Scientific works
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ABSTRACT Garib Askerov Azerbaijan-NATO connection.:at the context of national safety
- ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 2 (67) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y . С ЖЫЕНТЫФЫЖ W О РКС , 2015, № 2 (67)
- НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 2 (67) SEVİNC ABBASOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT: 316-32
|
ƏDƏBİYYAT 1.R.Mehdiyev:Azərbaycan: tarixi irs və müstəqillik fəlsəfəsi.Bakı 2001. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası nəşriyyatı.171s. 2.Ə.Həsənov.Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti. Bakı- 2011.Nəşriyyat evi. 423 səh. 3.Abbas Piriyev.Siyasi strategiya və milli təhlükəsizlik problemi.Bakı-2002. Çaşıoğlu .527s. 4.Azər Əzimli: Azərbaycan- NATO münasibətləri(1992-2000) Bakı-2001.Adiloğlu 256s. 5.Heydər Əliyev: Müstəqillik yollarında, I cild. Bakı, 1997.423s 6.Hikmət Babaoğlu “ Azərbaycan Respublikasının dünya siyasətində yeri və rolu” Bakı, 2009. Çinar 328 s. ABSTRACT Garib Askerov Azerbaijan-NATO connection.:at the context of national safety NATO-Azerbaijan relations date back to 1992, when Azerbaijan joined the North Atlantic Cooperation Council (later renamed the Euro-Atlantic Partnership Council in1997. Relations between Azerbaijan and NATO were given asignificant impetus, when on 4 May 1994, the President of Azerbaijan Heydar Aliyev signed the Partnership for Peace Framework Document and Azerbaijan joined the PfP Programme. The Partnership for Peace Programme has proved to be a very successful mechanism in promoting and developing defence co-operation and military interoperability between NATO and partner nations, that enables us to engage in joint crisis management and peace support operations. In 1996, Azerbaijan submitted its PfP Presentation Document to NATO and its first Individual Partnership Programme was adopted. The annual Individual Partnership Programme is prepared between NATO and Azerbaijan to meet the goals, objectives and requirements stemming from the PfP Presentation Document of the Republic of Azerbaijan. Azerbaijan was also the first country in the region to sign a Status of Forces Agreement (SOFA) with NATO in 1996. In 1997, Azerbaijan was among one of the first post-soviet Republics that joined the Planning and Review Process. For the PARP cycle of 2000-2002, Azerbaijan accepted 27 Partnership Goals (PGs), while for the PARP cycle of 2004-2006, the number of PGs taken by Azerbaijan increased to 33. Many PGs have been implemented, and some, due to specific constraints, partially implemented or transferred to the next PARP cycles. PGs are focused on achieving military interoperability with NATO troops through introduction of NATO’s political-military, military, training and technical standards. Azerbaijan was among the first countries to express its intention to join Individual), Partnership Action Plan (IPAP which was suggested to partner nations by Alliance as a new PfP mechanism at the NATO Prague Summit in 2002. An official "letter of intent" was submitted to NATO Secretary General Lord Robertson, during his visit to Azerbaijan on 15 May 2003. On 27 May 2005, Azerbaijan’s IPAP document containing concrete objectives and actions on significant domestic reform was agreed by the North Atlantic Council and subsequently approved by President Ilham Aliyev.In 2007, Azerbaijan successfully completed its first IPAP cycle and - 109 - started