O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Rivojlangan va kam taraqqiy etgan mamlakatlar o’rtasidagi tafovutni yo’qotish 
ham davrimizning eng chigal 
jahonshumul muammolari qatoridan o’rin oldi. Rivojlangan mamlakatlarda zamonaviy texnologiya, ilg’or ishlab 
chiqarish malakasi va insoniyatning ilmiy-texnika yutuqlari sistemalashtirilgan bilimlar zaxirasi to’planib, shu bilan 
birga aholining tabiiy o’sish darajasining pastligi boshqa mamlakatlarga nisbatan o’z mamlakati aholisining iqtisodiy 
yashash tarzining beqiyos darajada yaxshilanishiga olib keldi. Bu mamlakatlarda olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning 
o’ziga xos tomonlari shundaki, mazkur mamlakatlarda industrlashtirish jarayoni asrimizning 70-yillari boshidayoq 
tugallanib, eng avval AQSh va keyinchalik Germaniya, Yaponiya va boshqa rivojlangan mamlakatlar ishlab chiqarish 
taraqqiyotining yanada yuqoriroq bosqichiga o’ta boshladi. Bunda ilmiy-texnika yutuqlari ko’proq talabga mos va 
yuqori texnologiyani rivojlantirishga ko’p e’tibor berdi, tabiiyki, oqibatda juda katta foyda olina boshlandi. Bunday 
ishlab chiqarish jarayonida malakasiz yoki kam malaka va bilimga ega bo’lgan ishchi kuchlariga ehtiyoj keskin 
kamayib ketadi. 
Bunda iqtisodiy taraqqiyot darajasi tabiiy resurslar yoki ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan emas, balki ilmiy-
bilim, texnologiya, murakkab mashina va uskunalar bilan o’lchanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar bu darajaga etishish 
uchun bir qator jarayonlardan o’tgan. 
Birinchidan, bu mamlakatlar tabiiy boyliklari hisobiga orttirilgan milliy daromad miqdorining mamlakat aholisi jon 
boshiga tushadigan salmog’i keskin darajada ko’paydi. 
Ikkinchidan, mamlakat aholisining tug’ilishini chegaralash, ularga sarflanadigan mablag’ni yuqori texnologiyani 
egallashda zarur bo’lgan mutaxassislar etkazish uchun sarflash ko’zda tutildi. 
Uchinchidan, ilmiy-tadqiqot, oliy o’quv yurtlari va maorifga taraqqiyotni ta’minlovchi asosiy manba sifatida qarab, birinchi 
darajali ahamiyat berildi. Chunki yuqori texnologiyani egallash yuqori malakali ilm egalarini talab qiladi. Ijtimoiy taraqqiyot 
darajasini belgilovchi eng asosiy omil ilmiy tafakkur esa jamiyat a’zolarining ma’rifatlilik darajasini belgilab beradi. Bu sohada, 
butun jahon miqyosida fan va ta’limga 3-4% yalpi milliy mahsulotning miqdorida mablag’ ajratilayotgan bir paytda, 
O’zbekistonda bu ko’rsatkich 8,3% miqdorda ekanligi kelajakka katta umid bilan qarashga imkon tug’diradi. 
XX asrning so’nggi o’n yilligida ba’zi mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy ko’rsatkich orasidagi tafovut tobora 
kuchayib borayotganligini kuzatish mumkin. Agar XX asrning 60-yillarida Hindistonda ishlab chiqariladigan yalpi 
ijtimoiy mahsulot jon boshiga 50-70 dollarni tashkil etgan bo’lsa, Afg’onistonda 60-70 dollar, Turkiyada 243 dollar, 
Yaponiyada 1400 dollar, AQShda 3600-3800 dollar bo’lgan. 1994 yilgi ma’lumotlarga muvofiq, yalpi milliy mahsulot 
jon boshiga: Hindistonda 370 dollar, Afg’onistonda 80 dollar, Turkiyada 3900 dollar, Bangladeshda 125 dollar, 
Germaniyada 22 ming dollar, italiyada 14,8 ming dollar, AQShda 26 ming dollar, Janubiy Koreyada 8,7 ming dollar, 
Yaponiyada 37000 dollar bo’lgan. 
Demak, kambag’al davlatlarning kambag’allashishi yanada kuchayib bormoqda. Buning bosh sababchisi, shu 
mamlakatlardagi demografik jarayon ekanligi ta’kidlanmoqda. Aholining faqat miqdoriy o’sishining o’zi ko’r-ko’rona 
yaxshi yashash tarziga olib kelavermaydi. Buning uchun mamlakat aholisining e’tiqodi, milliy psixologiyasi, qadriyat 
va an’analarini hisobga olgan holda faol demografik siyosat olib borish zarur.