Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov
Yüklə 8,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Soliq solish obyekti:
Soliq kodeksning 43-bobiga muvofiq aniqlanadigan jami daromad soliq solish obyektidir, bundan Soliq kodeksning 304-moddasiga muvofiq, ushbu moddada nazarda tutilgan o‘ziga xos xususiyatlar hisobga olingan holda soliq solish chog‘ida inobatga olinmaydigan daromadlar mustasno. Soliq solish maqsadida tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilishdan olingan daromad deganda quyidagilar tushuniladi: qurilish, qurilish-montaj, ta’mirlash-qurilish, ishga tushi- rish-sozlash, loyiha-qidiruv va ilmiy-tadqiqot tashkilotlari uchun – o‘z kuchlari bilan bajarilgan, tegishincha qurilish, qurilish-montaj, ta’mirlash-qurilish, ishga tushirish-sozlash, loyiha-qidiruv va 314 ilmiy-tadqiqot ishlarini realizatsiya qilishdan olingan daromadlar. Bunda, agar yuqorida qayd etilgan xizmatlarni materiallar bilan ta’minlash majburiyati shartnomaga binoan buyurtmachining zimmasida bo‘lsa, ushbu materiallarga bo‘lgan mulk huquqi buyurtmachining o‘zida saqlanib qolgan taqdirda, o‘z kuchlari bilan bajarilgan xizmatlarni realizatsiya qilishdan olinadigan daromadlar bajarilgan hamda tasdiqlangan xizmatlarning buyurtmachi materiallarining qiymati kiritilmagan holdagi daromadi sifatida belgilanadi; mol-mulkni moliyaviy ijaraga (lizingga) beruvchi yuridik shaxslar uchun – moliyaviy ijara (lizing) bo‘yicha foizli daromad summasi; vositachilik va topshiriq shartnomalari hamda vositachilik xizmatlari ko‘rsatishga oid boshqa shartnomalar bo‘yicha vositachilik xizmatlari ko‘rsatadigan yuridik shaxslar uchun — ko‘rsatilgan xizmatlar uchun haq summasi; tovarlarni (xizmatlarni) tekin beruvchi yuridik shaxslar uchun – agar ushbu moddada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, tovarlarning (xizmatlarning) tannarxi yoki ularni olish bahosi (tovarni olish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olgan holda). Mazkur norma ekologiya, sog‘lomlashtirish hamda xayriya jamg‘armalariga, madaniyat, sog‘liqni saqlash, mehnat, aholini ijtimoiy muhofaza qilish, jismoniy tarbiya va sport, ta’lim muassasalariga bepul beriladigan tovarlarga (xizmatlarga) nisbatan tatbiq etilmaydi; notijorat tashkilotlarining Soliq kodeks 318-moddasining birinchi qismida ko‘rsatilmagan daromadlari. Soliq solish obyekti bo‘lib quyidagilar ham hisoblanadi: 1) tovarlarni (xizmatlarni) quyidagilarga: a) ishtirokchilar tarkibidan ishtirokchi chiqqan (chiqib ketgan) taqdirda yoxud uning yuridik shaxsdagi ulushi kamaytirilganda yoki yuridik shaxs tomonidan ishtirokchidan uning ushbu yuridik shaxsda ishtirok etish ulushi (ulushning qismi) qaytarib sotib olinganda ushbu ishtirokchiga berish; b) yuridik shaxs bo‘lgan emitent tomonidan aksiyadordan ushbu emitent chiqargan aksiyalar qaytarib sotib olinganda aksiyadorga berish; 315 d) yuridik shaxs tugatilganda aksiyadorga yoki ishtirokchiga berish; 2) tovarlarni (xizmatlarni) jismoniy shaxs mehnatiga haq to‘lash hisobidan yoki dividend to‘lash hisobidan berish; 3) tovarlarni yoki boshqa mol-mulkni qayta ishlab berish uchun berish, agar tovarlar va (yoki) mulk qayta ishlash mahsuloti sifatida shartnomada belgilangan muddatda qaytarilmagan bo‘lsa; 4) ko‘p marta aylanadigan, sotuvchiga qaytarilishi shart bo‘lgan idishlarni, agar idish mahsulotni shunday idishda yetkazib berish shartnomasida belgilangan muddatda qaytarilmagan bo‘lsa, berish. Tovarlarni (xizmatlarni) olish huquqini taqdim etuvchi vauchyerlarni realizatsiya qilish yoki bepul berish mazkur tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilish deb e’tirof etiladi. Uzoq muddatli shartnomalar bo‘yicha daromadlar Soliq kodeksning 303-moddasida nazarda tutilgan tartibda jami daromad tarkibiga kiritiladi. Balansning valyuta hisobvaraqlarini qayta baholash chog‘ida kursdagi ijobiy va salbiy farqlar o‘rtasidagi saldo soliq solish obyekti deb e’tirof etiladi. Kursdagi salbiy farqning summasi kursdagi ijobiy farq summasidan ortiq bo‘lgan taqdirda oshib ketgan summa aylanmadan olinadigan soliqni hisoblab chiqarishda soliq bazasini kamaytirmaydi. Soliq to‘lovchilar tomonidan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i