together with NATO International Staff (IS) to elaborate new IPAP document for the second, 2007-2009 cycle.In 2010, Azerbaijan completed its second IPAP cycle and started together with NATO International Staff (IS) to elaborate the third IPAP document for the 2011-2012 cycle.In 2011, NATO and Azerbaijan agreed their third Individual Partnership Action Plan. РЕЗЮМЕ Гариб Аскеров Взаимотношение Азербайджан- НАТО в контексте национальный безопасность Сейчас очень широко обсуждаются вопросы, связанные с обеспечением безопасности на европейском континенте. Новое время принесло с собой новые проблемы, для решения которых старые институты оказались неэффективными. Организация Североатлантического договора стремится стать основным гарантом стабильности в Европе, но возникает вопрос, возможно ли все-таки появление альтернативной военной структуры в рамках Европейского Союза, который в последнее время активизировал свою внешнюю политику и политику в сфере безопасности. Значительное влияние на осознание и формирование национальных интересов оказывают национальные ценности - это фундаментальные нормы, выражающие особую значимость определенных духовных и материальных благ для существования и развития нации. Мир ценностей - это, прежде всего, мир культуры в широком смысле слова, это сфера духовной деятельности человека, его нравственного сознания, его привязанностей - тех оценок, в которых выражается мера духовного богатства личности. Иерархия национальных интересов страны определяет и систему ее национальных целей. Национальные цели - это основополагающие ориентиры в деятельности государства, общества и отдельных граждан по реализации и защите национальных интересов. Национальные цели - наиболее подвижный элемент в системе национальной безопасности, они определяются и формируются в обществе через призму национальных ценностей и интересов. NDU-nun Elmi Şurasının 30 mart 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 08) Məqaləni çapa təqdim etdi: Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Y.Hüseynov НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И. ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 2 (67) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y . С ЖЫЕНТЫФЫЖ W О РКС , 2015, № 2 (67) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ . НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 2 (67) SEVİNC ABBASOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT: 316-32 HEYDƏR ƏLİYEV VƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA GENDER QANUNVERİCİLİYİNİN TƏŞƏKKÜLÜNÜN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ (1993-1997-Cİ İLLƏR) Açar sözlər: Heydər Əliyev, Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu, dövlət qadın siyasəti, gender bərabərliyi, gender qanunvericiliyi Key words: Heydar Aliyev, construction of the legal state in Azerbaijan, national women's policy, gender equality, the gender legislation - 110 - Ключевые слова: Гейдар Алиев, строительство правового государства в Азербайджане, государственная женская политика, гендерное равенство, гендерное законодательство 1993-cü ildə Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycan qadınının inkişafına, müxtəlif sahələrdə özünü gerçəkləşdirilməsinə şərait yaratdı. Heydər Əliyevin qətiyyətli addımları nəticəsində qadınların ictimai-siyasi transformasiyası, onların dövlət idarəçiliyində təmsilçiliyi, bütün sahələrdə kişilərlə bərabər hüquqlara malik olması, dövlət idarəçiliyi kursunun prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir [1, 106]. 