Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 6
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Q E Y D L Ə R:
Alan Tyurinq (ingiliscə Alan Mathison Turing) 23 iyun 1912-ci ildə anadan olmuşdur. 7 iyun 1954-cü ildə dünyasını dəyişmişdir. İngilis riyaziyyatçısıdır, məntiq və kriptoqraf ilə məşğul olmuş, informatikanın inkişafına böyük tövhələr vermişdir. Britaniya İmperiyasının Ordenli kavaleridir. London Kral Birliyinin üzvüdür. 1936-cı ildə təklif etdiyi abstrakt “Tyurinq Maşını” hesablama maşınını indiki zamanda istifadə olunan ümumi təyinatlı kompüter modeli hesab etmək olar. Bu modeldən hal-hazırda nəzəri və praktik tədqiqatlarda geniş istifadə olunur. A.Tyurinqin əsərləri informatikanın əsaslarını (qismən də süni intellektual nəzəriyyəni) öyrənmək üçün ümumi qəbul edilmiş elm xəzinəsidir. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı A.Tyurinq Bletxli-parkda yerləşən Dövlət “Kodlar və Şifrələr” . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------112------------------------------------ məktəbində işləyir. Məktəbin əsas məqsədi kodlanmış və şifrələnmiş informasiyaların kodunu “qırmaq” idi. Məktəbdə A.Tyurinq Alamaniyanın hərbi-dəniz flotunun göndərdiyi şifrələnmiş informasiyanı kriptoanalız aparmaqla şifrəsini qırmaq üçün yaradılmış Hut 8 qrupuna rəhbərlik edirdi. Onun tərəfindən bir neçə “sındırma” üsulları işlənib hazırlanmışdı. Alimin verdiyi təlimatlara əsasən hazırlanmış “Bombe-maşın” alman ordusunda istifadə edilən ENİQMA maşınının şifrələdiyi informasiyanı qısa bir müddət ərzində “qırırdı”. Müharibədən sonra alim Milli fizika laboratoriyasında işləyir. Onun layihəsi əsasında dünyada ilk yaddaşı olan kompüter hazırlanır. A.Tyurinq riyazi biologiya ilə maraqlanır. Morfoqenizin kimyəvi əsasları barədə məqalə çap etdirir. 1950-ci ildə kompüterin süni intellektini qiymətləndirmək üçün yararlı olan empiriq Tyurinq testini təklif edir. 1954-cü ildə A.Tyurinq özünü sianid turşusu ilə zəhərləyir. Hal-hazırda İngiltərədə Alan Tyurinq adına mükafat təsis edilmişdir. Bu mükafat informatika sahəsində ən nüfuzlu mükafat hesab olunur. Rene Dekart (fransızca Rene Descartes: 31 mart 1596–ci il, Laz şəhəri, 11 fevral 1650-ci il, Stokholm), fransız fəlsəfəçisi, riyaziyyatçı, fizik, mexanik, fizioloq, analitik həndəsənin və müasir cəbrin simvollarının yaradıcısı, fəlsəfədə radikal şübhələr üsullarının müəllifi, fizikada mexanisizmin və çarçı refleksologiyanın müəllifidir. Dekart qədim, amma kasıblaşmış de Kart zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Uşaqlıq illərində . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------113------------------------------------ hər şeylə maraqlanması ilə qardaşlarından seçilmişdir. İlkin təhsilini yezuit (yezuit-mürtəce katolik ruhaniləri cəmiyyətinin üzvü, katolik rahibi) kollecində almışdır. Kollecdə Maren Marsen ilə tanış olur (M.Marsen sonralar Fransanın elmi həyatının koordinatoru seçilir). Marsen ilə tanışlığı onda o zamankı fəlsəfəyə skeptik (hər şeydən şübhələnən adam, hər şeyə şübhə ilə baxan adam) münasibəti yaradır. Bu fəlsəfi axından yararlanan Dekart özünə məxsus metodu - həyata keçirilən təcrübələri deduktiv (riyazi) mühakimə edə biləcək dərk etmə metodunu formalaşdırır. 1621-ci ildə Dekart kolleci bitirdikdən sonra Puatyedə qanunlarla maraqlanır, sonra isə Parisə köçür və orada riyazi tədqiqatlarla məşğul olur. 1617-ci ildə hərbi qulluğa daxil olur və əvvəlcə Hollandiyada baş vermiş inqilabda, sonra isə Almaniyada baş vermiş inqilabda və nəhayət Praqa uğrunda aparılan 30 illik müharibədə iştirak edir. Hollandiyada olarkən o, görkəmli fizik və naturfəlsəfəçi İsaak Bekman ilə tanış olur. Bu tanışlıq ona bir alim kimi yetişməsində hiss ediləcək istiqamət verir. Dekart bir neçə il Parisdə yaşayır və yaşadığı müddətdə elmi işlərlə məşğul olur. Bu ərəfədə o, heç kimin fikir yetirmədiyi elm sahəsi olan virtual sürət prinsipini ixtira edir. Sonralar o yenə də dövlətlər arasında aparılan müharibə iştirakçısı olur. Fransada olarkən kilsə onu yezuitizmlə məşğul olduğu üçün küfr adlandırır və o, məcburiyət qarşısında qalaraq Hollandiyaya köçür. Hollandiyada etibarlı dostu Mersenin köməyilə Avropanın bir çox görkəmli alimləri ilə yazışır. Dekart müxtəlif elm sahələrinə yiyələnmişdir, . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------114------------------------------------ o cümlədən təbabət və meteorologiya elmlərini dərindən öyrənir. Rene Dekart Qotfrid Vilhelm Leybnis 1634-cü ildə alim özünün ilk proqram kitabını – “Mir” (Le Monde - Dünya) – kitabını tamamlayır. Kitab iki hissədən: “Kainat haqqında traktakt” və “İnsan haqqında traktakt” - ibarət idi. Bu ərəfədə artıq kilsə xadimləri tərəfindən inkvizisiya (düşmənləri ilə vəhşi və amansız üsullarla mübarizə etmək üçün katolik kilsənin XIII əsrin əvvəlində təşkil etdiyi məhkəmə-polis təşkilatı, işkəncə, əzab vermə) həyata keçirilirdi. Kilsə xadimləri Q.Qalileyi daima incidir və təhqir edirdilər. Buna görə də Dekart öz əsərini sonralar dostu Mersenin köməyilə çap etdirir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------115------------------------------------ Qotfrid Vilhelm Leybnis (almanca Gottfried Wilhelm von Leibniz) alman flosofu, məntiqçisi, riyaziyyatçısı, mexaniki, fiziki, hüquqşünası, diplomatı, yaradıcısı və dilçisi. Berlin Elmlər Akademiyasının yaradıçısı və ilk prezidenti. Fransız Elmlər Akademiyasının üzvü. Leybnisin elmi nəaliyyətlərinə: riyazi analizi, differensial və inteqral hesablamaları, riyazi məntiqi, 0 və 1-dən istifadə etməklə ikilik say sistemini, kinetik enerjini, enerjinin saxlanma qanununu və s. göstərmək olar. Alim alman klassik fəlsəfəsinin sələfidir, monadologiya (İdealist fəlsəfəsində monadalar nəzəriyyəsi) adlanan fəlsəfi sistemin yaradıcısıdır. Norbert Viner F.Rozenblatt Amerika riyaziyyatçısı Norbert Viner 26 noyabr 1894-cü ildə Missuri ştatının Kolumbiya şəhərində . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------116------------------------------------ anadan olmuşdur. Atası Leo Viner Rusiyanın Belostok şəhərindəndir, Qarvard universitetində “Slavyan dili və ədəbiyyatı” kafedrasına rəhbərlik etmişdir. N. Viner 1964-cü ildə dünyasını dəyişmişdir. Alim yazdığı “Kibernetika” funtamental əsərində bu sahəni əsaslı şəkildə şərh etmişdir. N.Viner riyazi analiz, ehtimal nəzəriyyəsi, hesablama texnikası və elektrik şəbəkəsi haqqında elmi əsərlər yazmışdır. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı hava hücumlarından müdafiə sistemləri ilə məşğul olmuşdur. Sonrakı illərdə kibernetika (texnikada, canlı orqanizmdə və insan cəmiyyətində informasiyanın təhlili və əlaqəsi, idarə olunması və s.) elmi ilə məşğul olmuşdir. Frenk Rozenblatt (Frank Rosenblatt: 1928-1971) psixologiya və süni intellektin neyrofiziologiyası sahə- sində məşhur amerika alimidir. Rusiya İmperiyasının Ukrayınada yerləşən Xmelinski vilayətindən Amerikaya miqrasiya olunmuş sosioloq və iqtisadşı F.F.Rozenblatın ailəsində üçüncü övladdır. Prinston universitetini bitirdikdən sonra 1958-1969-ci illərdə Kornelı universitetində elmi araşdırmalar ilə məşğul olur, “Mark 1” hesablama maşınını ixtira edir. “Mark 1” ilk neyrokompüter hesab edilir və neyron şəbəkəsi olan perseptron üzərində qurulmuşdur. Alim bu sahə ilə məşğul olmaqla “əməyin düzgün təşkil edilməsi üçün hesablama maşınlarından və ya insan dərrakəsindən istifadə etməklə informasiyanın işlənməsinin funtamental qanunları”nı araşdırır, yüksək səviyyəyə qaldırmaq məsələləri ilə daima məşğul olur, bu barədə həmişə düşünür. 1962-ci ildə “Neyrodinamikanın . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------117------------------------------------ prinsipləri. Perseptronlar və beyin mexanizmi nəzəriyyəsi” adlı kitabı çap etdirir. IEEE 2014-cü ildə bu sahə ilə məşğul olan alimləri mükafatlandırmaq üçün “Frank Rozenblatt” adına mükafatını təsis edir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------118------------------------------------ . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------119------------------------------------ Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|