To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Ba’zi materiallarning issiqlik o‘tkazuvchanlik va issiqlik
yutuvchanlik koeffitsiyentlari
№
Materiallar
0 ‘rtacha zichlik,
kg/m3
7,,W/
m °C
C, kJ/
kg°C
1.
Granit 
■
2600
2,50
2.5
2.
Oddiy g ‘isht
1800
0,70
0,18-0,22
3.
Og‘ir beton
2200 - 2500
1,10-
1,60
0,21
4.
Yengil beton
1 2 00 -1 8 0 0
0,80-
0.35
-
5.
Qarag‘ay (tolasiga perpen- 
dikulyar)
600
0,15
-
6.
Mineral paxta
200 - 400
0,05-
0.08
-
7.
Yog‘och tolali presslangan 
plitalar
300
0,08
0,07
8.
G ‘ovakli plastmassa
20
0.035
-
9.
Po‘lat
7S50
58
0,11
10. Suv
1000
0.58
1,0
11. Havo
0,00129
0.02
-
Olovga 
bardoshlilik-m aterialning 
1580°S 
va undan yuqori haroratda 
yumshamaslik 
va deformatsiyalanmaslik xossasidir. Olovbardosh material­
lar pishirish 
pechlarini qoplashda ishlatiladi. Bu jihatdan materiallar 
eriydigan (1350°S 
kam), qiyin eriydigan 
(1350-1580°S) 
va erimaydigan 
(1580°S yuqori) turlarga bo‘linadi.
M ateriallarning 
te rm
iк chidam liligi 
- ularning haroratning 
siklli ko‘p 
marta o ‘zgarishiga buzilmasdan chidash xossasidir. Termik 
chidamlilik 
material tarkibiga, haroratdan kengayish koeffitsiyentiga 
bog'liq. 
Haroratdan kengayish koeffitsiyenti kichik bo‘lsa, materialning 
termik 
chidamliligi 
shunchalik yuqori bo‘ladi. Granit, oyna va shu kabi 
materiallarning 
termik chidamliligi kichik.
Yonuvchanlik 
- materialning olov ta’sirida m a’lum muddatda 
yonmaslik 
xususiyatidir. Bu jihatdan m ateriallar yonmaydigan, qiyin 
yonadigan 
va yonadigan turlarga b o ‘linadi. Masalan, yonmaydigan
11
t

---

m ateriallarga beton, g ‘isht, p o ‘lat, granit va shu kabilar, qiyin 
yonadiganlariga asfalt-beton, fibrolit, ba’zi penoplastlar, shimdirilgan 
yog‘och va shu kabilar, yonadiganlariga yog‘och, gulqog‘oz, bitum, 
bo‘yoqlar va shu kabilar kiradi.
Materialni antipirenlar bilan shimdirib yoki qoplab yonish muddatini 
kechiktirish mumkin. K o ‘p yonmaydigan materiallar olov ta ’sirida 
yonmasa-da, kuchli deform atsiyalanadi (po‘lat), darz ketadi (tabiiy 
toshlar), sachrab sinadi (asbosement).
1.5. Qurilisb materiallarining mexanik xossalar
1.5.1. 
Mustahkamlik
Materialga tashqi kuch ta’sir etganda, unda ichki kuchlanish (zo‘riqish) 
hosil bo‘ladi. Kuchlanish m a’lum qiymatga yetganda, material buziladi 
(sinadi, parchalanadi). M aterialning buzilishga qarshilik ko‘rsatish 
xususiyati 
mustahkamlik
deyiladi. Materiallaming mustahkamligi, odatda, 
ulaming mustahkamlik chegarasi -
R
orqali ifodalanadi. Mustahkamlik 
chegarasi deb, materialning eng katta kuch ta’sirida buzilgan vaqtida 
hosil bo‘lgan ichki kuchlanish a ga aytiladi. Bino va inshoot qismlarining 
mustahkamligini hisoblash davlat standartlari bo‘yicha ruxsat etilgan 
kuchlanish uning mustahkamlik chegarasi orqali ifodalanadi:
о =R/Z
rux
bunda: 
R
- mustahkamlik chegarasi, MPa;
Z - mustahkamlikning ehtiyot (zaxira) koeffitsiyenti, kamida 2-3. 
Ehtiyot koeffitsiyentini aniqlashda quyidagilar hisobga olihadi:
a) tu zilish i bir jin s li b o ‘lm agan m ateriallar m ustahkam lik 
chegarasining yarmidayoq kuchsizlangan joyidan buzila boshlaydi; b) 
ko‘p materiallar kuch ta’sirida tez deformatsiyalanadi va mustahkamlik 
chegarasi ko‘rsatkichining 50-70 foizida darzlar hosil bo‘ladi; c) material­
ga qayta-qayta o ‘zgaruvchan dinamik kuch qo‘yilganda, u mustahkamlik 
chegarasiga yetmasdan buzilishi - «charchashi» tufayli buzilish deyiladi. 
Hozirgi vaqtda m ateriallam ing buzilish holatini hisoblashda ehtiyot 
koeffitsiyentlaridan foydalaniladi. Bunda ortiqcha yuk, materialning bir 
jinsliligi, inshootning ishlash sharoiti hisobga olinadi.