1990-cı illərin əvvəlləri – mübaliğəsiz söyləyə bilərik ki, xalqımızın ən yeni tarixinin ən faciəvi, ən ağrılı-acılı, ən itkili dönəmidir. Tarixdə elə dövrlər olur ki, cəmiyyətin həyatında baş verən dəyişikliklər son dərəcə yüksək intensivlik kəsb edir. Və bu qəbil dəyişikliklərin istər miqyası, istərsə də məzmunu dövlətin və millətin varlığını sual altına alır. Adətən bu cür dəyişikliklər xarici təsirlərlə əlaqədar baş verir [2, 3]. Bəhs edilən dövrün siyasi mənzərəsi araşdırılarkən belə bir önəmli məqam xüsusi vurğulanmalıdır ki, 1990-cı illərin əvvəlində istər daxili, istərsə də xarici (geosiyasi) amillər üzündən Azərbaycanın nəinki müstəqil bir dövlət kimi perspektivləri, ümumiyyətlə milli varlığının özü son dərəcə ciddi təhlükələrlə qarşılaşmışdı. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin yazdığı kimi, “mənfi ictimai-siyasi proseslərin gedişi təkidlə tələb edirdi ki, Azərbaycanı tamamilə dağılmaq və ya parçalanmaq təhlükəsindən yalnız sözün həqiqi mənasında tarixi miqyaslı, həm Azərbaycan millətinə xas olan mühüm dəyərlərin müəyyən toplusunun təcəssümü rolunda, həm də qeyri- standart siyasi qərarların güclü və iradəli mənbəyi rolunda çıxış etməyə qadir olan şəxsiyyət xilas edə bilər. Yalnız böyük dövlət xadimi milləti xilas edə, onun ideyasını həyata keçirə bilər” [3, 10]. Tale xalqımıza ən yeni tarixinin ən mürəkkəb, ən keşməkeşli dönəmində belə böyük dövlət xadimini – Ulu Öndər Heydər Əliyevi nəsib etdi. Təsadüfi deyildir ki, məhz Ulu Öndərin təməlini qoyduğu inkişafın Azərbaycan modeli siyasi və sosial transformasiyaların uğurlu örnəyi kimi qavranılmaqdadır. Heydər Əliyevin 1990-cı illərin ilk yarısında fəaliyyəti öz məzmununa görə siyasi hərc-mərclikdən sistem nizamına, faktiki iqtidarsızlıqdan dəqiq strukturlaşdırılmış hakimiyyət düzəninə doğru hərəkəti təmsil edirdi. 1993-1994-cü illərdə Heydər Əliyev hüquqi düzəni, və deməli, sabitliyi təmin edən dövlət-hüquq yaradıcılığı üzərində diqqətini cəmləşdirmişdi. Ulu Öndərin o dönəmdəki siyasi kursu ilk növbədə dövlətin hüquqi dayaqlarının, onun güc tərkib hissəsinin möhkəmləndirilməsinə yönəlmişdi. 1994-cü ilin oktyabr – 1995-ci ilin mart aylarında xaricdən yönəldilən və idarə olunan hərbi- siyasi müxalifətin çevriliş cəhdlərinin qarşısının alınmasından, “Azərbaycanda zor gücünə, silahlı dəstələrdən istifadə etməklə hakimiyyətə gəlmək ənənəsinə son qoyulduqdan” [4] sonra ölkəmizin ən yeni tarixinin artıq keyfiyyətcə yeni mərhələsi başlanırdı. Yeni mərhələnin səciyyəvi xüsusiyyətləri kimi sabitliyin tamamilə bərqərar olması, siyasi və dövləti institutların, hakimiyyət strukturlarının formalaşmasının başa çatdırılması çıxış edirdi. “Azərbaycan dövlətçiliyinin milli identifikasiyasının başlıca ehkamları məhz həmin dövrdə formalaşmışdır” [5, 17]. Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı qarşısında ən böyük xidmətlərindən biri də hüquqi dövlətin Azərbaycan modelini yaratması olmuşdur. Bu istiqamətdə ən mühüm addım 1995-ci ilin noyabrın 12-də müstəqil Azərbaycan dövlətinin konstitusiyasının ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilməsi idi. Prezident İlham Əliyevin 21 yanvar 2013-cü il tarixli “Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında” sərəncamında vurğulandığı kimi, “Ölkəmizin Əsas Qanunu – Konstitusiyanın qəbul edilməsi, hakimiyyətlərin bölünmə prinsiplərinin təsbit olunması, hüquq normalarının və qanunvericilik bazasının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, müasir idarəetmə üsullarının bərqərar olması