “kanıtlayamaz.” 
Tıpkı tüm insanların birtakım haklara sahip olduğu, herkesin özgürlük hakkının olduğu, yine tüm 
insanların doğal olarak bencil olduğu veya doğal olarak sosyal yönlerinin ağır bastığını kanıtlamak 
üzere insan doğasına iliş kin karşıt kavramlaştırmaların cerrahî müdahale ile test edilmemesi gibi. 
İdeolojiler, dikkatli bir incelemeyi ve mantıksal çözümlemeleri reddettiklerinden dolayı fazla be­
nimsenmezler ama birey, grup ve toplumlara, içinde yaşadıkları dünyayı anlamlandırma yönünde 
katkıda bulundukları için de daha fazla benimsenirler. Andrew V incent’ın (1 9 9 5 , s. 2 0 ) belirttiği 
gibi: “İdeolojileri, tarafsız gözlemciler olarak değil de yoldaşlar olarak ele alırız.”
Tüm bunlarla birlikte ideolojilerin, hakikati ortaya çıkarma iddiası barındırdıkları şüphesiz­
dir. Bu anlamda ideolojiler, “hakikat rejimleri” olarak da görülebilirler. İdeolojiler; bizlere, bir siya­
sal söylem diliyle beraber, toplumun nasıl işlediğine ve nasıl işlemesi gerektiğine ilişkin varsayımlar 
sağladığı için hem düşüncemizi hem de eylemimizin niteliğini yapılandırır. “Hakikat rejimi” olarak 
ideoloji, her zaman iktidar ile ilişkilendirilir. Hakikat, değer ve teorilerin rekabet ettiği bir dünyada 
ideolojiler, belli değerleri diğerlerinden üstün tutma ve meşruluğu, belli başlı teoriler anlam küme­
lerine yükleme arayışındadırlar. İdeolojiler, ayrıca sosyal dünyanın zihinsel haritalarını temin ettik­
lerinden, bir yandan birey ve gruplar arasındaki ilişkileri oluştururken, öte yandan da daha geniş 
iktidar yapılarını kurarlar. Tüm bunlardan dolayı ideolojiler, mevcut iktidar yapısını hakkaniyetli, 
doğal, haklı gibi resmederek bir taraftan hâkim iktidar yapısını destekleyebilir ama bir taraftan da 
bu iktidar yapısının kötülüklerine ya da adâletsizliklerine ışık tutarak ve alternatif iktidar yapıları­
nın câzibesine dikkat çekerek mevcut yapıyı zayıflatabilir, hatta mevcut yapıya meydan okuyabilir. 
Her iki durumda da ideolojiler hayatî bir rol oynarlar.