Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Təkrarən istehsal olunan kapitalın necə qiymətləndirilməsi mə­
sələsi böyük əhəmiyyətə malikdir. 
Təkrarən istehsal olunan kapitalın 
orta xidmətetmə müddəti nəzərə alınmaqla 25 il ərzində əsas və dövriyyə 
kapitalına investisiya qoyuluşu haqqmda məlumatlara əsasən onun 
fasiləsiz inventarlaşdırma metodu ilə qiymətləndirilməsi tövsiyə olunur.
Hazırda Dünya Bankı milli sərvətin tərkib hissələrinin dəyər 
ifadəsində qiymətləndirilməsi üçün 92 ölkədə eksperiment aparır. Bankın 
ekspertlərinin irəli sürdükləri ümumi metodoloji prinsiplər fərziyyəyə 
əsaslanır. Belə fərz edilir ki, milli sərvətin bütün tərkib hissələrinin 
xidmətetmə müddəti 25 ilə, onların illik köhnəlməsi isə 4%-ə bərabərdir. 
Milli sərvətin tərkib hissələri üzrə 25 ilin informasiyaları cəmlənir və 
ölkələrin valyutalarının alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınmaqla ABŞ 
dollarına çevrilir. Əhalinin hər nəfərinə düşən milli sərvət göstəricilərinin 
yekun qiymətləri ölkələrin qruplara bölünməsi üçün əsas götürülür. 
Ümumiyyətlə, beynəlxalq tövsiyələr milli sərvətin vahid metodika ilə 
qiymətləndirilməsi üçün şərait yaradır.
11.5. Əsas fondların təsnifləşdirilməsi
Milli sərvətin ən mühüm tərkib hissələrindən biri əsas fondlardır. Əsas 
fondlar iki yerə bölünür: 1) maddi əsas fondlar; 2) qeyri-maddi əsas 
fondlar. Mühasibat uçotunda bunun birincisinə əsas vəsaitlər, ikincisinə 
isə qeyri-maddi aktivlər deyilir və hər biri ayrıca uçota alınır. Əsas 
fondlar istehsal prosesində uzun müddət iştirak edir, öz dəyərini istehsal 
olunan məhsulların üzərinə amortizasiya ayırmaları formasında tədriclə, 
hissə-hissə keçirir və yararsız hala düşdükdə belə, natura formasını 
saxlayır.
327

---

Maddi əsas fondlar aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:
1) binalar - arxitektura cəhətdən əlahiddələşmiş, əmək tətbiqi üçün 
şəraiti olan obyektlər, mənzil, əhaliyə sosial-mədəni xidmət göstərən və 
maddi qiymətlilərin saxlanması üçün nəzərdə tutulan binalar;
2) qurğular - əmək cisimlərinin formasının dəyişdirilməsi ilə əlaqə­
dar olmayan, bu və ya digər texniki funksiyaların yerinə yetirilməsi yolu 
ilə istehsal prosesinin, yaxud da müxtəlif qeyri-istehsal funksiyalarının 
həyata keçirilməsi üçün şəraiti olan mühəndis-tikinti obyektləri;
3) ötürücü qurğular — elektrik, istilik və mexaniki enerjinin bir ob­
yektdən digər obyektə ötürülməsində vasitəçilik edən qurğular;
4) maşın və avadanlıqlar - enerjinin bir növünü onun digər növünə 
çevirən güc maşınları; əmək cisimlərinə bilavasitə təsir göstərən və məh­
sulların texnoloji istehsal prosesində iştirak edən iş maşm və avadan­
lıqları; ölçü və tənzimləyici cihazlar, qurğular və laboratoriya avadan­
lıqları; hesablama texnikası;
5) nəqliyyat vasitələri - insanların və yüklərin yerdəyişməsinə xidmət 
göstərən hərəkət vasitələri;
6) istehsal və təsərrüfat inventarları - əmək mühafizəsinə, istehsal 
əməliyyatlarının yüngülləşdirilməsinə və materialların saxlanmasına 
xidmət edən predmetlər;
7) iş heyvanları, məhsuldar və cins mal-qara (cavan və kəsilmək üçün 
nəzərdə tutulan heyvanlardan başqa);
8) çoxillik əkmələr — “yaşından” asılı olmayaraq süni çoxillik ək­
mələr;
9) sair əsas fondlar —
kitabxana fondu, muzey əşyaları, zooparklarda 
heyvanlar aləminə aid eksponatlar və digər obyektlər.
Maddi əsas fondların natura-əşya formasında təsnifləşdirilməsi iqtisa­
diyyatın hər bir sahəsi üzrə konkretləşdirilir.