Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BIRINChI QISM YER Bundagi barcha narsalar qattiq, o'ziga shimuvchi va quzg'almasdir. Shams 1242 yilning mart oyi, Samarqandga yaqin shaharchadagi karvonsaroy. Oldimdagi usti yoriq yog'och xontaxta ustida katta mum shamlar notekis yonib turipti. Bugun kechqurun menga namoyon bo'lgan manzara odatdagidan ravshanroq edi. Men katta uyni va sariq atirgullar ochilib turgan hovlini ko'rdim, hovli o'rtasida dunyoda eng salqin suvli quduq bor edi. Sokin avgust kechasi edi, osmonda to'lin oy nur sochardi. Yaqin atrofda tungi yirtqichlar qichqirishar va uvillardi. Birozdan so'ng uydan o'rta yoshlardagi xushsurat, elkalari keng va chuqurroq joylashgan och qo'ng'irrang ko'zli kishi chiqdi. U menga qaradi. Uning chehrasida vahima, ko'zlarida qayg'u bor edi. - Shams, Shams, sen qayerdasan ?! - qichqirdi u goh o'ngga, goh chapga o'girilarkan. Shu payt kuchli shamol turdi, oy ham, xuddi keyin nima bo'lganini ko'rgisi kelmaganday, bulutlar ortiga berkindi. Boyqushlar jim bo'lib qolishdi, ko'rsichqonlar yashirinishdi, hatto uy ichida o'choqlarda yonayotgan o'tinlar ham chirsillamay qoldi. Yer yuziga qilt etmas og'ir jimlik cho'kdi. U kishi sekin-asta quduqqa yaqinlashdi, engashdi, ichiga qaradi. - Shams, azizim, Sen shu yerdamisan? – shivirladi. Men javob bermoqchi bo'lib og'zimni ochdim, lekin lablarimdan biron ovoz ham chiqmadi. Kishi quduq yonida tik turdi va yana unga qaradi. Avvaliga u qop-qora suvdan boshqa hech nimani ko'rmadi. Keyin suvning jimirlashi ostida, eng chuqurda mening qo'llarim qimirlayotganini ko'rdi. Keyin misoli ikki qora tosh kabi yaltiragan, zalvorli qora bulutlar ortidan chiqqan oyga qarab turgan ko'zlarimni payqadi. Mening ko'zlarim falaklardan tushuntirish kutayotganday oyga tikilardi. Kishi tiz cho'kdi, u ko'kraklariga urar va yig'lar edi. - Uni o'ldiribdilar! Mening Shamsimni o'ldiribdilar! - bo'riday uvillab yubordi u. Shu payt butalarning ortidan tezlik bilan o'tib ketgan soya ko'rindi va u xuddi yovvoyi mushuk kabi chaqqonlik bilan bog' devoridan sakrab chiqib ketdi. Lekin u kishi qotilga e'tibor bermadi. Nogahon yopirilgan bu musibat ostida u bor ovozida, to sinib chil- chil bo'lgan stakan ovoziday zirillab qolmagunicha qichqirar va na'ra tortardi. - Hoy, sen, jinniga o'xshab baqirishni bas qil. - Jim bo'l, bo'lmasa men seni tashqariga sudrab chiqib uloqtiraman! - Ovozingni o'chir, dedim! Eshitdingmi? O'chir! Ovoz tahdidli edi. Shunga qaramay, men o'zimga namoyon bo'lgan manzara ichida yana biroz muddat qolishni istab, o'zimni eshitmaganga soldim. O'z o'limim tafsilotini ko'proq bilishni istardim. Shuningdek, o'sha g'amgin nigohli erkakni tuzukroq ko'rib olishni ham istardim. Kim o'zi u? Men bilan qanday aloqasi bor? Va nima uchun u avgust tunida meni bunchalar o'rtanib izlamoqda? Ammo meni yana ko'rgunimcha boshqa o'lchamdagi kimdir qo'limni tortqilayotgan va katta kuch bilan shunday silkita boshlagan ediki, hatto tishlarim qattiq taqillab ketdi. U meni bu dunyoga tortib oldi. Men istamasdan, sekin ko'zlarimni ochdim va yonimda turgan kishini ko'rdim. Bu oqargan soqolli va uchlari tepaga buralgan mo'ylabli, gavdali, balandbo'y kishi edi. Bu karvonsaroyning egasi edi. Va o'sha zahoti ikki narsaga e'tibor berdim. Bu kishi odatda o'zaro so'kishib ketadigan va janjalga moyil odamlarni taftidan tushirib yurardi. Hozir u juda darg'azab edi. - Mendan nima istaysiz? - so'radim undan. - Nima uchun qo'limni tortqilayapsiz? - Nimani istaymanmi? - jahl bilan baqirdi u. - Sen baqirishdan to'xtashingni istayman, to'xtashingni. Sen barcha ijarachilarimni esidan og'dirasan-ku bu turishda. - Men baqirdimmi? - so'radim, uning kuchli changalidan chiqishga urinar ekanman. - Bo'lmasa-chi! Sen panjalari orasiga tikon kirib ketgan ayiq kabi bo'kirding. Nima bo'ldi senga? Ovqat ustida uxlab qolganmiding? Bosinqiradingmi? Bu izoh qabul qilsa bo'ladigan yagona izoh ekanini va agar tasdiqlasam, karvonsaroy egasi qoniqish hosil qilishi va meni o'z holimga qo'yishini tushunib turardim. Lekin meni yolg'on gapirgim kelmas edi. - Yo'q, birodar, men noqulay uxlab qolib, bosinqiraganim yo'q. Men sira uxlamayman. - Bo'lmasa, nima uchun baqirding? - so'roq qilishda davom etdi karvonsaroy egasi. - Menga voqealar manzarasi ko'rindi. Bu sira tush emas. U menga hayron bo'lib qaradi-da, keyin mo'ylovining uchlarini shima boshladi. Shundan keyin dedi: - Siz, darvishlar, xuddi hujradagi kalamushlarga o'xshagan, telba odamlarsiz. Kun bo'yi och yurasiz va duolar o'qiysiz, boz ustiga qizib turgan quyosh tafti ostida yurasiz. Nimalardir ko'ringan bo'lsa bordir, oftobda miyangning jizg'anagi chiqqan bo'lsa kerak. Men kulimsiradim. Balki u haqli hamdir. Aytadilar-ku, aqldan ozish bilan o'zingdagi Xudoni topish orasidagi masofa juda qisqa deb. Shu payt qovurilgan echki go'shti, quritilgan tuzlangan baliq, turli dorivorlar qo'shib pishirilgan qo'y go'shti, kulcha nonlar, turk no'xati va qo'y go'shtining dumbasida pishirilgan no'xatli va yasmiqli sho'rvalar solingan katta patnislarni ko'targan ikki xizmatchi oldimizdan o'tib qolishdi. Ular piyoz, sarimsoqpiyoz va dorivorlarning hidi butun mehmonxonani tutib ketgan ovqatlarni odamlarga tarqatib yurishardi. Ular yonimda to'xtaganlarida men bug'i chiqib turgan bir kosa yovg'on sho'rva va ozroq qora non oldim. - Ovqatga to'lash uchun puling bormi? - so'radi karvonsaroy egasi homiylarcha ovoz bilan. - Yo'q, - dedim men. - Lekin agar rozi bo'lsang, evaziga bir narsa berishim mumkin. Sen menga yemish va boshpana berasan, men esa sen ko’rgan tushlar ta'birini aytib beraman. U ikki qo'lini beliga qo'yib to'ng'illadi: - O'zing men hech qachon tush ko'rmayman, deding-ku. - To'g'ri, o'zim tush ko'rmayman, lekin boshqalar ko’rgan tushlar ta'birini ayta olaman. - O'zi seni haydab chiqarishim kerak edi. Hamma darvishlar jinni bo'ladi, degan edim- ku, - dedi karvonsaroy xo'jayini har so'zini jahl bilan chertib gapirar ekan. - Mening senga maslahatim: yoshing nechadaligini bilmaymanu, lekin sen butun umringga yetarli duoyu fotihalar qilding. Endi o'zingga yaxshi bir xotin topib uylan va dunyoda darbadar kezishni bas qil. U senga bolalar tug'ib beradi. Shunda sen bir yerda qo'nim topasan. Hammayoq g'am-g'ussaga to'lib yotgan bu dunyoni kezishda nima ma'no bor? Menga ishonaver. Hech qayerdan biron yangilik topa olmaysan. Menikiga turli tomonlardan turli odamlar kelib ketishadi. Ozroq sharob ichib olsalar, bas, o'sha bir xil narsalar haqida gapira boshlaydilar. Odamlar hamma yoqda bir xil. O'sha ovqat, o'sha suv, o'sha axlat. - Men bulardan hech birini izlamayapman. Men Xudo izlovchiman. Haqni izlayapman. - U holda sen Uni noto'g'ri joydan izlayapsan, - dedi kutilmaganda g'amgin bo'lib qolgan xo'jayin. - Bizning yerlarga Xudo nazar solmaydi! Bizga Uning qachon bo'lmasin bu yerlarga qaytishi ham dargumon. - Buni eshitar ekanman, mening yuragim uvishib ketdi. - Xudo haqida yomon gapirish, odamning o'zi haqida yomon gapirishi bilan barobar, - dedim men. Karvonsaroy egasi masxaraomuz g'alati iljaydi. Men uning yuzida alam isyon va bolalarga xos arazga o'xshash nimadir borligini ko'rdim. - Axir Xudo men sizlarga bo'yningizdagi qon tomiringizdan ham yaqinroqman demaganmi? - so'radim men. - Xudo uzoq osmonlarda emas. U har birimizning o'z ichimizda. Shuning uchun U bizlarni hech qachon tark etmaydi. - Lekin U bizni tashlab qo'yadi ham, - dedi xo'jayin sovuq va kishining jig'iga tegadigan nigoh bilan qararkan. - Biz azob chekayotganimizni ko'rib turib ham pinagini buzmasa, Uning borligi haqida nima deyish mumkin? - Birodar, eng birinchi qoida shudir, - dedim men uning arzu e'tiroziga javoban. - Biz Xudoni o'zimizning aynan akslanishimiz deb bilamiz. Agar Xudo bizga haddan ziyod ko’p qo'rquv va aybdorlik haqidagi fikrlarni yuklayotgan ekan, bu bizning o'zimizda qo'rquv va aybdorlik juda ko'pligini bildiradi. Agar Xudo bizga mehr va yupanch berayapti, deb o'ylasak, bu biz o'zimiz mehr va yupanch ulashmoqqa tayyorligimizni bildiradi. Xo'jayin shoshib e'tiroz bildirganiga qaramay, u mening gaplarimdan hayron bo'lganini tushundim. - Bundan chiqadiki, Xudoning so'zlaridan boshqa hammasi o'zimizning tasavvurimizda tug'ilar ekan-da? Tushunmadim. Lekin men unga javob berishga ulgurmadim, chunki mehmonxonaning narigi tomonidan qattiq janjal ovozlari kela boshladi... Biz o'girilib qaraganimizda u tomonda ko'rinishi uncha yaxshi bo'lmagan ikki kishini ko'rdik. Ular g'irt mast edilar, so'kinishar va mehmonxonadagilarning tinchini buzayotgan edilar. Boshqalarning idishlaridagi go'sht bo'laklarni olib yeyishar, qadaxlaridagi mayni ichishar, unga qarshilik ko'rsatishga uringanlarni esa masxara qilib bezbetlarcha kular edilar. - Bunga chek qo'yish payti keldi, shekilli, nima deysan? - dedi karvonsaroy egasi lablarini qisib gapirarkan. U bir zumda narigi tomonda paydo bo'ldi, piyonistalardan birini mahkam tutib, stoldan turg'azdi va yuziga shapaloq tortdi. U buni kutmagani uchun xuddi bo'sh qopday stoldan polga ag'darilib tushdi. Ikkinchi piyonista baquvvatroq chiqdi. Rosa qarshilik ko'rsatdi, lekin ko'p o'tmay u ham tinchidi. U bu mijozining ko'kragiga tushirdi, keyin panjasini og'ir etigi bilan qattiq bostirib turdi. Suyaklarning singan tovushi chiqdi. - To'xta! - baqirdim men. – O’ldirib qo'yasan. Shuni xohlaysanmi? Men so'fiy sifatida inson hayotini himoya qilishga ont ichganman. Bu dunyoda bo'lar- bo'lmasga (besabab) ham mushtlashib ketishga tayyor turadigan odamlar ko’p; boshqalari esa bunga sabablari bor odamlar. Lekin so'fiy, sababli bo'lsa hamki, mushtlasha olmaydi. Mening ham zo'ravonlikka qarshi zo'ravonlik bilan javob berishga haqqim yo'q. Lekin xo'jayinga tashlanib, uni to'xtatishim mumkin. - Nari tur, darvish, bo'lmasa, miyangni qoqib olaman! - baqirdi xo'jayin; lekin ikkimiz ham uning bunday qilmasligini bilardik. Bir daqiqadan keyin xizmatchilar ikkala piyonistani o'rnidan turg'azishdi, ulardan birining barmoqlari singan, ikkinchisining esa burni singan edi; yer ham, ikkalasining usti- boshi ham rosa qon- ga belangan edi. Mehmonxonaning bu katta xonasiga qo'rqinchli jimlik cho'kdi. Shu tariqa ijarachilarga qo'rqinch hissini singdirganidan g'ururlangan xo'jayin menga ko'z qirini tashladi. U yana gapira boshlaganida bu gaplar butun mehmonxonadagilar uchun ham mo'ljallab aytilayotganday edi va ovozida g'urur jaranglar edi: - Agar bilsang, darvish, menda har doim bunday bo'lmaydi. Men mushtlashishni xush ko'rmayman, lekin goho shunday qilishga to'g'ri keladi. Xudo o'zining oddiy bandalarini unutgan chog'da adolatni o'z qo'llarimiz bilan himoya qilishimiz ham kerak bo'ladi. Sen qachon U bilan gaplashsang, Unga shuni shama qilgin: agar U o'zining qo'yday yuvosh bandalarini himoyasiz qoldirsa, ular ham kimdir kelib, so'yib ketishlarini kutib o'tirmas ekanlar, deb ayt. Ular o'zlari bo'riga aylanar ekanlar degin. Men elkalarimni qisdim-da eshik tomonga yo'naldim. - Sen xato qilayapsan, - dedim unga. - Nimasi xato buning? Qo'y bo'lib, endi bo'riga aylanganimmi? - Yo'q, gap bunda emas. Sen chindan ham bo'riga aylangansan. Lekin qilayotgan ishingni adolat deb atab xato qilayapsan. - Shoshma, men hali sen bilan gaplashib bo'lmadim! - baqirdi u ortimdan. Sen mendan qarzdorsan. Ovqating va yotar joying haqi uchun tushlarim ta'birini aytib berishni va'da qilgan eding. - Men bundan ortiqrog'ini qilaman, - taklif qildim men. - Kaftingga qarab turib, bilganlarimni aytib beraman. Men ortga o'girildim va mehmonxona egasining chaqnab turgan ko'zlariga tik qaragancha, u tomonga tikka yurib keldim. U ishonqiramay, beixtiyor o'zini chetga oldi. Shunga qaramasdan o'ng qo'lidan tutdim va kaftini tepaga qaratib ochdim, u meni itarib tashlamadi. Kaftidagi - chuqur, notekis, taqvosiz hayotdan darak beruvchi chiziqlarni o'rgana boshladim. Sekin- asta uning aurasidagi zangga yaqin jigarrangni va deyarli kulrangga yaqin och havoranglarni ilg'ay boshladim. Uning ruhiy quvvati ancha kamaygan va zaiflashib qolgan, tashqi dunyo bilan kurashishga boshqa kuchi yetmay qolayotganday edi. Bu odam o'z ichki dunyosida misoli qurib qolgan o'simlik kabi notirik edi. Ichki dunyosini boy bergach, u jismoniy kuchini ikki barobar oshirgan, bundan ko'p foydalana boshlagan edi. Shu tobda mening yuragim tez-tez ura boshladi, chuyki nimanidir ko'ra boshlagan edim. Manzara tobora oydinlasha borar edi. Qizg'ish-qo'ng'ir sochli va yalangoyoqlarining terisi ostiga naqsh (tatuirovka) chizilgan, yelkasiga guldor shol ro'mol tashlab olgan yosh ayol. - Sen sevgilingdan judo bo'lgansan, - dedim men va uning chap qo'lini oldim. Ko'kraklari sutga to'lgan, qorni esa shunday tarangki, yana biroz kattalashsa - yorilib ketguday. U yonayotgan kulba ichida bo'lgan. Atrofda kumush yugur- tirilgan egarlar bilan egarlangan otlarni mingan jangchilar. Yonayotgan odam go'shti hidi kelayotgan og'ir havo. Otliqlarning burunlari keng va yassi, bo'yinlari kalta va yo'g'on, yuraklari esa toshdan qattiq. Chingizxonning qudratli qo'shini. - Sen biryo'la ikki sevimli odamingdan judo bo'libsan, - gapimni tuzatdim men. - Xotining birinchi bolangga yukli bo'lgan ekan. Karvonsaroy egasi o'zining charm etigidan ko'zlarini uzmagan holda, qoshlarini qansharida tutashtirdi, keyin lablarini qattiq qimtidi, yuzi ma'nosiz tus oldi. Shu bir daqiqa ichida u ko'p yillarga qarib qolganday edi. - Hozir aytadigan gaplarim balki seni yupatmasa ham kerak, lekin sen bularni bilishing kerak deb o'ylayman, - dedim men. - U olovdan ham, tutundan ham o'lmagan. Shiftdagi taxta boshiga tushib ketgan. U shu zahoti, og'riqni his etmayoq o'lgan. Sen hamisha uni qattiq azob chekkan deb o'ylab kelgansan, aslida esa bunday bo'lmagan. Xo'jayin bamisoli ko'rinmas og'ir yuk ostida qolganday bukchaydi. - Sen qanday bilding? - g'ijirlab so'radi u. Men uning bu savoliga javob berib o'tirmadim. - Sen uni urf-odatga ko'ra dafn qila olmaganing uchun o'zingni ayblab kelgansan. Sen hamon tushlaringda uning ko'milgan chuqurdan emaklab chiqayotgani ko'rasan. Bular tafakkuring o'yinlari. Aslida esa xotining va o'g'lingni ahvoli yomon emas, ular nur parchalari kabi abadiyat bag'rida sayohat qilib yurishipti - Keyin har bir so'zimni chertib-chertib shuni ham qo'shib ko'ydim. - Sen endi qaytadan qo'yga aylanishing mumkin, chunki sening qalbing o'zi shunday. Mening gaplarimni eshitib bo'lgach, xo'jayin qo'lini tovada kuydirib olgandek, shoshilinch tortib oldi. - Darvish, sen menga yoqmading. Buguncha bu yerda qolasan, lekin ertaga men sening qorangni ham ko'rmay. Seni ko'rarga ko'zim yo'q. Hamisha shunday bo'ladi. Haqiqatni aytsang, seni yomon ko'rishadi. Ishq haqida qancha ko'p gapirsang, sendan shuncha qattiq nafratlanishadi... Ella Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|