Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qadrli Aziz 3. Zaxara!
Mening ismim Ella va men adabiyot agentligining topshirigi bilan Sizning «Shirin shakkoklik» romaningizni o'qiyapman. Hozircha uning faqatgina bir necha varagini o'qishga ulgurgan esam-da, u menga juda yoqqanini tan olaman. Bossning bu boradagi qarashi qanday bo'lishidan qat'i nazar, mening shaxsiy fikrim shu. Siz bilan bitim tuzish yo tuzmaslik masalasida u buni nazarga oladi, deya olmayman ham. Nazarimda, Siz hayotning ma'nosi ishqda ekaniga va boshqa hamma narsalar katta ahamiyatga ega emasligiga ishonasiz. Afsuski, men bu fikringizga uncha qo’shila olmayman. Lekin Sizga yozayotganimning sababi bu emas. Men Sizning «Shirin shakkoklik» romaningizni o'qishim ajablanarli tarzda o'z hayotimda sodir bo'lgan kutilmagan bir hodisa bilan bir vaqtga to'g'ri kelib qolgani uchun yozmoqdaman. Hozir men katta qizimni juda erta turmush qurish kerak emasligiga ishontirishga urinayotgan edim. Kuni kecha men uning yigitidan ular bu rejalaridan qaytishlarini iltimos qildim. Endi esa qizim mendan nafratlanayapti va men bilan gaplashmayapti ham. Menimcha, qizim Siz bilan hamfikr bo'lsa kerak, chunki ikkingizning ham sevgiga bo'lgan qarashlaringiz bir xil. Sizga o'z muammolarim yukini ortganim uchun uzr so'rayman. Men buni istamagan edim. Blogingizda hozirda Siz Gvatemalada ekaningiz aytilgan ekan. Dunyo bo'ylab sayohat qilish ajoyib bo'lsa kerak. Agar Siz mabodo Bostonga ham kelib qolsangiz, balki uchrashib, bir finjon qahva ichish chog'ida suhbatlasha olarmiz. Sizga barcha ezguliklarni tilagan holda Ella Ella o'zining shinam sokin oshxonasida o'tirgan holda, yaqin orada ham, olis kelajakda ham uchratishi mumkinligi sira kutilmagan, noma'lum bir insonga bu xatni qanday yozib yuborganini o'zi ham anglamay qoldi. Ustoz 1242 yil, aprel, Bag'dod. Shame Tabriziyning kelgani Bag'dodda bilinmadi, ammo men uning darbadar darvishlarning nochorgina qo'nalg'asida birinchi marta paydo bo'lgan kunni sira esimdan chiqarmayman. O'sha kuni biz e'tiborli mehmonlarni kutayotgandik. Qozikalon o'z yaqinlari bilan biznikiga tashrif buyurgan edi; men uning tashrifi oddiy do'stlik izhoridan kattaroq bo'lsa kerak, degan fikrda edim. So'fizmga salbiy munosabatda ekani ma'lum, bu qozi bizni, shuningdek, o'ziga tegishli bu mintaqadagi barcha so'fiylarni o'z nazorati ostidan chetda emasligimizni menga eslatmoqchi bo'lib kelgan edi. U keng yuzli, qorni osilgan va kalta barmoqlariga qo'sha-qo'sha uzuklar taqib olgan edi. Qoziga ovqatdan parhez qilish joiz edi, lekin hech kim, hatto o'z tabiblari ham bu haqida unga og'iz ocha olmagan bo'lsalar kerak, deb o'ylayman. Bizning tomonlarda obro'si katta edi. Undagi izzattalablik va hukmdorlik maylining kuchliligi elga doston bo'lgan edi. Taniqli imomlar oilasiga mansub bu kishi uchun bir qalam tortish bilan istagan kishisini dor ostiga ravona qilish yoki xuddi shu zaylda jinoyatchini kechirib, zindondan chiqarib yuborish cho't emas edi. U hamisha kimxobdan va boshqa qimmatbaho matolardan tikilgan kiyimlar kiyib yurar va o'z hukmdorligiga ishonchi katta edi. Menga uning o'ziga bino qo'yganligi yoqmas edi, lekin jamoamiz tinchini ko'zlab bu hokimiyat vakili bilan yaxshi munosabatda bo'lishga urinar edim. - Biz dunyodagi eng badavlat shaharda istiqomat qilmoqdamiz, - der edi qozi og'ziga anjir solarkan - Bugun Bag'dod mo'g'ullardan qochgan qochoqlar bilan to'lib ketdi. Biz ularga boshpana berayapmiz. Bugun Bag'dod dunyoning markaziga aylandi, shundaymi, Bobo Zamin? - Bu shahar haqiqiy xazina, - ehtiyotkorlik bilan dedim men. - Lekin shaharlar ham bandalarga o'xshashini esimizdan chiqarmasligimiz kerak. Ular ham tug'ilishadi, bolalik va yoshlik davrlarini boshdan kechirishadi, keyin keksayishadi va oxiri qazo qilishadi. Hozir Bag'dodning ayni yoshlik chog'i. Garchi biz hozir xalifa Xorun ar-Rashid davridagidek boy bo'lmasak-da, shahrimiz savdo-sotiq, san'at va she'riyat markazi ekanidan faxrlansak arziydi. Biroq ming yildan keyin Bag'dod qanday bo'lishini hech kim bilmaydi. Hammasi o'zgarib ketishi mumkin. - Bu tushkunlik qayoqdan keldi? - Qozi bosh chayqadi va boshqa idishdagi xurmoga qo'l cho'zdi. - Abbosiylar hukmdorligi abadiy qoladi va biz hamisha gullab-yashnaymiz. Agar xoin va buzg'unchilar o'rnatilgan tartibotni buzishga harakat qilishmasa, albatta. O'zlarini musulmon deb ataydigan, ammo kofirlardan ham badtar xavfli kimsalar bor. Zero, dinimizni noto'g'ri talqin etishdan ko'ra xavfliroq hech nima yo'q. Men unga javob bermaslikni lozim topdim. Qozi islomni so'fiyona va qisman individualistik talqin etganlarni buzg'unchilar deb hisoblashi ma'lum edi. U bizni din Qonunlari (Aqidalar)ga va marosimlarga bepisandlikda va shuning tufayli, o'zi kabi hokimiyatning boshqa vakillarini ham hurmat qilmaslikda ayblar edi. Goho menga u barcha so'fiylarni Bag'doddan haydab chiqarishga tayyor turganday tuyulardi. - Sizning birodarlaringiz bezarardirlar va lekin barcha so'fiylar Qonunga qat'iy bo'ysunadilar deb bo'ladimi? - so'radi qozi soqolini silarkan. Unga qanday javob berish mumkin? Xudoga shukurki, ayni shu payt eshik taqillab qoldi. Mallasoch xizmatchi yonimga kelib qulog'imga bir darbadar darvish mehmon bo'lib kelganini, u men bilan, albatta, bog'lanishi kerakligini va boshqa hech kim bilan gaplashmoqchi emasligini ta'kidlayotganini aytdi. Bunday hollarda men odatda mehmon kutib turishini va toki kelgan odamlarni kuzatmagunimcha uni xoli bir xonaga olib kirishlarini va ovqatlantirishlarini so'ragan bo'lar edim. Lekin hozir qozi meni noqulay ahvolga solib qo'ygani uchun, bu darbadar darvishni yonimizga taklif etsam yomon bo'lmasa kerak: balki u turli mamlakatlarda ko'rgan-kechirganlarini hikoya qilib, vaziyatdagi taranglikni yumshatar, deb o'ylab qoldim. Shu o'y bilan mehmonni yonimizga taklif etishlarini so'radim. Bir necha daqiqadan so'ng eshik yana ochilib, boshdan-oyoq qora kiyim kiygan odam kirib keldi. Ozg'in, holdan toygan, yoshi nechadaligini bilib bo'lmaydigan bu odam darhol diqqatimni o'ziga tortdi. Qirra burunli, ichkariroq botgan qora ko'zli va qora qoshli, peshonasiga qalin jingalak sochlari tushib turardi. Qaytarma yoqasiga qalpoq qo'shib tikilgan uzun plash va qo'y terisidan tikilgan etik kiygan edi. Bo'ynida bir necha tumor osilib turardi. Qo'lida yog'och kosasini - darbadar darvishlarning xayr-ehson solinadigan idishini ushlab turardi - bu izzatparastlik va kibrning yengib o'tilganligi majozi edi. Menga uning qozi va uning hamrohlariga uncha e'tibor bermagani darhol ravshan bo'ldi. Uning o'zini daydi yoki gadoy sifatida qabul qilishlari mumkinligining ham unga farqi yo'qday edi. Men kirish va o'zini tanitish uchun ruxsat berishlarini kutib, eshik oldida turganini ko'rganimdayoq uning boshqa darvishlarga o'xshamasligini darrov ilg'adim. Bu uning ko'zlarida, xatti-harakatlarida, butun qiyofasida ko'rinib turardi. U kichkina va zaif bir zarra bo'lib ko'ringani bilan, bamisoli qudratli eman daraxti urug'ini o'z ichiga olgan mevasi kabi edi. - Xush kelibsan, darvish, - dedim men va qo'lim bilan ro'paramdagi ko'rpachadan joy ko'rsatdim. Darvish hamma bilan salomlashib, atrofdagi barcha odamlarga e'tibor bilan va hech narsani nazaridan chetda qoldirmagan holda o'tirdi. Keyin uning nigohi qozida to'xtadi. Nazarimda, ular bir daqiqadan kam bo'lmagan vaqt mobaynida biron bir so'z aytmagan holda, bir- birlaridan ko'z uzmay qolishdi. Ular ijtimoiy pillapoyaning butkul qarama-qarshi tomonlarida turgan bu kishilar - bir-birlari haqlarida nimalarni o'ylayotganlari men uchun juda qiziq edi. Men darvishni iliq echki sutidan ichishga, shirin anjir va xurmodan tanovul qilishga taklif etdim, lekin u bularni odob bilan rad etdi. Ismini so'raganimda ismi Shams Tabriziy ekanini va u Xudo izlab kezgan darbadar darvish ekanini aytdi. - Xo'sh, topdingmi Uni? - so'radim men. Darvishning yuziga soya tushganday bo'ldi; u boshirg'itdi. - Albatta, U hamisha va hamma yoqda men bilan birga. Qozi odob saqlashni xayoliga ham keltirmasdan, hingillab kuldi: - Nima uchun siz darvishlar o'z hayotingizni bu qadar murakkablashtirib yuborasiz, shuni hech qachon tushunmaganman. Hamon Xudo xamisha va hamma yoqda sen bilan birga ekan, nima uchun dunyo kezib Uni izlab yurasan? Shams bir zum boshini quyi soldi va bir necha daqiqa javob qilmadi. Keyin boshini ko'tardi. Uning chehrasi sokin, ovozi bir tekis edi: - Chunki Uni faqat izlaganlar topa oladilar. - Bu so'z o'yini, - masxaraomuz kuldi qozi. - Sen bizni bir umr bir yerda yashab kelayotganimiz uchun Xudoni topa olmaysizlar, demoqchimisan? Bo'lmagan gap. Hamma senga o'xshab juldur kiyimlar kiyib, darbadar yurishi shart ekanda. Kulgu ovozlari keldi: odamlar shu zayl o'zlarining qozi bilan hamfikr ekanliklarini bildirardilar. Bu baxtsiz, zaif, xukmronlik lavozimidagi odamlarga yoqishni istaydigan kishilar kulgusi edi. Men allanechuk bo'lib ketdim. Qozi bilan darvishni birga uchrashtirib, xato qilib qo'yganim ravshan edi. Shams qoziga deydi: - Nazarimda, siz meni to'g'ri tushunmadingiz. Men inson tug'ilgan shahrida Xudoni topa olmaydi, deganim yo'q. Xudoni qayerda bo'lmang, o'sha yerda topish mumkin, - davom etdi darvish. - Biron marta ham o'z uyidan ketmagan, shunga qaramay, Xudoni topgan insonlar ham bor. - To'g'ri! - quvonch bilan xitob qildi qozi, lekin uning xursandligi uzoqqa bormadi. Darvish gapida davom etdi: - Men hozir siz kiyib yurganingizdek, kimxob va ipak matolardan tikilgan liboslar kiyish va qimmatbaho taqinchoqlar taqish bilan kishi Xudoni topa olmasligini nazarda tutgan edim, qozikalon. Xonaga og'ir sukunat cho'kdi. Hammaning nafasi ichida edi. - Seni darvish desam, tiling haddan ziyod o'tkir-ku,- dedi nihoyat qozi. - Agar burch taqozo etsa, butun dunyo hiqildog'imdan olib, jim bo'lishga majbur etmoqchi bo'lsa ham, aytishim kerak bo'lgan narsani aytaman. Qozi qovog'ini uydi, keyin xuddi murosaga kelgan kabi yelkalarini qisdi. - Boringki, - shunday bo'la qolsin, - dedi u. - Mayli, bizga sen kabilar ham kerak. Sen kelishingdan salgina oldin biz aynan shahrimizning naqadar go'zalligi haqida gaplashayotgandik. Sen ko'p joylarni kurgan bo'lsang kerak. Ayt-chi, dunyoda Bag'doddan go'zalroq shahar bormi? O'tirganlarga bir-bir qarab chiqarkan, Shams ovozini balandlatmay dedi: - So'zsiz, Bag'dod - buyuk shahar, lekin dunyoviy go'zallikning umri qisqa bo'ladi. Shaharlar unda yashovchi insonlarning qalblari tufayli ravnaq topadi. Agar bu qalblarda Haqqa ishonch yo'qolgan bo'lsa, shaharlar ham tanazzulga uchraydi. Hamisha shunday bo'ladi. Men o'zimni tuta olmay bosh irg'idim. Shams Tabriziy menga o'girildi va men uning ko'zlarida do'stona hamfikrlikni ko'rdim. U menga qarab turarkan, nazarimda, quyoshning iliq nurlari tekkanday bo'ldi. Shunda men uning ismi jismiga monand ekanini angladim. Bu insondan hayotiy quvvat taralib turardi. U chindan ham Shams - «quyosh» edi. Lekin qozi bunday fikrda emas edi: - Siz, so'fiylar, hamma narsani haddan ziyod murakkablashtirasiz. Xuddi shoirlar va faylasuflar kabi. Shuncha gapning nima keragi bor? Odamlarning ehtiyojlari juda oddiy. Yo'lboshchilar ularning shu oddiy ehtiyojlari qondirilishini va hech kim to'g'ri yo'ldan og'masligini nazorat qilib tursalar bo'ldi. Buning uchun esa ular qonunlar (shariat)ga og'ishmay amal qilishlari yetarli. - Qonun, misoli sham, - javob qildi Shame Tabriziy, - u yoritadi. Lekin biz qorong'uda sham yorug'ida faqat bir yerdan boshqa yerga o'tishimiz mumkinligini ham unutmasligimiz kerak. Agar biz bor e'tiborimizni faqat shamga qaratib, aslida qayoqqa ketayotganimizni (yo'lni) unutsak, yaxshi bo'ladimi? Qozining basharasi burishib ketdi. Qiyofasi tund edi. Men qo'rqib ketdim. Ishi odamlarni so'roq qilish va jazolash bo'lgan qozi bilan Aqoid borasida bunday gap talashish daryo oqimining xavfli joyiga borib qolishiday gap edi. Shams buni bilarmikin? Darvishni bu yerdan olib chiqib ketish uchun bahona izlar ekanman, uning ovozini eshitdim: - Hamma uchun umumiy bo'lgan bir qonun bor. - Bu qanday qonun? - gumonsirab so'radi qozi. Shams gavdasini tik qildi, nigohini ko'rinmas bir kitobga qaratganday edi va dedi: - Har bir inson Muqaddas Qur'onni o'z layoqatida va mohiyatga kira olishi darajasida tushuna oladi. Bunda to'rt daraja bor. Birinchisi, tashqi daraja va ko'pchilik shu daraja bilan qanoatlanadi. Ikkinchisi, ichki daraja. Uchinchisi, ichkining ichkisi. To'rtinchisi esa shuday chuqurki, uni so'zlar vositasi ila ifodalab bo'lmaydi, shuning uchun uni tafsirlab ham bo'lmaydi, tafsirlanmaganicha qoladi. Butun e'tiborni shariatga qaratgan ulamolar, - ko'zlari yaltirab davom etdi Shams, - tashqi ma'nolarni bilishadi. So'fiylar ichki ma'nolarini biladilar. Avliyolar ichkining ichkisini biladilar. To'rtinchisini esa, faqat Xudoga yaqin turuvchi payg'ambarlar biladilar. - Sen oddiy so'fiy Qur'onni ilohiyotchi olimdan chuqurroq tushundi, demoqchimisan? - so'radi qozi barmoqlari bilan piyolani chertar ekan. Darvishning lablari bilinar-bilinmas kinoyali jilmayishga burildi va javob qilmadi. - Ehtiyot bo'l, birodar, - dedi qozi, - Sen aytgan gap bilan yashirin shirk orasida masofa juda yaqin. Uning so'zlarida tahsid bor edi, darvish buni ilg'amaganga soldi. - Ochiq shirk nima o'zi? - savol berdi u. Javob bo'lmagach, og'ir xo'rsindi. - Ruxsatingiz bilan bir rivoyatni aytib beray. Bir kuni Muso payg'ambar yolg'iz o'zi tog'u toshlarda ketayotib bir cho'ponga duch kelipti. Cho'pon qo'llarini osmonga ko'tarib, Xudoga nola qilardi: «Ey Xudojon Sen qayerdasan, kel, sochlaringni bitdan tozalay, quloqlaringni tozalab qo'yay, senga choriq tikib beray va nainki o'z jonim, balki qo'ylarim, farzandlarim ham senga qurbon bo'lsin. Qaerdasan, borib, dastyoring bo'lsam, sut, qaymoqlarim bilan qorningni to'ydirsam, boshing og'risa, silab- siypasam, yuz-ko'zingdan o'psam. Oyoqlaringni uqalasam...» Bularni eshitgan Muso cho'ponni koyib ketipti: «Ey, gumroh, to'xta! Sen nimalar deyapsan o'zi? Axir Xudo choriq ham, to'n ham kiymaydi, yemaydi ham, ichmaydi ham, Uni nega o'zingga o'xshatasan. U Quyosh misoli, sen esa misoli bir chivinsan...» Cho'pon bu gaplarni eshitib xijolatdan uyalib, qattiq xafa bo'lgancha jim qolipti. Keyin Muso unga bir nechta duoni o'rgatib, qaytib ketipti. O'sha kuni kechasi Muso ovoz eshitipti. Bu Parvardigori olamning ovozi edi. «Ey Muso, sen nima qilib qo'yding? Sen cho'ponni men uchun naqadar qadrli ekanini bilmasdan uni koyiding. U balki qoidaga muvofiq duo qila olmagandir ham, lekin u otashin so'zlayotgan edi. Uning qalbi, niyatlari toza edi. Balki uning so'zlari sening quloqlaringga shakkoklik bo'lib eshitilgandir, lekin Men uchun ular shirin shakkoklik edi». Muso (a.s.) o'zi xato qilib qo'yganini darhol tushundi. Ertasi erta bilan turib, toqqa, cho'pon bilan uchrashgan yeriga bordi. Uni topdi. Bu safar cho'pon u aytganday duo o'qirdi. U ehtirossizgina qilib, tushunarsiz jumlalarni valdirardi. Qilgan ishidan afsuslangan Muso (a.s.) cho'ponni elkasidan qoqibdi va debdi: «Do'stim, men senga nohaqlik qilibman. Iltimos, meni kechir. Sen o'zing bilganingday duo qil. Xudo uchun asosiysi shu». Buni eshitib, cho'pon yengil tortipti. Ammo u avvalgi o'z duosiga qaytmapti. Lekin Muso o'rgatgan duo ham unga ma'qul ko'rinmapti. U Xudo bilan gaplashmoqning boshqa usulini topibdi. Chunki Xudoga beg'ubor ishqi yoqqanidan endi o'zining avvalgi shirin shakkokligi darajasidan yuqoriroq pog'onaga ko'tarilgan edi. - Bundan ko'rinadiki, odamlar Xudo bilan qanday gaplashishlariga qarab xukm chiqarish kerak emas ekan, - rivoyatdan xulosa chiqardi Shams. - Har bir insonning o'z yo'li va o'z duosi bor. Xudo biz haqimizda aytgan so'zlarimizga qarab xukm chiqarmaydi. U bizning qalbimizga teran nazar soladi. Qonun- qoidalar (aqidalar) asosiy emas, asosiysi, bizning qanchalar sofligimiz. Qoziga zimdan nazar solar ekanman, uning sokin va o'ziga ishonch bilan o'tirishi niqob ekanini, bu niqob ostiga g'azab yashiringanini tushundim. Ayni chog'da, aqlli odam sifatida u o'zining noqulay vaziyatga tushib qolganini tushunar edi. Qoidaga ko'ra darvishni qo'polligi uchun jazolash kerak edi, lekin u holda bu oddiy darvishning qozikalonga qarshi gapirishga jur'at qilgani hammaga ma'lum bo'lib qolar edi. Shuning uchun o'zini go'yo bu rivoyatga aloqasi yo'qday, beparvo tutishi afzalroq edi. Quyosh bota boshlagan edi. Qozi, uni muhim ishlar kutib turganini aytib, o'rnidan turdi. Menga bosh irg'itib va Shams Tabriziyga sovuq qarash qilib, xonadan chiqdi. Uning mulozimlari ketidan ergashdilar. - Qozi seni yomon ko'rib qoldi, deb qo'rqaman, - dedim men darvish bilan yolg'iz qolganimizda. Shams sochlarini yuzidan olib tashladi va jilmayib qo'ydi: - O, hechqisi yo'q. Men odamlarga kamdan- kam yoqaman. Bunga o'rganib qolganman. Meni qo'rquv bosdi. Bunday mehmonlar bizda uncha ko'p uchramasligini anglab turardim. - Seni Bag'dodga nima yetaklab keldi, darvish? Men uning javobini juda bilgim kelardi, lekin, shunisi qiziqki, uni eshitishdan qo'rqar edim ham. Ella Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|