Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xizmatchi
1242 yil, aprel, Bag'dod. Men qozikalonni quyuq ta'zim va tavoze bilan eshikka qadar kuzatib qo'ydim va idish- tovoqlarni yig'ishtirib olish uchun darhol orqaga qaytdim. Ajabki, Bobo Zamon (Ustoz) va darbadar darvish, avval qanday o'tirgan bo'lsalar shunday, biron so'z ham aytmasdan o'tirardilar. So'zsiz suhbat - bu qanaqasi, tushunmay ko'z qirimni tashlar edim men. Qiziqishning zo'ridan yostiqlarni tuzatayotib, chiqindilarni yig'ishtirayotib, gilamdagi ushoqlarni terib olayotib vaqtni ataylab cho'zardim, lekin oxiri chiqib ketishimga to'g'ri keldi. Istar-istamas oshxonaga kirganimda, men kurgan zahoti oshpaz menga buyruqlar berib tashladi. - Peshtaxtani art, yerni supur! Idishlarni yuvish esingdan chiqmasin! O'choq va devorlarni artib kuy! Keyin sichqonning qopqonini tekshir! Men so'fiylar xonaqohiga kelganimga yarim yilcha bo'ldi, oshpaz esa meni hamon turtkilaydi. Kun bo'yi itday charchayman, u esa o'zi berayotgan bu azoblarni ruhiy tayyorgarlik deb ataydi, go'yoki chirk bosgan idishlarni yuvish ruhiy ish emish. Gapga uncha chechan bo'lmagan bu odam faqat bir hikmatni - «Ozodalik - duo bilan barobar, duogo'ylik - bu tozalik demak» degan gapni tinmay takrorlayverardi. - Agar shunday bo'lsa, u holda Bag'doddagi barcha ayollar allaqachon avliyo bo'lib ketgan ekanlar, - deb yubordim unga javoban bir kun jasorat qilib. O'shanda u mening boshimga yog'och qoshiqni otib yuborgan va bor ovozi bilan baqirgan edi: - Bunday gaplar yaxshilikka olib bormaydi, bola! Darvish bo'lishni istasang, mana shu yog'och qoshiqday so'zsiz bo'l. Mahmadonalik - solikka xos fazilat emas. Kam gapirib, ko'p o'yla! Men oshpazni yomon ko'rardim, lekin ko'proq qo'rqardim undan. Hech qachon buyruqlarini bajarmay qoldirmagan edim. Shu bugungi kechga qadar. Oshpaz sal chalg'igan zahoti, qiziqishdan toqatim toq bo'lgancha, oyoq uchida yurib oshxonadan chiqdim, darbadar darvish haqida biron bir narsa bilishga qaror qilib, asosiy mehmonxona eshigi oldiga keldim. Kim o'zi bu? Bu yerga nima uchun keldi? U boshqa darvishlarga o'xshamas edi. Uning nigohlari hatto tavoze bilan bosh eggan vaqtlarida ham o'tkir va mustaqil edi. Eshik tirqishidan qaradim. Avvaliga hech nima ko'rinmadi. Birozdan keyin ko'zlarim mehmonxona nimqorong'usiga ko'nikkach, ustoz bilan darvishning yuzlarini farqlay boshladim. - Shams Tabriziy, senday insonni Bag'dodga nima olib keldi? - so'radi ustoz. - Bizning shahrimizni tushingda ko'rib keldingmi? Darvish bosh chayqadi: - Yo'q, tushimda ko'rib kelmadim. Menda namoyonlik sodir bo'ldi. Men hech qachon tush ko'rmayman. - Hamma tush ko'radi, - dedi muloyimlik bilan Bobo Zamon. - Sen balki ularni eslab qolmassan. Lekin bu tush ko'rish yo'q, degani emas. - Tush ko'rmayman, - o'z gapida qattiq turdi darvish. - Men Xudo bilan shunga kelishganman. Bolaligimda men farishtalarni ko'rardim va ko'zlarimga koinot sirlari ochilar edi. Men ko'rganlarimni ota-onamga aytardim, lekin bu ularga yoqmas edi, ular menga boshqa ertak to'qimaslikni buyurishdi. Do'stlarimga aytib berardim, lekin ular meni xayolparastga chiqarishdi. Keyin ko'rganlarim haqida o'qituvchilarimga aytdim, ular ham shunday javoblar qilishdi. Nihoyat, odamlar barcha g'ayrioddiy narsalarni tush yoki xayol, deb hisoblashlarini tushundim. Keyin darvish xuddi qandaydir shovqinni