78
b) oligopoliya;
v)monopoliya
.
Sof monopoliya
– tarmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining
narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi
yakka hukmronlik holati
hisoblanadi. Masalan, O‘zbekistonda sof monopoliyalar sifatida ―O‘zbekiston havo
yo‘llari‖ DAK, ―O‘zbekiston temir yo‘llari‖DAK, toshkent aviatsiya ishlab
chiqarish birlashmasi shular jumlasidandir.
Oligopoliya
– tarmoqdagi bir necha yirik
ishlab chiqaruvchi yoki
sotuvchining narxi va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati
hisoblanadi. Oligopolist–ishlab chiqaruvchilarga O‘zbekistonda tsement (asosan,
Bekobod, Kuvasay, Ohangaron, Navoiy shaharlarida joylashgan), ko‘mir (Angren
shahri, Surxondaryo viloyatining Sariosiyo (SHargun) va Boysun (To‘la)
tumanlarida joylashgan) ishlab chiqarishni misol keltirish mumkin.
Monopoliya
– tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi
yoki sotuvchilar soni juda
ko‘p bo‘lib, ular tovar yoki xizmatlarining yagona iste‗molchisi yoki xaridori
mavjud bo‘lgan sharoitdagi yakka hukmronlik holati hisoblanadi.
Bunga
―O‘zDEUavto‖ korxonasi yaqqol misol bo‘la oladi.
2. Monopoliyaning vujudga kelishi sababi va tavsifiga ko‟ra
:
a) tabiiy monopoliya;
b)
legal monopoliya;
v) sun‗iy monopoliya.
Tabiiy monopoliya
– korxonaning texnologik
xususiyatlari sababli
mahsulotga bo‘lgan talbni qondirish raqobat mavjud bo‘lmagan sharoitda
samaradorlik amalga oshiruvchi tovar bozorining holatidir. Bunda ishlab chiqarish
hajmi ko‘payadi, tovar birligiga to‘g‘ri keluvchi xo‘jalik
xarajatlari kamayib
boradi.
Dostları ilə paylaş: