Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Sosial-iqtisadi statistikanın başqa elmlərlə qarşılıqlı əlaqəsi
Yüklə 13,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. Sosial-iqtisadi statistikanın başqa elmlərlə qarşılıqlı əlaqəsi
Sosial-iqtisadi statistika sosial-iqtisadi hadisə və proseslərin kəmiyyət tərəfini öyrənərkən nəzəri iqtisad elmlərinin müddəalarına və tətbiqi iqti sad elmlərinin nəticələrinə əsaslanır. Nəzəri iqtisad elmləri də öz növbə sində konsepsiya, müddəa və nəticələrin yoxlanması, bəzi hallarda isə onların dəqiqləşdirilməsi üçün iqtisadi hadisə və proseslərin kəmiyyət tərəfindən bəhs edən və müstəqil elm olan sosial-iqtisadi statistikanın nəticələrinə əsaslanır. Məsələn, 300 il bundan əvvəl ingilis iqtisadçısı U.Petti belə hesab edirdi ki, müəyyən vaxtdan sonra iqtisadiyyatda xid mət sahələrinin xüsusi çəkisi artacaq, istehsal sahələrininki azalacaqdır. Sosial-iqtisadi statistika bu fərziyyənin müəyyən zaman kəsiyində doğru olduğunu konkret məlumatlarla sübuta yetirir. Başqa bir misalı nəzərdən keçirək. Məlum olduğu kimi, iqtisadiyyat elminin iki başlıca problemindən biri iqtisadi ehtiyatların miqdarının məhdud, müəyyən hədd daxilində olmasıdır. İqtisadi ehtiyatlar dedikdə, əmtəələrin istehsalı və əhaliyə xidmət göstərilməsi üçün istifadə olunan təbii, əmək və insanların özləri tərəfindən istehsal edilmiş ehtiyatlar nə zərdə tutulur. İstehsalın miqyası genişləndikcə iqtisadi ehtiyatlar tükənir və odur ki, keyfiyyəti nisbi mənada aşağı olan ehtiyatlardan istifadə edilməsinin zəruriliyi meydana çıxır. Bunlara münbitliyi aşağı olan tor 25 paq sahələrindən istifadə olunmasını, yaxud da hasilatı çətin olan və ən müasir texnologiya tələb edən faydalı qazıntı ehtiyatlarının işlənməsini misal göstərmək olar. Onlardan istifadənin səmərəliliyinin öyrənilməsi sosial-iqtisadi statistikanın predmetinə aiddir. Aparılan tədqiqatın gös tərdiyi kimi, iqtisadiyyatın yüksək texnologiyaya əsaslanan bir sıra sahələrində uzun müddətdir ki, resurslardan istifadənin səmərəliliyinin aşağı düşməsi müşahidə olunmur. Bütün bunlara əsasən demək olar ki, sosial-iqtisadi statistika ilə nəzəri iqtisad elmləri arasındakı qarşılıqlı əlaqə olduqca mürəkkəb xarakter daşıyır. Sosial-iqtisadi statistika, statistika elminin digər bölmələri, xüsusilə də sosial-demoqrafik və sahə statistika elmləri (sənaye statistikası, kənd təsərrüfatı statistikası, ticarət statistikası və s.) ilə sıx surətdə əlaqədardır. Çünki sosial-demoqrafik statistika onunla bağlı olan prosesləri, sahə statistika elmləri isə iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrində baş verən hadisə və prosesləri təhlil edir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, sosial-iqtisadi statistika ilə statistikanın adları çəkilən bölmələri arasındakı “sərhədlər” şərti xarakter daşıyır. Məsələn, sosial-iqtisadi statistika sosial-iqtisadi hadisə və prosesləri qarşılıqlı əlaqə şəraitində nəzərdən keçirir və eyni bir göstəricidən həm iqtisadi, həm də sosial proseslər təhlil olunarkən istifadə edilə bilər. Bundan başqa, əmək haqqı göstəricisi bir tərəfdən istehsal xərclərinin çox mühüm tərkib ünsürüdürsə (iqtisadi amil), digər tərəfdən isə gəlirlərin bölüşdürülməsi prosesidir (sosial amil). Sahə statistika elmləri ilə sosial-iqtisadi statistika arasında daha sıx əlaqə vardır. Bu, özünü onda göstərir ki, sosial-iqtisadi statistika ümumiləşdirici göstəri ciləri (ÜDM, MG, milli sərvət, istehsalın rentabelliyi və s.) hesablamaq üçün sahə statistika elmlərinin məlumatlarından istifadə edir. Bu, ona görə mümkün olur ki, sosial-iqtisadi və sahə statistika elmlərində istifadə olunan göstərici və təsnifləşdirmələr bir-biri ilə dəqiq şəkildə uyğun laşdırmışdır, onların hamısı vahid metodologiyaya əsaslanır. Sosial-iqtisadi statistika bu və ya digər bir göstəricinin hesablanması metodunu işləyib hazırlayarkən statistika nəzəriyyəsinə əsaslanır. İqtisadi statistika, statistika elminin ən ümumi kateqoriyaları, prinsipləri və me todlarından istifadə edir. Bu məqsədlə bir sıra hesablamalarda, xüsusilə də makroiqtisadi göstəricilərin beynəlxalq müqayisəsi zamanı indeks metodundan geniş istifadə olunur. Odur ki, dərslikdə bu məsələyə xüsusi diqqət yetirilir. Bütün bunları ümumiləşdirərək belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sosial-iqtisadi statistika ilə nəzəri iqtisad elmləri, eləcə də statistika elminin digər bölmələri arasında qarşılıqlı əlaqə vardır, onlar bir-birinin müddəalarına əsaslanır və bir-birini tamamlayır. Yüklə 13,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|