və müvafiq dövlət qurumlarının formalaşdırılması Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə gerçəkləşən genişmiqyaslı quruculuq proqramının tərkib hissəsidir” [6]. Bu konstitusiya Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq müasir demokratiya standartlarına tamamilə cavab verməklə, ölkədə gedən institusional dəyişiklikləri dünyanın qabaqcıl ölkələrinin hüquqi-normativ təcrübə və praktikalarına uyğun məcraya yönəltmişdi. Təsadüfi deyildir ki, konstitusiyanın 158 maddəsindən 48-si, başqa sözlə, təqribən üçdə biri sırf insan hüquq - 111 - və azadlıqlarının təminatına yönəlmişdi. Əsas qanunun 7-ci maddəsi bəyan edirdi: “Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır” [7, 5]. Müasir Azərbaycan Konstitusiyasında konstitusionalizmin klassik ideyası öz əksini tapmışdır: insan hüquq və azadlıqlarının prioriteti; siyasi plüralizm; hakimiyyətlərin bölgüsü; konstitusion nəzarət institutu və s. Konstitusiya “ictimai müqavilə” olaraq dövlət, cəmiyyət və fərd arasında münasibətləri müəyyən etdi, insan hüquqlarının prioritetini özündə təsbit etdi. O, Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində və digər beynəlxalq müqavilə və konvensiyalarda insan hüquqlarına dair nəzərdə tutulmuş müddəaları tam şəkildə ehtiva edir. Konstitusiyanın ikinci bölməsinin “Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları” adlanan üçüncü fəsli hüquq və azadlıqların təminatı və müdafiəsi mexanizmlərini müəyyənləşdirir [7, 10-24]. Ümumiyyətlə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası həm birinci nəsil (şəxsi və siyasi hüquqlar), həm də ikinci nəsil (sosial-iqtisadi və mədəni hüquqlar) insan hüquqlarını ehtiva etməklə, Azərbaycanda hüquqi dövlətin sonrakı inkişafının, ölkədə vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunun qüdrətli təməlinə çevrildi. Azərbaycan Respublikasında insan və vətəndaş hüquqlarının qarantı olan Konstitusiya qadın haqları və azadlıqlarının da ən ali qanunvericilik səviyyəsində təminatçısıdır. Onlar dövlətimizin Ana Qanununun “Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr” adlanan ikinci bölməsində özünün dolğun ifadəsini tapmışdır. Azərbaycan Konstitusiyası qadınların kişilərlə bərabər hüququnu və demokratik dövlət quruculuğu prosesində onların fəal iştirakının hüquqi bazasını təşkil edir. Azərbaycanın aparıcı genderşünaslarından R. Mirzəzadənin yazdığı kimi, “burada əsas məsələ həyatın bütün sahələrində qadın və kişilərin təkcə bərabər imkanlarla təmin edilməsində deyil, ən əsası, qadının sosial müdafiə obyektindən aktiv hərəkətdə olan şəxsiyyətə çevrilməsində, cəmiyyətdəki mövqeyinin köklü surətdə dəyişilməsindədir” [8, 283]. Konstitusiyanın 25-ci maddəsində deyilir ki, kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. Əsas Qanunun 55-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının, eləcə də qadınların dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək hüququ, eləcə də referendumda iştirak etmək hüququ var [7, 10, 19]. Bu müddəa ölkə qanunvericiliyinin digər hüquqi-normativ aktlarında da öz təsbitini tapmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1995-ci ilin avqustun 12-də imzaladığı “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər haqqında” qanunun 2-cü maddəsində bəyan edilirdi ki, “Mənşəyinə, siyasi baxışlarına, sosial və əmlak vəziyyətinə, irqi və milli mənsubiyyətinə, cinsinə, təhsilinə, dilinə dinə münasibətinə, məşğuliyyət növünə və xarakterinə görə Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının seçki hüquqlarının