Babayeva d. R

4. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning
ilmiy-pedagogik shart-sharoitlari. 
Ta’lim tizimidagi islohotlar va 
davlat tili to‘g ‘risidagi qonun bolalar nutqini shakllantirish, xusu- 
san, maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o‘stilish metodikasi 
va amaliyotida o‘zgarishlar bo‘lishini taqozo etadi. Bu o‘zgarishlar 
me’yoriy o ‘quv-metodik adabiyotlarda muayyan darajada 
o ‘z
aksini 
topgan. Lekin, ularga hozirgi talablar nuqtayi nazaridan tanqidiy yon- 
doshmoq talab etiladi.
Metodist olimlaming ko‘pchiligi bolalar bog‘chalarida bolalar­
ning nutqini o ‘stirish shartlarini to‘g‘ri ta’kidlaydilar. Mazkur muallif- 
laming fikricha, nutq madaniyatining kamchiliklari bola shaxsiyatiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, bola tengdoshlari bilan muloqotda 
qo‘rs, odamovi, quntsiz bo‘lib qoladi. Bundan tashqari, bunday bola­
da tevarak-atrofni o‘rganishga bo‘lgan qiziqish pasayadi, keyinchalik 
esa maktabda darslami o ‘zlashtira olmaslikka sabab bo‘ladi.
E’lon qilingan tadqiqot ishlarini umumlashtirib o‘rgangan holda 
ulaming ko‘pchiligida maktabgacha yoshdagi bolalarda nutq madani­
yatini shakllantirishga oid vazifalami hal etishga nisbatan quyidagi- 
cha yagona yondashuv zaruriyatini aniqladik:
- tovushlami to‘g‘ri talaffuz qilishni shakllantirish (bolada awalo 
nutq eshitish shakllanadi, talaffuzni u keyinroq egallaydi);
- aniq talaffuz hosil qilish (so‘z va so‘z birikmalarini dona-dona 
hamda aniq talaffuz qilish);
- so‘zni talaffuz qilganda urg‘uni to‘g‘ri qo‘yish ustida ishlash;
28

---

- nutqning orfoepik jihatdan to‘g‘riligi ustida ishlash (bu namu- 
naviy adabiy talaffuz qoidalarining jami);
- nutq sur’atini rivojlantirish;
- nutqning ifodaliligini shakllantirish (nutqning tabiiy, erkin, ya’ni 
nutqning ongli ifodalanishi);
- nutqiy aloqa ko‘nikmalarini tarbiyalash;
- nutqiy eshitish ko‘nikmalarini shakllantirish;
- nutq’iy nafas olishni shakllantirish;
- o‘z fikrini erkin va izchil bayon etish malakasini shakl­
lantirish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqiy aloqani tarbiyalashda tar­
biyachi va ota-onalaming roli benihoya kattadir.
Bolalar nutqi ustida ishlash jarayonida:
a) tengdoshlari bilan suhbatda xushmuomala bo‘lishlariga;
b) tabiiy ohangda gapirishlariga;
d) so‘zlashganda ruhbatdoshining yuziga qarab turishlariga;
e) qo‘llarini bamaylixotir holatda tutib turishiga e’tibor bermoq zarur.
Bizga ma’lumki, il bilan tafakkur o‘rtasida uzviy aloqa mavjud,
ular bir-birisiz yasha naydi.
Manbalar tahlili shuni tasdiqlaydiki, maktabgacha katta yoshdagi 
bolalaming so‘z boyligini rejali, tarzda izchil kengaytirib borish zarur.
Bolalar nutqini to g‘ri rivojlantirish uchun: