Toshkent arxitektura qurilish instituti

Ekspeditsiya tavsifidagi uslub
mehnat jamoalarining oilasiz, o‘zlari 
doimiy istiqomat qiluvchi hududdan ancha uzoqda joylashgan erga, ishlarning 
tugaguncha yoki ma’lum vaqtga ko‘chirilishini ifodalaydi. Bunda harakatchan 
ekspeditsiya posyolkalari (yoki aholi punktlari) ishlab chiqarish joyiga maksimal 
darajada yaqin quriladi va ularda yashaydiganlarni joylashtirishda 
chegaralanishlar belgilanadi. Ish tugashi bilan posyolka yangi joyga ko‘chirilib, 
ishchilar–oilalari bilan doimiy istiqomat joylariga qaytariladi. Ishchilarning ish 

---

75 
joylariga chiqishi va o‘z uyiga qaytishi rejalashtirilgan tartibda, navbat asosida 
takrorlanadi. Bu uslub ishlab chiqarish ishlarini bajarish hududlarining 
infratuzilmasi rivojlanmaganligi va bunga bog‘liq ravishda, ishchilarning hayot 
shart – sharoitlarini avtonom ta’minlash ehtiyoji bilan belgilanadi.
Navbatchilik asosidagi (
vaxta
) uslub 
qurilish ob’yektlarining qurilish 
tashkilotlari joylashgan joyidan shuningdek, quruvchilarning doimiy yashash 
joylaridan ancha uzoqda joylashganida qo‘llanilib, bunda qurilish ishlari 
navbatchilik asosida (
vaxta
) o‘rin almashish bilan bajarilib, ya’ni ishchilar 
maxsus tashkil qilingan navbatchilik posyolkalarida oilasiz yashaydilar va vaqti-
vaqti bilan o‘z uylariga dam olish uchun qaytadilar. Mehnat va doimiy yashash 
joylarida dam olish davrining qat’iy tartib ketma – ketligi navbatlashishi – bu 
ushbu uslubning o‘ziga xos xususiyati. Bu uslub yangi hududlari o‘zlashtirishda, 
qurilish ob’yektlari tarqoq joylashganida, masalan, qishloq xo‘jaligida 
foydalaniladi.
Ekspeditsiya – navbat asosidagi (
vaxta
) uslub 
oldingi uslublar 
kombinatsiyasidan tashkil topgan bo‘lib, bunda ishchilarning oila a’zolaridan 
alohida, bazaviy posyolka yoki shahardan ancha uzoqda joylashgan hududga 
ekspeditsiya turida ko‘chirilishi va keyin esa–navbatchilik (
vaxta
) sxemasida o‘z 
ish faoliyatlarini amalga oshirishi belgilanadi.
Ekspeditsiya tavsifidagi va navbatchilik asosidagi (
vaxta
) qurilishni 
amalga oshirish uslublari mehnat qilish va dam olishning alohida o‘ziga xos 
tartibi hisoblanib, bunda ish vaqtining umumiy yig‘indisi holatda hisobga 
olinishi, amalga oshirilgan ishlarning to‘planib borishi (8 soatdan uzunroq ish 
kuniga amal qilish) va doimiy yashash joyiga tizimli tarzda qaytishga 
asoslanadi. Ma’lum aniq mehnat va dam olish tartibini belgilash davomida 
iqlimiy va mavsumiy shart – sharoitlar, shuningdek bazaning uzoqda joylashishi 
va zarur materiallarni yetkazib berish va ishchilarni tashish kabilar hisobga 
olinadi.

---

76 
Harakatchan qurilishda ijtimoiy tayyorgarlikning muhim elementi–turar-
joylar, omborlar va yordamchi zonalardan tashkil topgan dala shaharchasini 
(
vaxta posyolkasi
) o‘z ichiga olgan infratuzilmani rivojlantirish bilan bog‘liq. 
Istiqomat zonasi tarkibiga turar–joy uylari va ijtimoiy – maishiy hamda 
madaniy xizmat ko‘rsatish binolarini oladi.