Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

FIZIOLOGIYANING ASOSIY BO‘LIMLARI VA UNING BOSHQA
FANLAR ORASIDAGI 0 ‘RNI
Fiziologiya nihoyatda xilma-xil fanlar bilan, birinchi galda biofizika 
va biokimyo fanlari bilan chambarchas bog‘liq. Molekulyar biologiyaning 
hozirgi zamon yutuqlariga tayanib, organizmdagi hayotiy jarayonlar
8

---

zaminida asosan fizik va kimyoviy qonuniyatlar mavjud deyishimiz 
mumkin. Bu esa hayotiy jarayonlaming ro‘yobga chiqishida fizik- 
kimyoviy jarayonlar ulushining benihoya kattaligidan dalolat beradi. 
Keyingi paytda fizika va kimyoning hayotiy jarayonlami o‘rganadigan 
biokimyo va biofizika fanlari alohida-alohida, mustaqil fan bo‘lib 
shakllandi. Organizmdagi hujayralar, to‘qimalar a ’zolar, a’zolar tizimlarini 
tuzilish elementlaridan ajratib alohida o‘rganib bo‘lmaydi. Chunlci muayan 
funksiyaning asosida ma’lum bir struktura, tuzulish shakli bo‘ladi. Shu 
sababli fiziologiya anatomiya, gistologiya, sitologiya kabi morfologik 
fanlar bilan uzviy bog‘langandir. Fiziologiya fani, patologik fiziologiya, 
patalogik anatomiya va boshqa klinik fanlar bilan doimiy ravishda aloqada 
bo‘ladi. Zotan fiziologiya sog‘lom organizm funksiyalarini normal 
sharoitda o‘rgansa, patologik fiziologiya kasal, bemor organizm 
funksiyalarini nonormal-patologik sharoitda, patologik anatomiya esa 
o‘lgan tizimlardagi o‘zgarishlami o‘rganadi.
Fiziologiya fanining usullaridan, yutuqlaridan klinikada keng 
qo‘llanganligi sning klinik fanlar bilan ham yaqin aloqada bo‘lishidan 
dalolat beradi. Organizmning turli funksiyalarini mexanizmni 
tushunib 
etishda kibemetikaning ahamiyati katta bo‘lmoqda. Gap shundaki so‘nggi 
yillarda fiziologiyada funksiyalami modellashtirish usuli keng qo‘llanil- 
moqda. Benihoya murakkab asboblar yordamida qanday bo‘lmasin biror 
funksiya mohiyatini tushuntiradigan maxsus mexanizmlar yaratilmoqda. 
Ana shunday mexanizmlar-moddalar u yoki bu organizmning ishlash 
tamoyillarini bilib olish, uning fimktsional mohiyatini, boshqarilish 
mexanizmlarini tushunib olish imkonini bermoqda. Fiziologiya funksiya­
lami tarixiy va individual taraqqiyot davrida o‘zgarib borishini o‘rganar 
ekan, umumiy biologiyada evolyutsion ta’imotga, embriologiyaning 
ma’lumotlariga tayanadi.
Fiziologiya chorvachilik va veterinariyaning barcha bo‘limlari bilan 
chambarchas bo‘gliq. Chunki bu ihtisosdagi fanlarga fiziologiya faqat 
ilmiy asos bo‘lib xizmat qilib qolmasdan, balki ulaming yutuqlaridan keng 
ko‘lamda foydalanib, o‘zining rivojlanishi uchun ham keng yo‘l ochib 
oladi. Fiziologiyaning amaliy ahamiyati katta, bu fanni bilmasdan turli 
kasalliklar paytida organizm funksiyalarini qay tarzda va nechog‘li 
buzilishini tushunib bo‘lmaydi. Hayvonlarni urchitish, oziqalantirish, 
parvarish qilish, kasalliklaming oldini olish va davolashda fiziologiyani 
bilish zarur.
Ayniqsa odamlar fiziologiyasining rivojlanishi muhim nazariy va 
amaliy ahamiyatga ega, ya’ni o‘z navbatida bu fan mehnat, jismoniy
9

---

tarbiya va sport, oziqlanish, aviatsiya, kosmik, yosh va boshqa 
fiziologiyalarga ham bo‘Iinadi.
Organizmning tuzilishi va funksiyalari o ‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib, 
filogenetik va ontogenetik rivojlanishlarning natijasi hisoblanaldi. 
Shunday qilib funksiya bajarilishida moddalar almashinuvi o‘zgaradi, bu 
esa o‘z navbatida organizmning ham funksiyasini o‘zgartirishi mumkin, 
ya’ni funksiyalaming birligi va asosiy ko‘rsatkichi funksiyaning o‘zi 
hisoblanadi. Morfologik o‘zgarishlar va fiziologik jarayonlar ham bir-biri 
bilan mustahkam bog‘liq. Demak, fiziologiya odam va hayvonlar 
tanasining tuzilishi va uning tuzilmalarining rivojlanish qonuniyatlarini 
o‘rganuvchi - anatomiya, organizm to'qimalarming optik va elektron 
mikroskopik tuzilishi haqidagi fan-gistologiya va hujayralar hayot faoliyati 
va tuzilishi haqidagi — sitologiya fanlari bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Fiziologiyaning ayrim qismlari ijtimoiy fanlaming tabiiy-ilmiy asosi bo‘lib 
xizmat qiladi.
Sezgi a’zolari va asab tizimi fiziologiyalari falsafa, psixologiya va 
pedagogika bilan bevosita bog‘liqlikga ega.