eshitganday, to'satdan jim bo'lib qoldi. Shunda g'alati ish bo'ldi. U o'rnidan turib, qaddini rostladi va men tomonga qaraganicha, sekin- asta eshikka yaqinlashdi. Go'yo mening yashirincha kuzatayotganim unga ma'lumday edi. Nahotki, u eshik ortidagini ko'rar ekan? Yuragim juda qattiq dukillardi. Oshxonaga qochib ketishni istardim, lekin bunday qila olmasdim. Qo'llarim, oyoqlarim, butun tanam qotib qolganday edi. Eshik ortidan Shamsning tim qora ko'zlari menga qarab turardi. Meni dahshat bosdi, lekin ayni paytda butun tanam bemisl kuchga to'ldi. Darvish yaqin keldi, kaftini eshik dastasiga qo'ydi, lekin hozir eshik ochiladi va u meni ushlab oladi, deb turganimda, nimadir uni to'xtatdi. Menga uning yuz ifodalari ko'rinmas edi va men uni nima uchun maqsadini amalga oshirmaganini tushunmadim. Biz ik- kimiz eshikning ikki tomonida, menga chidab bo'lmas darajada uzun ko'ringan ikki daqiqa mobaynida, shu tariqa turib qoldik. Keyin darvish menga orqasini o'girdi, eshikdan nari ketdi va o'z hikoyasini davom ettirdi: - Biroz kattaroq bo'lganimdan keyin men har sa-far Uni ko'rganimda bu tush emasligini bilishim uchun, mendan tush ko'rish qobiliyatini olib tashlashini Xudodan iltijo qilib so'radim. U rozi bo'ldi, shuning uchun men buni aniq bilaman, tush ko'rmayman, menga voqelik o'zi namoyon bo'ladi. Shams Tabriziy xonaning narigi tomonidagi deraza oldida to'xtadi, tashqarida yomg'ir shivalab turardi, u gapida davom etishdan oldin yomg'irga uzoq qarab turdi: - Xudo mendan tush ko'rish qobiliyatini oldi. Biroq buning o'rniga U menga boshqalar ko'rgan tushlarini tushunish imkonini berdi. Men odamlarga ular ko'rgan tushlari ma'nosini tushuntiraman. Men Bobo Zamon, odatda hamisha menga qilganiday, uning bunday puch gapiga ishonmasligi va darvishning ustidan kulishiga amin edim. Ammo u buning o'rniga hurmat bilan bosh irg'adi: - Sen boshqalarga o'xshamaydigan ko'rinasan. Qani endi ayt-chi, men sen uchun nima qilib berishim mumkin. - Bilmadim. Aslida, siz menga o'zingiz buni ayta- siz, deb umid qilgan edim. - Qanday qilib? - hayron bo'lib so'radi Ustoz. - Men qirq yil darbadar darvish bo'lib yurdim. Tabiat qonunlarini tushunishni o'rgandim, jamiyat qonunlari esa hamon menga qorong'u. Agar kerak bo'lib qolsa, men yirtqich hayvon bilan jang qila olaman, biroq insonga zarar yetkaza olmayman. Men osmondagi barcha yulduz turkumini, o'rmondagi har qanday daraxtni nomma-nom aytib bera olaman va tangri Taoloning O'zidan nusxa olib yaratgan har bir insonni ochiq kitob kabi o'qiy olaman. Ustoz moychiroqni yoqqunicha Shams yana biroz jim qoldi. Keyin davom etdi: - Qoidalardan birida: «Sen Xudoni hamma narsalarni va hamma odamlarni bilish orqali bila olasan, chunki xudo nafaqat masjiddadir, u sinagogda ham yoki boshqa ibodatgohlarda hamdir. Ammo shunda ham uning qayerdaligini bilishni istasang, Uni O'z sodiqlari qalbidan izla» deyilgan. Uni ko'rib, tirik qolgan kimsa yo'q, shuningdek uni ko'rib, o'luvchi ham yo'q. Uni topgan hamisha Uning bilan birga qoladi. G'ira-shira yoritilgan xonada Shams Tabriziy o'zi bo'lganidan baland ko'rinardi va sochlari yelkalariga tushib tutardi. - Men ko'p yillar o'z duolarimda Xudoga iltijo etib, o'z ilmimni bo'lishmog'im uchun suhbatdosh so'radim. Nihoyat Samarqanddaligimda menga namoyonlik berildi. Menga Bag'dodga borishim va u yerda maqsadim amalga oshishi mumkinligi aytildi. Menimcha, siz menga suhbatdosh bo'ladigan kishi ismini bilasiz, uning qayerda istiqomat qilishini bilasiz va menga aytasiz, hozir emas, keyinroq bo'lsa ham aytasiz. Sekin-asta Yerga kech tushgan, lekin oy nuri xonani yoritganidan keyingina men vaqt allamahal bo'lib qolganini payqagan edim. Oshpaz meni rosa izlagan bo'lsa kerak. Lekin menga baribir edi. Qoidani buzayotganim menga birinchi marta yaxshi ko'rinar edi. - Mendan qanday javob kutayotganingni tasavvur ham eta olmayapman, - g'o'ng'illab qo'ydi ustoz. - Lekin hamon menga buni senga ochish buyurilgan bo'lsa vaqti-soati kelganda bu menga ma'lum bo'lishiga ishonaman. Unga qadar biz bilan qol. Mehmonimiz bo'l. Buni eshitgach, darbadar darvish tavoze bilan ta'zim qildi va minnatdorlik bilan Bobo Zaminning qo'lini o'pdi. Shundan keyin ustoz darvishga g'alati savol berdi: - Sen o'zingdagi barcha ilmni boshqa insonga berishga tayyorman, deding. Sen Haqiqatni xuddi qimmatbaho dur kabi o'z kaftingda ushlab turibsan va uni kimgadir taqdim etishni istaysan. Lekin o'z qalbini ruhiyat nuri uchun ochish oddiy inson uchun juda murak- kab masala. Sen bunda Xudoga tegishli huquqqa da'vo qilmoqdasan. Buning uchun sen qanday badal to'lay olasan? Men darvishning bergan javobini bir umr esimdan chiqarmayman. - Badaliga boshimni bermoqchiman. Butun tanamda chumoli o'rmalayotganday bo'ldi, titrab ketdim. Tirqishdan yana qarab, ustoz ham mendan kam larzaga tushmaganini ko'rdim. - Balki, gaplashganimiz buguncha yetarlidir, - tin oldi Bobo Zamin. - Sen charchagansan. Ruxsating bilan xizmatchimizni chaqiray. U yotar joyingni ko'rsatsin, toza ko'rpa-to'shak va bir piyola sut bersin. Shams Tabriziy yana eshikka o'girildi, u meni ko'rib turganiga hech shubham qolmadi. Boz ustiga, u nafaqat tashimni, balki butun qalbimni ham ko'rib turganday, undagi o'zim hali bilmaydigan sirlarni ham biladiganday edi. Hoynahoy, u Bobildagi Xorut va Morutdan Qur'on rad etgan jodularni ham bilib olgan chiqar. Yo bo'lmasa, u eshik va devor tashqarisini ko'rishga qobil bo'lgan g'ayrioddiy insoniy qobiliyatga ega bo'lsa kerak. Harqalay u meni qo'rqitib yubordi. - Xizmatchingizni chaqirishga hojat yo'q, - dedi darvish ovozini biroz balandlatib. - Men uning yaqin yerdaligini va bizni eshitib turganini his etayapman. Men shunday qattiq oh tortib yubordimki, nazarimda, bu hatto qabristondagi o'liklarni ham uyg'otib yubordi. Sarosimalikdan sakrab, qorong'u joyga berkinmoqchi bo'lib, bog' tomonga otildim. Biroq u yerda meni kutilmagan noxushlik poylab turgan edi. - Shu yoqda ekansanda, yaramas! - oshpazning ovozi keldi menga, u qo'lida supurgi bilan chopib kelardi. - Boshing baloga qoldi endi, bola, baloga qoldi! Men boshqa tomonga sakrab qochdim va supurgiga qoqilib ketishimga oz qoldi. - Beri kel yo oyoqlaringni sindiraymi! - ketimdan chopib, pishillab baqirardi oshpaz. Lekin men to'xtamadim. Buning o'rniga o'qday otilib bog'dan chiqib ketdim. Ko'zlarimga Shams Tabriziyning yuzi ko'rinmay qolguncha chopaverdim, egri-bugri yolg'izoyoq yo'ldan chiqib, katta ko'chaga chiqdim, keyin esa katta ko'cha bo'ylab chopdim, chunki hech to'xtay olmay qolgandim. Ko'krak qafasimda yuragim dukillar, tomog'im qurib ketgan edi, men esa baribir chopaverdim, toki tizzalarim qayrilib, yerga ag'darilib tushgunimcha chopdim. Ella Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|