birbaşa, dolayısı ilə və ya başqa şəkildə məhdudlaşdırılması qadağandır” [9]. Konstitusiyanın 25-70-ci maddələrində o cümlədən cinsi əlamətə görə ayrı-seçkilik qoymadan əsas insan hüquq və azadlıqlarına dair müddəalar hüquq bərabərliyinin hüquqi-normativ zəminini təşkil edir. Yeri gəlmişkən, qeyd edərdik ki, Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 154-cü maddəsi ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi ilə əlaqədar konstitusiyada təsbit edilmiş müddəaların pozulmasına dair kifayət qədər ciddi sanksiyalar nəzərdə tutur [10, 105]. Əsas qanunun 34-cü maddəsinə görə, ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Həmçinin həmin maddədə nikahın könüllü razılıq əsasında bağlanılması haqqında müddəa da yer almışdır.Yeri gəlmişkən, o dövrdə qüvvədə olan “Nikah və ailə” məcəlləsinin müvaqfiq maddələri də ailədə hüquq bərabərliyini təsbit edirdi; məcəllə qadın və kişinin bərabər şəxsi hüquqlara və əmlak hüququna malik olduğunu açıq şəkildə bəyan edirdi. Həmçinin ər-arvaddan hər biri istədiyi məşğuliyyəti, sənəti və yaşayış yerini seçməkdə azad idi [11, 6, 11]. Konstitusiyanın 42-ci maddəsi qadınlar və kişilərin eyni təhsilalma hüququna malik olduğunu nəzərdə tutur. Dövlət pulsuz ümumi təhsilə təminat verir [7, 13-14, 16]. Azərbaycan Respublikasının 1994-cü ilin dekabrın 1-də qüvvəyə minmiş “Məzuniyyətlər haqqında” Qanunu qadınlara ictimai istehsalatda əməyi uşaqların tərbiyəsi ilə birləşdirməyə imkan verən daha əlverişli şərtlərin yaradılmasını nəzərdə tuturdu. Məsələn, əsas və əlavə məzuniyyətlərin müddətindən asılı olmayaraq, 14 yaşınadək iki uşağı olan qadınlara 3 təqvim günü, bu yaşda üç və daha çox uşağı olan, həmçinin 18 yaşınadək əlil uşağı olan qadınlara isə 6 təqvim günü müddətində əlavə məzuniyyət verilir (maddə 12). Sözügedən qanunda hamiləlik dövründə və doğuşdan sonrakı - 112 - dövr üçün işləyən qadınlara 126 təqvim günü müddətində ödənişli məzuniyyət də nəzərdə tutulmuşdur (maddə 22) [12, 7, 12; 13, 46-48]. Həmçinin qanunun 23-cü maddəsində deyilirdi ki, “bilavasitə uşağa qulluq edən valideynlərdən biri... uşağın 3 yaşı tamam olanadək ona qulluq etməkdən ötrü qismən ödənişli məzuniyət almaq hüququna malikdir” [12, 12]. Azərbaycanda qadın hüquqlarının və gender bərabərliyinin keşiyində duran 150-yə yaxın sənəd imzalanmışdır. Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Respublikası qadın hüquqlarının qorunması üzrə demək olar ki, bütün mühüm beynəlxalq sənədlərə qoşulmuşdur. 1992-ci il avqustun 4-də Azərbaycan Respublikası BMT-nin “Qadınların siyasi hüquqları” üzrə 1952-ci il konvensiyasına, 1995-ci il iyunun 30-da “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması” haqqında konvensiyasına, 2000-ci ildə isə onun Əlavə Protokoluna, 1996-cı il mayın 31-də “Nikaha daxil olmağa razılıq, minimal nikah yaşı və nikahların qeydə alınması haqqında” 1962-ci il tarixli konvensiyasına, haabelə “Ərdə olan qadınların vətəndaşlığı haqqında” 1957-ci il və “İnsanlarla ticarət və üçüncü şəxslər tərəfindən fahişəliyin istismarına qarşı mübarizə haqqında” 1949-cu il tarixli konvensiyalarına qoşulmuşdur. 1993-cü ilin iyulun 3-də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Beynəlxalq Əmək Təşkilatının əvvəllər SSRİ tərəfindən qəbul olunmuş konvensiyalarının qüvvəsinin Azərbaycan Respublikası ərazisinə şamil edilməsi haqqında qərar çıxarmışdır. Digər konvensiyalarla yanaşı ölkəmiz BƏT-in 1951-ci il 29 iyun tarixli “Bərabər əməyə görə kişilərə və qadınlara bərabər əmək haqqı verilməsi haqqında”, 21 iyun 1935-ci il tarixli “Qadınların müxtəlif yeraltı işlərdə və şaxtalarda əməyinin məhdudlaşdırılması haqqında”, 28 iyun 1952-ci il tarixli “Analığın mühafizəsi haqqında” konvensiyalarına qoşulmuşdur [14, 100- 108; 15, 12]. BMT Konvensiyaları arasında şübhəsiz ki, “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında” Konvensiya (CEDAW) xüsusi önəmə malikdir. Fəslin ilk paraqrafında da qeyd etdiyimiz kimi, qadınların fərdi və kollektiv hüquqlarının müdafiəsi nöqteyi- nəzərindən əsas beynəlxalq sənəd olan bu konvensiya “qadınlara qarşı ayrı-seçkilik” anlayışının dəqiq tərifini verməklə, qadınların cəmiyyətdə yeri və rolunu səciyyələndirən problemlərin geniş spektrini əhatə edir. Əslində bu konvensiyaya qoşulmaqla Azərbaycan Respublikası bir daha hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu ideyasına tərəfdarlığını təsdiq etməklə yanaşı, qadın hüquqlarının müafiəsi və əməli surətdə həyata keçirilməsi sahəsində sivil dünya üçün artıq yaşam normasına çevrilmiş ən qabaqcıl standartlara qatıldığını nümayiş etdirmiş olurdu. Hökumətin sonrakı addımları bu hadisənin quru bəyanat yox, həqiqətən qadınlarımızın ictimai-siyasi və sosial- iqtisadi həyata daha fəal cəlb olunmaları istiqamətində möhkəm hüquqi baza olduğunu sübut etdi. Qeyd etməliyik ki, Azərbaycan Respublikası sözügedən konvensiya üzrə ilk hesabatını BMT-nin müvafiq Komitəsinə 1997-ci ilin sentyabrında təqdim etmişdi [16]. Məruzədə Azərbaycanın müstəqillik əldə etdikdən sonra üzləşdiyi problemlər ətraflı şərh edilmiş, bu problemlərin Ermənistan Respublikasının açıq təcavüzü, ölkəmizin ərazisinin 20%-nin işğal olunması, 1 milyona yaxın vətəndaşın öz yurdlarından didərgin düşməsi səbəbilə daha da ağırlaşması zəngin statistik məlumatlara istinadən xüsusi vurğulanmış, ölkədə qadınların vəziyyətindəki dəyişikliklərin təsviri verilmişdir. Orada həmçinin Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarını təmin edə ümumi hüquqi əsaslar təfərrütlı şəkildə açıqlanmışdır. Bu zaman Konstitusiyanın müvafiq maddələrindən zəruri sitatlar gətirilmişdir. Məruzədə o illərdə qüvvədə olan qanun və məcəllələrdə qadınların hüquqi bərabərliyi (o cümlədən hələ 1991-ci ilin iyunun 27-də qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasında əhalinin məşğulluğu haqqında” qanunla əmək münasibətləri sahəsində təsbit edilmiş gender bərabərliyi) prinsipinin, habelə qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyə qarşı müddəaların hansı formada əks olunmasının xülasəsi verilir. Gətirilmiş bilgilərə əsasən, respublikanın dövlət və təsərrüfat idarəçiliyi orqanlarının aparat işçilərinin 1/3-ni qadınlar təşkil edirdi. Ölkəmizin 1990-cı illərin ortalarında xaricdəki səfirliklərində 15 qadın çalışırdı ki, onlardan 1-i səfir, 1-i müşavir, 5-i attaşe və 8-i texniki işçi idi [16, 17]. Məruzədə həmçinin qeyd olunurdu ki, əksər Azərbaycan qadınları yüksək səviyyəli təhsil almışlar və 1996-cı ildən etibarən ali təhsil alan qızların sayı oğlanların sayını üstələmişdir. Lakin kişilərlə müqayisədə daha çox sayda qadın işsizdir və az sayda qadın qərarların qəbul edilməsi səlahiyyətlərinə malik vəzifələrdə təmsil olunmuşlar. - 113 - BMT-nin Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi üzrə Komitəsinin XVIII sessiyasının 1998-ci il yanvarın 20 və 23-də keçirilmiş iclaslarında Azərbaycanda Konvensiyanın həyata keçirilməsi haqqında hesabat məruzəsi dinlənilmişdir. Yeri gəlmişkən, həmin sessiyada Azərbaycanı Fatma Abdullazadənin başçılığı altında rəsmi nümayəndə heyəti təmsil edirdi [17, 317]. Sözügedən qurum özünün