O‗quv-uslubiy qo‗llanma

 
Topshiriq.
Quyidagi matndagi so`zlarni fonetik tahlil qiling 
1. Zohid Mahmudov Ehsonovni so`roqqa chaqirishga chaqirdi-yu, keyin to`g`ri 
qildimmi, deb boshi qotdi.(T.Malik)
Mavzu: Orfografik tahlil
. 
Reja:
 
1. Orfografik tahlil.
2.Uning talabalar bilimini mustahkamlashdagi roli. 3.Orfografik savodxonlik. 
4. Orfografiyaning grammatika bilan bog‗liqligi.
5.Amaldagi imlo va kirill yozuvidagi imlo farqlari. 
Universitetlarning filologiya fakultetlari talabalari uchun orfografik tahlil ham 
nihoyatda muhim hisoblanadi. U talabalarda orfografik teranlik ko‗nikmalarini hosil 
qilishda, orfogrammalarni osonlik blan ajrata bilish qobiliyatini tarbiyalaydi. Orfografik 
tahlil talabalarning hozirgi zamon o‗zbek adabiy tili orfografiyasi bo‗yicha olgan 
bilimlarini to‗ldirish va mustahkamlashda g‗oyat katta ahamiyatga egadir. 
Orfografiya 
(grek. Orthos- "to‘g‘ri" + grapho- "yozaman") yozuv sistemasining 
ikkinchi komponenti bo‘lib, u to‘g‘ri yozish me‘yorlarini belgilaydigan qoidalar tizimidan 
tarkib topadi. Orfografiya grafikadan quyidagi belgilari bilan farqlanadi: grafika qoidalari 
grafemalarning mazmun planini (referentini) kodlashtirishga, orfografiya qoidalari esa 
ma‘lum prinsiplar asosida orfogrammalarni tanlashga asoslanadi. Chunonchi, 
odam
so‘zida 
"d" ning yozilishi "d" grafemasining grafikada kodlashtirilgan fonemasiga mos, shu sababli 
bu so‘zning yozilishi grafika tomonidan boshqariladi. 
Savod 
so‘zida esa boshqacharoq 
holatga duch kelinadi: so‘z oxiridagi "d" jarangsiz "t"ga o‘tadi (
savot
tarzida talaffuz 
qilinadi), demak, uni ikki xil yozish mumkin: 
savod 
(fonematik prinsip asosida) – 
savot 
(fonetik prinsip asosida). Bu ikki holatdan birini imlo uchun me‘yor (orfogramma) qilib 
tanlash orfografiya zimmasiga tushadi. Hozirgi o‘zbek orfografiyasida 
savod
deb yozish 
qoidalashtirilgan. Bundan tashqari, orfografiyada qo‘shma so‘z komponentlarining 
qo‘shilib yoki ajratilib yozilishini, so‘z qismlarining satrdan satrga ko‘chirilishini, bosh va 
kichik harflarning qo‘llanishini belgilab beradigan qoidalar ham borki, ular yozuvning 
grafikaga aloqador bo‘lmagan jihatlarini tartibga solish va boshqarish imkonini beradi. 
Adabiy tilning og‘zaki shaklida so‘z tanlash, gap tuzish va to‘g‘ri talaffuz 
me‘yorlariga amal qilish qanchalik ahamiyatli bo‘lsa,uning yozma shaklida orfografiya 
me‘yorlariga (imlo qoidalariga) amal qilish shunchalik muhimdir. Bunday me‘yorlarga 
amal qilish yozma nutq mazmunining to‘g‘ri va aniq idrok qilinishiga yordam beradi, 
yozma nutqda anarxiyaning (boshboshdoqlikning) avj olishiga yo‘l qo‘ymaydi. Adabiy 
tilning, xususan, yozma nutqning ijtimoiy-madaniy va ma‘rifiy rolini mustahkamlashda 
buning o‘ziga yarasha ahamiyati bor.