Biologik faol moddalar olish texnologiyasi

Rhizobium 
ning o‘zaro bir-
biriga simbiotik yaqinligi simbiotik kompleksning unumliligini bildiradi. O‘simlik bakteriyala
rni 
kerakli 
oziqa 
moddalari 
bilan 
ta’minlaydi 
va 
ularni yashashi uchun optimal sharoit yaratadi. Bakteriyalar esa, tuganak ichida joylashib 
o‘simlikni azotli oziqlanishini ta’minlaydi. O‘simlik ham, bakteriya ham o‘z-o‘zidan azotni 
fiksatsiyalay olmaydi. Virulentlik deganda mikroorganizmning muayyan o‘simlik turiga 
nisbatan 
tanlov qobiliyati 
tushiniladi. 
Shuning 
uchun 
Rhizobium
avlodini 
zamonaviy tasniflashda o‘simlik-xo‘jayinni e’tiborga olish lozim bo‘ladi, xususan: 
Rh. 
phaseoli
-loviya uchun; 
Rh. vigna-mais
, yer-yong‘oq uchun; 
Rh.lu-pini-lyupin
(bo‘rilukkak) 
uchun 
maxsus 
bo‘lgan 
 
bakteriyalar 
turlari 
hi
soblanadi.
Bakterial
o‘g‘itlar tayyorlash ishlab chiqarishini tashkil qilishda asosiy vazifa - tuganakli bakteriyalar 
negizida hayotiy ko‘rsatkichi yuqori bo‘lgan, texnologik jarayonning barcha bosqichlarida 
hayotiy ko‘rsatkichlarini 
saqlaydigan, uzoq muddat davomida faolligini yo‘qot-
maydigan bakteriya turlarini ko‘paytirish hisoblanadi. Ikki xil nitraginni ajratib olish yo‘lga 
qo‘yilgan, 
ular: 
tuproq 
va 
quruq 
nitragenlaridir. Tuproq nitrogeni -
bu sterilizatsiyalangan tuproqda 
o‘stirilgan tuganakli bakteriyalar 
hisoblanadi. 
Bu 
preparatning 1 g da 0,3 mlrd. hayotchan bakteriya hujayralari bo‘ladi. Uni ajratib olish 
texnologiyasi 
murakkab 
va ancha
qiyin amalga
oshiriladigan
jarayon
hisoblanadi. Quruq nitragin unga qo‘shimcha (bentonit, kaolin, bo‘r) qo‘shilgan holda oq-
kulrang yoki jigarrang kukun bo‘lib, uning 1 g ni tarkibida 9 mlrd dan ziyod hayotchan 
bakteriya 
hujayralari 
bo‘ladi. 
Kukun 
tarkibidagi 
namlikning miqdori 5-
7 % dan oshmaydi. Nitraginni 
sanoat 
miqyosida 
ishlab 
chiqarilishi mikrobiologik 
korxonaning aseptik sxemasi asosida amalga oshiriladi. Tirik hujayra shtammlarini ishlab 
chiqarishning eng «tor» jihati, uni quritish muam-mosini hal qilish bilan bog‘liq bo‘lganligi 
sababli, har gal foydalaniladigan shtammlarni baholashda, ularning mahsuldorligini
inobatga olish bilan birga, haroratli ta’sirga nisbatan chidamliligini ham hisobga olish talab 
qilinadi. Ekish materialini olish uchun tuganakli bakteriyani dast-labki namunasini oldin 
tarkibida, masalan, dukkakli o‘simliklarning urug‘ini qaynatmasi, 2 % agar va 1
% saxaroza bo‘lgan agarlashtirilgan muhitda o‘stiriladi, keyin hosil bo‘lgan mikrobli 
aralashmani 
kolbada suyuq oziqa muhitida 1-2 kun davomida 28-30 0C va pH 6,5-
7,5 bo‘lgan sharoitda ko‘paytiriladi. Sanoat ishlab chiqarishini hamma bosqichlarida bir 
xil 
tarkibli 
oziqa 
muhitidan 
foydalaniladi
, 
uning 
tarkibida: 
qand lavlagisi 
qoldiqlari, 
makkajo‘xori ekstrakti, ammoniy va magniy sulfatlar, natriy xlorid, ikki almashingan kaliy 
fosfat 
bo‘ladi. 
Tayyor
bo‘lgan
ekish materialini 1 ml ni
tarkibida 10 mlrd
hujayra bo‘lib, undan oziqa muhitini
3-5 % hajmida 
ekish
apparatiga
ko‘chiriladi 
va yuqorida
keltirilgan
haroratda,
doimo aralashtirish 
hamda aeratsiyalash (1 minutda 1 hajm muhitga 1 hajm havo yuborish) sharoitida o‘stirib ko‘
paytirishni davom ettiriladi. 
Agar 1 kun o‘tgandan keyin ekish materialining 
titri 1ml hisobiga 2 mlrd ga etsa, o‘stirishni to‘xtatiladi, hosil bo‘lgan ekish materialini muhit 
hajmiga nisbatan 3-5 % hajmda fermentyorga o‘tka-ziladi. Asosiy fermentatsiyani 2-3 kun 

---

o‘sha harorat, o‘sha 
muhitning 
pH ko‘rsatkichida, lekin havo oqimining biroz yuqori 
ko‘rsatkichida (1 minutda 1 hajm muhitga 1,3 hajm havo yuborish) amalga oshiriladi. 
Jarayonning oxirida hujayralarning titri 1 ml muhitda 10 mlrd ga yetadi. Tayyor mikrobli 
aralashmani separatsiyalanadi, bunda pastasimonbiomassa hosil bo‘ladi, uning namligi 70-80 
% ni tashkil qiladi. Biomassaga tarkibi qand lavlagisi qoldiqlari va tiomochevina 
(20:1 nisbatda) dan iborat bo‘lgan himoya muhiti qo‘shib aralashtiriladi va quritish uchun 
yo‘naltiriladi. Quritish jarayoni vakuum-quritkichda 30-35 0C da amalga oshiriladi. 
Quritilgan biomassa maydalanadi, unda shtamm hujayralari titri 1 g hisobiga 10 mlrd ni 
tashkil qiladi. 
Nitra-ginning quruq preparatlarini 0,2-1 kg hisobida polietilen 
xaltachalarga qadoqlanadi va germentizatsiyalanadi, 15 0C da 6 oygacha saqlanadi. Nitragin 
preparatini fosforli-kaliyli va organik o‘g‘itlar fonida qo‘llaniladi, chunki bunda tuganakli
bakteriyalarning faolligi oshadi. Nitragin dukkakli o‘simliklarning hosildorligini 15-25 % 
ga 
oshiradi
, bu ekinlar birinchi bor ekiladigan xududlarda esa 100 % ga oshiradi. 
Nitraginni ekishdan oldin urug‘larga preparatning quruq kukunini sepib keyin ekiladi.