yekun şərhlərində məruzəni bəyəndiyini bildirmişdi: “Komitə ratifikasiyadan 1 il keçdikdən sonra məruzənin təqdim edilməsini yüksək qiymətləndirir və buna rəğmən, yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti tərəfindən əlavə şifahi məlumatların mükəmməl şəkildə təqdim olunmasını alqışlayır” [18, 6]. Bununla yanaşı, Komitə hələ də görüləsi işlərin zəruri olduğu problem sahələri də göstərirdi. Ora Fəaliyyət Platformasının icrası ilə əlaqədar hökumət tərəfindən müvafiq planın hazırlanmaması, ölkənin inkişaf prosesində qadınların hərtərəfli iştirakı üçün ardıcıl və müfəssəl strategiyaya şərait yaradan milli mexanizmlərin rolunun hələ də dəqiqləşdirilməməsi, de-yure və de-fakto bərabərliyi arasında uyğunsuzluqların hələ də mövcudluğu, qadınlar (o cümlədən ali təhsillilər) arasında yoxsulluğun və işsizliyin faiz dərəcəsinin artması, ana, həmçinin uşaq ölümünün narahatlıq doğuracaq səviyyədə olması, qadınlara qarşı məişət zəminində zorakılıq hallarının çoxalması, qadınlar arasında vərəm və yoluxucu xəstəliklərin yayılması, kənd yerlərində qadınların vəziyyəti, qaçqın qadınların qeyri-müəyyən maddi və psixoloji şəraitləri və s. məsələlər daxil idi. BMT strukturunun Azərbaycan tərəfinə təqdim etdiyi təklif və tövsiyələr də göstərilən problemlərin çözümü ilə əlaqəli idi. Tövsiyələrdə həm qadınların sosial və iqtisadi status və durumlarının yaxşılaşdırılmasına dair istəklər, həm də qadınların müvafiq qanunvericilik vasitəsi ilə irəliləməsi üçün milli mexanizmlərin rolunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı müddəalar yer almışdı [18, 7-11]. Təbii ki, “Yekun şərhlərdə” qeyd olunan problemlərin böyük əksəriyyəti sosial-iqtisadi xarakterə malik idi; onlar keçid dövrü və sistem transformasiyaları ilə şərtlənmişdi və ilk növbədə Ermənistanın ölkəmizə qarşı təcavüzü nəticəsində daha ağır miqyas və məzmun kəsb etmişdi. Azərbaycan hökuməti bu problemlərin həllini öz fəaliyyətinin prioritet istiqaməti hesab edirdi və onların aradan qaldırılması sahəsində mühüm addımlar atırdı. 2000-ci ilin iyun ayında Azərbaycan Respublikası “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında” Konvensiyanın Fakultətiv Protokolunu da imzalamışdır. Bu protokolun əsası ondan ibarətdir ki, hər bir şəxs “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması” Komitəsinə fərdi qaydada müraciət edə bilər [19, 29]. 1997-ci ildə respublika hökuməti ilə olan razılaşmaya əsasən, BMT İnkişaf Proqramının “Gender və İnkişaf” layihəsinin bir hissəsi kimi Azərbaycanda Rəna İbrahimbəyovanın koordinatorluğu ilə “Gender İnkişafda” layihəsinin reallaşdırılmasına başlanıldı. Bu layihənin çərçivəsində genderlə əlaqəli institusionallaşma üzrə təşkilati məsələlər haqqında məlumatların yayılması və yenicə yaradılmış Dövlət Komitəsinə yardımlar göstərilməsi həyata keçirilirdi. Bu layihə ilk növbədə CEDAW Konvensiyasına uyğun olaraq respublikada gender münasibətlərini araşdırmaq və Azərbaycan qanunvericiliyinin gender ekspertizasını həyata keçirmək məqsədləri güdürdü [20, 2]. Layihənin reallaşdırılması dövründə bir sıra tədbirlər keçirimiş, müxtəlif bülletenlər buraxılmışdır [Bu layihə haqqında ətraflı məlumat üçün bax: 21, 99-109]. 1999-cu ilin iyulun 1-nə kimi Azərbaycanda qadınların əmək hüquqları hələ 1971-ci ilin dekabrın 10-da qəbul edilmiş “Əmək Qanunları Məcəlləsi” ilə tənzimlənirdi. Qanunun qəbulundan ötən vaxt ərzində ona 46-dək əlavə və dəyişiklik edilmişdi. Sözügedən məcəllə sovet etakratik- patrimonialist ruhunda tərtib edilmişdi; ona tam müvafiq olaraq qadınların əmək hüquqları dövlətin xüsusi qayğı və himayə obyekti kimi qavranılırdı. Təsadüi deyildir ki, məcəllənin XII fəsli “Qadınların əməyi” adlanırdı və qadınların əmək münasibətləri sahəsində geniş hüquqlarını təsbit edirdi. Onlar sırasında hamiləliklə və ya uşağı yedizdirməklə əlaqədar səbəblərə görə qadınları işə qəbul etməkdən imtinanın, hamilə qadınların, 1 yaşa çatmamış uşaqları olan, uşağa qulluq etmək üçün məzuniyyət hüququndan istifadə edən qadınarın işdən çıxarılmasının, ağır işlərdə və əmək şəraiti zərərli işlərdə qadın əməyinin tətbiqinin, hamilə qadınların və 2 yaşına çatmamış uşağı olan qadınların gecə işinə və iş vaxtından atrıq işlərə cəlb edilməsinin yasaqlanması, gecə işlərində qadın əməyinin məhdudlaşdırılması və s. müddəalar yer almışdı. Qanunla həmçinin hamilə və yaş yarıma - 114 - çatmamış uşaqları olan qadınların daha yüngül işə keçirilməsi, hamilə qadınlara sanatoriya və istirahət evi putyovkaları verilməsi, maddi yardım göstərilməsi, qadın əməyinin geniş tətbiq edildiyi müəssisələrdə, təşkilatlarda ana və uşağa xidmətin təşkili nəzərdə tutulmuşdu [22, 63-67]. Yeri gəlmişkən, Heydər Əliyevin tövsiyəsi ilə 1996-cı ildə Əmək Qanunları Məcəlləsinin 173-cü maddəsində edilmiş dəyişiklik ilə 3 yaşına çatmamış uşağı olan qadınların işdən çıxarılması qadağan edilirdi [13, 25-26]. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyev cənablarının 1997-ci ilin iyunun 26-da imzaladığı “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” qanunun 17-ci maddəsi ilə hər bir qadın hamiləlik, doğuş və doğuşdan sonrakı dövrdə dövlət səhiyyə sisteminin müəssisələrində ixtisaslaşdırılmış tibbi yardımla pulsuz təmin olunurdu [23, 6]. Bununla da ölkəmizin ali hakimiyyəti “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında” Konvensiyasının 12-ci maddəsi üzrə nəzərdə tutulmuş müvafiq öhdəliyə tam əməl etmiş olurdu. Beləliklə, 1993-1997-ci illər istər hüquqi dövlət quruculuğu, istərsə də gender qanunvericiliyinin formalaşması sahəsində olduqca mühüm mərhələni təşkil edir. Ümummilli liderin tarixi xidməti onda idi ki, qadınlarımızın əvvəlki onilliklərdə əldə etdikləri və Modern çağı üçün səciyyəvi olan sosial və mədəni nailiyyətlərinin nəinki tam və ya qismən itirilməsinə, yaxud da involyusiyasına yol verilmədi, əksinə, gender inkişafı baxımından qabaqcıl dünya təcrübəsinin ölkəmizdə tədricən tətbiq olunmasının zəruri qanunvericilik əsasları yaradıldı. Bu zaman Azərbaycanın sosiomədəni şərtləri və xüsusiyyətləri, eləcə də sovet dövrünün emansipasiya praktikalarının zəngin təcrübəsi də nəzərə alınırdı. Azərbaycan Respublikası bəhs edilən dönəmdə gender bərabərliyinin təminatına yönəlmiş demək olar ki, bütün beynəlxalq konvensiyalara və sazişlərə qoşulmuş, istər ölkənin Əsas Qanununda, istərsə də müxtəlif qanunvericilik aktlarında və müvafiq məcəllələrdə hüquqi bərabərlik prinsipini dönmədən həyata keçirmişdi. Əminliklə söyləyə bilərik ki, BMT-nin “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında” konvensiyasında nəzərdə tutulan bir çox prinsipial müddəa 1993-1997-ci illərdə özünün qanunvericilik həllini tapmışdı. Məhz həmin illərdə əldə edilmiş təcrübə və yaradılmış hüquqi- normativ baza sonrakı dövrdə gender düzəninin yeni institusional səciyyə kəsb etməsini, qadınlarımızın ölkənin ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında daha fəal iştirakını, gender bərabərliyinin de-jure səviyyədən tədricən de-facto səviyyəyə keçidini təmin edən mühüm şərtə çevrildi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|