Ishning bajarilishi: Sporalar yumaloq yoki ovalsimon shaklli bo‘ladi. Ayrim
bakteriyalar sporalarning diametri hujayra enidan katta. Spora hujayra markazida yoki
uning bir uchida joylashadi. Birinchi holda hujayra duksimon shaklni, ikkinchi holda esa
nog‘ora tayoqchasi shaklini oladi. Spora yetilgandan so‘ng ona hujayra halok bo‘lib,
uning qobig‘i yemiriladi va spora ajraladi. Spora hosil qilish jarayoni bir necha soat
davom etishi mumkin. Bakteriyalar sporasidagi qobiqda suv miqdorining kam, kal’tsiy
elementi va dipikolin kislotasi miqdorini ko‘p bo‘lishi sababli ular tashqi muhit ta’siriga
chidamli bo‘ladi. Sporalar quruq sharoitda 165-170
0
C haroratgacha qizdirilganda 1.5-2
soatda bug‘ ta’sirida 125
0
C da 15-30 minut halok bo‘ladi.
Sporalar qulay sharoitga tushib qolsa, vegetativ hujayra hosil qilib o‘sadi. Bu
jarayon bir necha soat davom etadi. Bu vaqtda spora suvni ko‘p miqdorda jadal yutadi,
uni fermentlari faollashadi. Biokimyoviy jarayonlari tezlashadi. Sporaning tashqi qobig‘i
yorilib, yosh hujayra tashqariga chiqadi. Yosh vegetativ hujayra sporaning bir uchidan
o‘sib chiqsa, bunday o‘sish polyar o‘sish, o‘rta qismidan o‘sib chiqqanda esa ekvatorial
o‘sish deyiladi.
Spora hosil qilish jarayoni doimiy hususiyat bo‘lsada, ba’zan bakteriyalar asporogen
irq deyiladi. Bu xodisa doimiy yoki vaqtincha bo‘lishi mumkin. Bakteriyalarning
asporogen irqqa aylanishida zaharli moddalar va boshqa ba’zi omillarning ta’siri juda
katta ahamiyatga ega.
Bakteriyalar xivchinlarining soni va joylashishiga qarab quyidagi guruhlarga
20
bulinadi;
Monotrixlar — bakteriya hujayrasining bir uchida bitta xivchin bo‘ladi.; Lofotrix — hujayraning bir uchida bir tup xivchini bo‘ladi.; Amfitrix — hujayraning ikki uchida ikki tup xivchin bo‘ladi.;