yoxud qo‘shilgan qiymat solig‘i va foyda solig‘i to‘lash davrida aylanmadan olinadigan soliqni to‘lashga o‘tguniga qadar olingan daromadlar jami daromadga kiritilmaydi. Quyidagilar soliq solinadigan aylanma miqdoriga kiritilmaydi: 1) brokerlik tashkilotlari uchun – bitim summasidan birjaga o‘tkaziladigan vositachilik yig‘imi summasiga; 2) komissiya shartnomasi bo‘yicha vositachilik xizmatlarini ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar uchun – tovarlarni import qilishda to‘langan bojxona to‘lovlari summasiga realizatsiya qilingan tovar ulushida; 3) turizm faoliyati subyektlari uchun – turistik xizmatlarni onlayn bronlashtirish va sotish uchun yaratilgan dasturiy 316 mahsulotlarni hamda axborot tizimlarini joriy etishga yo‘naltirilgan mablag‘lar summasiga. Xaridorlar hisob-kitob va yo‘lda yurish hujjatlari haqini to‘lagan- laridan so‘ng tovarlarni qaytargan, shuningdek, buyurtmachilar ilgari haqi to‘langan ishlar yoki xizmatlardan voz kechgan taqdirda, da’vo qilishning bir yillik muddatiga rioya qilingani holda tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bo‘yicha aylanmalarga shunday operatsiyalar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi miqdorida o‘zgarish kiritiladi. Agar kafolatli xizmat muddati belgilangan tovarlar ushbu muddat doirasida ularni tayyorlagan korxonaga qaytarilsa, bunday tovarlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘ining hisobga olinishi yoki qaytarilishi xaridorlarning hisob-kitob hujjatlariga dastlabki haq to‘lashi va soliqning byudjetga tushish muddatidan qat’i nazar amalga oshiriladi. Soliq solinadigan baza, agar boshqa tartib belgilanmagan bo‘lsa, realizatsiya qilinayotgan tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) qiymati asosida, unga qo‘shilgan qiymat solig‘ini kiritmagan holda belgilanadi. Tovarlar (ishlar, xizmatlar) tannarxidan yoki tovarlar olingan narxdan (tovarni olish bilan bog‘liq xarajatlar ham hisobga olingan holda) past narxlarda realizasiya qilingan taqdirda, shuningdek, tovarlar (ishlar, xizmatlar) bepul berilganda soliq solish maqsadlari uchun soliq solinadigan baza tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) tannarxidan yoki tovarlar olingan narxdan (tovarni olish bilan bog‘liq xarajatlar hisobga olingan holda) kelib chiqqan holda belgilanadi. Tovarlar qayta ishlashga berilgan xom ashyo va materiallardan tayyorlangan taqdirda, soliq solinadigan baza qo‘shilgan qiymat solig‘ini kiritmagan holda ularni qayta ishlash xizmatlarining qiymati asosida, aksiz to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha esa, ularni qayta ishlash xizmatlari qiymati asosida, Soliq kodeksining 290-moddasiga muvofiq hisoblab chiqarilgan aksiz solig‘ini hisobga olgan holda belgilanadi. Qurilish, qurilish-montaj va ta’mirlash-qurilish, ishga tushirish- sozlash, loyiha-qidiruv va ilmiy ishlar, xizmatlar bo‘yicha, shuningdek, obyektlarni foydalanishga tayyor holda qurishda 317 shartnomaviy narxlardan kelib chiqqan holda hisob-kitob hujjatlari haq to‘lash uchun taqdim etilgan, bajarilgan va buyurtmachi tomonidan tasdiqlangan ishlarning, xizmatlarning qo‘shilgan qiymat solig‘i kiritilmagan qiymati soliq solinadigan bazadir. Pudrat yoki ikkilamchi pudrat tashkilotlari tomonidan obyektlar qurish uchun qurilish pudrati shartnomasi tuzilgan taqdirda, bajarilgan va tasdiqlangan ishlarning pudratchi (yordamchi pudratchi) va buyurtmachining soliq solish maqsadida realizatsiya qilingan deb hisoblanadigan materiallari qiymati kiritilgan, ushbu bo‘limda belgilangan tartibda qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblangan qiymat soliq solinadigan bazadir. Qurilish-montaj, ta’mirlash va ta’mirlash-qurilish ishlarini baja- rish uchun shartnoma tuzilganda, agar shartnomaga binoan bu ishlarni materiallar bilan ta’minlash vazifasi buyurtmachining zim- masida bo‘lsa, ushbu materiallarga bo‘lgan mulk huquqi buyurt- machining o‘zida saqlanib qolgan taqdirda, bajarilgan hamda tasdiq- langan ishlarning buyurtmachi materiallarining qiymati kiritilmagan qiymati soliq solinadigan bazadir. Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar bo‘lgan savdo korxona- lari import qilgan tovarlar realizatsiya qilingan taqdirda, soliq solinadigan baza realizatsiya qilinayotgan tovarlarning qo‘shilgan qiymat solig‘i kiritilmagan qiymatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Bunda soliq solinadigan baza mazkur tovar import qilinganda qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblab chiqarish uchun qabul qilingan qiymatdan past bo‘lishi mumkin emas. Aksiz to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha soliq solinadigan bazaga aksiz solig‘ining so‘mmasi kiritiladi. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar realizatsiya qilingan taqdirda, soliq solinadigan baza qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini ham o‘z ichiga oladigan, ularning realizatsiya qilish narxi bilan qoldiq qiymati o‘rtasidagi ijobiy farq sifatida belgilanadi. Mol-mulk moliya ijarasiga, shu jumladan, lizingga berilgan taqdirda, soliq solinadigan baza qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini o‘z ichiga oladigan, chiqib ketayotgan aktiv qiymati bilan uning balans (qoldiq) qiymati o‘rtasidagi ijobiy farq sifatida belgilanadi. 318 Tugallanmagan qurilish obyekti realizatsiya qilingan taqdirda, soliq solinadigan baza qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini ham o‘z ichiga oladigan, tugallanmagan qurilish obyektini realizatsiya qilish narxi bilan balans qiymati o‘rtasidagi ijobiy farq sifatida belgilanadi. Transport ekspedisiyasi shartnomasi bo‘yicha xizmatlar ko‘rsa- tilgan taqdirda, ekspeditorning soliq solinadigan bazasi qo‘shilgan qiymat solig‘ini ham o‘z ichiga oladigan, mukofot tariqasida olinishi lozim bo‘lgan summadan kelib chiqqan holda belgilanadi. Vositachilik shartnomasi, topshiriq yoki vositachilik xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha boshqa shartnoma asosida o‘zga shaxsning manfaatlarini ko‘zlab xizmatlar ko‘rsatilgan taqdirda, qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha soliq solinadigan baza qo‘shilgan qiymat solig‘i so‘mmasini ham o‘z ichiga oladigan, ko‘rsatilgan xizmat uchun pul mukofoti (foiz) tariqasida olinishi lozim bo‘lgan so‘mmadan kelib chiqqan holda belgilanadi. Vositachilik shartnomasiga, topshiriqqa binoan ishonchli shaxs yoki komitent O‘zbekiston Respublikasining norezidenti bo‘lgan taqdirda, soliq solinadigan baza realizatsiya qilinayotgan tovarlar- ning qo‘shilgan qiymat solig‘i qo‘shilmagan qiymatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Bunda soliq solinadigan baza mazkur tovar import qilinganida qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblab chiqarish uchun qabul qilingan qiymatdan past bo‘lishi mumkin emas. Garovga qo‘yuvchi garov mol-mulkini garov bilan ta’minlan- gan majburiyatni bajarish hisobiga topshirgan taqdirda, garovga qo‘yuvchining soliq solinadigan oboroti miqdori garovga oluvchi tomonidan realizatsiya qilingan mol-mulk qiymatidan kelib chiqqan, biroq qo‘shilgan qiymat solig‘ini qo‘shmagan holda mazkur garovga qo‘yilgan mol-mulkka olingan zayom mablag‘lari summasidan kam bo‘lmagan miqdorda belgilanadi. Garovga topshirilgan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va qurilishi tugallanmagan obyektlar bo‘yicha garovga qo‘yuvchining soliq solinadigan bazasi qo‘shilgan qiymat solig‘ini ham o‘z ichiga oladigan, ularning realizasiya qilish narxi bilan balans (qoldiq) qiymati o‘rtasidagi ijobiy farqdan kelib chiqqan holda belgilanadi. Qaytariladigan tara soliq solinadigan oborotga kiritilgan taqdirda, tara belgilangan muddatda qaytarilmasa, soliq solinadigan baza 319 mazkur taraning qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini ham o‘z ichiga oladigan garov qiymati asosida belgilanadi. Soliq to‘lovchining soliq solinadigan bazasiga quyidagi hollarda tuzatish kiritiladi: 1) tovarlar to‘liq yoki qisman qaytarilganda; 2) bitim shartlari o‘zgarganda; 3) narxlar o‘zgarganda, sotib oluvchi arzonlashtirishdan foyda- langanda; 4) bajarilgan ishlardan, ko‘rsatilgan xizmatlardan voz kechil- ganda. Soliq solinadigan bazaga tuzatishni kiritish bir yillik muddat ichida, kafolat muddati belgilangan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha esa, kafolat muddati doirasida amalga oshiriladi. Yüklə 8,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|