Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

Asl sifatlar (N itelem e Sifatlari)
A sl sifatlar turk tilshunosligida 
vasiflama sifatlari
yoki 
niteleme
sifa tla n
deyiladi. Asl sifatlar predm etning ichki belgi (xususiyat) 
larini ko'rsatadi, shu sababdan ularning soni ko'pchilikni tashkil 
etadi: 
beyaz (elbise), dogru (soz), aq (hayvan), eski (hah)
va h. Asl 
sifatlar ikkiga ajratiladi: predm etning belgisini k o ‘rsatuvi sifatlar va 
harakatning belgisini к о ‘rsatuvchi sifatlar.
Predm etning belgilari doimiydir: 
beyaz, eski, dayanikh
kabi. 
H arakat belgilari doim iy emas: 
hizh araba, yava$ hareket.
Predm etlar­
ning vaqtinchalik harakat belgisini ifoda etuvchi sifatlar ravishlardan 
farq qiladi 
(hizh yurumek, yavatj копщ т ак).
K uchaytiruv sifatlari (Kuchaytiruv Sifatlari)
Turk tilshunosligida 
pekistirm e sifa tla n
yoki 
berkitme sifa tla n
deb nom langan sifat turi shaxs. predm et yoki v o q e a -h o d isan in g belgi- 
sini yuqori darajada k o ‘rsatuvchi so'zlardir. Sifatlam ing bunday shakli 
‘o ‘xshash b o 'g ‘in ishtiroki’ (benzer hece katkisi)
da yasaladi. Bunda}' 
sifatlar so'zning birinchi b o ‘g ‘ini olinib. b o ‘g ‘inning oxiriga 
m, p , s,
r
undoshlaridan biri qo'shilib, so'zning boshiga keltirish y o i i bilan 
yasaladi: acik = a+p+a?ik 
(king ochiq);
kara = ka+p+kara 
(qopqora);
tem iz = te+r+tem iz 
(toptoza);
y ejil = ye+m + yejil 
(yamyashil);
kati 
= ka+s+kati 
(juda qattiq),
kolay - ko+s+kolay 
(juda qulay),
kara = 
ka+p+kara 
(qopqora)
kabi. Bunday shakllarning yuzaga kelishiga 
takroriy kuchaytiruv 
(kara kara, diri dir.i)
va q o'sh m a kuchaytiruv 
(kara kuru, deli dolu)
shakllarining asos olingan bo lishi ham m um kin.
B a ‘zi sifatlarda esa yasalgan old q o ‘shim chadan keyin tovush 
oqishini ta'ininlovchi bir tekis, ochiq unli paydo qilinib, ikkinchi 
bo g in yasalganini ham k o ‘rish m um kin: 
diipediiz (tep-tekis),
sapasaglam
(soppa-sog1), 
yapayalm z
(o 'ta yolg'iz), 
giipegunditz
(kuppa-kunduz) kabi.
45

---

Sifatlam i to ‘la takrorlash yo l i bilan ham kuchaytirish m umkin. 
Bunday shakllar sifatning m a ‘nosini kuchaytirib, otlar bilan birikadi: 
kara kara gdzler, kiigtik kiigtik odalar, m ahm ur mahm ur baki§lar, iri
iri m eyveler
kabi. Kuchaytiruv sifatlari otlarni takrorlash yo ‘li bilan 
ham yasaladi: 
takim ta b m elbiseler, кисак кисок hediyeler, ge§it ge§it
yolcular: y e r y e r lekeler
kabi. Bunday shakllar ко ‘pincha ravish sifatida 
fe 'ldan oldin kelishi mumkin: 
adim adim izlemek, ка гц ка гц gezm ek
kabi. Kuchaytiruv sifatlari ot kesim li gaplarda 
(isim cumleleri)
kesim
vazifasini bajaradi: 
Ovalar yemye§ildi. E viniz tertemizmi§. Qicekler
kipkirmiziydi
kabi.
N isbiy s ifa tla r