İslamda şİƏLİK Əllamə seyyid məHƏMMƏd hüseyn təbatəBAİ

“O, elimli, qüdrətli və diridir; O, yuxulamaz və 
mürgüləməz; və bilin ki, siz Allahı aciz edə 
bilməzsiniz.” 
Mühüm məsələlərdən biri də budur ki, Allah-taala 
mütləq bir gerçəkliyə malikdir, Onun heç bir həddi-
hüdudu və sonu yoxdur.
1
Buna görə də Allah barəsində 
1 İmam Sadiq (ə) buyurub: “Allah-taala zaman, məkan, 
hərəkət, bir yerdən başqa yerə nəql olunma, yaxud sükunət 
halında olmaqla vəsf edilməz, əksinə O zamanın, məkanın, 

---

145 
isbat olunan hər növ kamal sifətində məhdudiyyət 
mənası olmayacaqdır. O, maddi və cismani şeylərlə, 
məkan və zamanla məhdudlaşmaz, hər hansı bir 
dəyişiklik, yenilik və hali sifətlərdən pakdır. Onun üçün 
həqiqətən isbat olunan hər bir sifət məhdudiyyət 
mənasından uzaqdır. Belə ki, buyurulur: 
“Heç bir şey Onun oxşarı və misli deyildir.”
1
 
FELİ
 
SİFƏTLƏR
 
Sifətlər (yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə) digər bir 
bölgüyə əsasən zat və fel sifətləri olaraq iki yerə bölünür. 
Belə ki, sifət, məsələn, həyat, elm, qüdrət bəzən təyini söz 
birləşməsinin ikinci tərəfi ilə (sifət sahibinin) birlikdə 
olur. Belə ki, bu sifətlər diri, bilikli və bacarıqlı insanla 
yanaşıdır və biz insanı, hətta ondan başqa bir şeyi fərz 
etməsək belə, onlarla vəsf olunmadan fərz edə bilmərik. 
Bəzən də təkcə ikinci tərəflə birgə deyildir; o, sifətlərlə 
vəsf edilmək üçün başqa bir şeyin gerçəkləşməsinə 
ehtiyac duyur. Məsələn, yazıçılıq, nitq söyləmək və s. 
kimi şeylər. Çünki insan o zaman yazıçı ola bilər ki, onun 
kağızı, qələmi, mürəkkəbi olsun; o vaxt xitab edə bilər ki, 
onun üçün müəyyən eşidənlər fərz olunsun; o zaman 
istəyə bilər ki, istənilən bir şeyi olsun. İnsanın özünün 
fərz edilməsi bu sifətlərin gerçəkləşməsinə kifayət etmir. 
Buradan aydın olur ki, Allahın həqiqi sifətləri 
(yuxarıda da qeyd olunduğu kimi Onun zatı ilə eynidir 
hərəkətin, sükunətin yaradanıdır.” “Biharul-ənvar”, 2-ci cild, 
səh-96 
1 “Şura” surəsi, ayə-11. 

---

146 
və) 
yalnız 
birinci 
qismdəndir. 
Amma 
onların 
gerçəkləşməsində başqa şeyin varlığına ehtiyac duyulan 
ikinci qismə gəldikdə isə, Ondan başqa olan hər bir şey 
Onun məxluqudur, yaranışda Ondan sonradır. Öz 
yaranışı ilə vücuda gətirdiyi sifətləri də zati sifəti və 
Allahın zatı ilə eyni hesab etmək olmaz. 
Allah-taala barəsində yaradılışın gerçəkləşməsi üçün 
sübut olunan sifətlər, o cümlədən yaradan, hərəkət 
etdirən, təlim-tərbiyə verən, dirildən, öldürən, ruzi verən 
və s. kimi sifətlər zat ilə eyni deyildir; onlar fel sifəti olub 
zata əlavə edilir. 
“Fel sifəti” dedikdə bir felin gerçəkləşməsindən sonra 
zatdan deyil, məhz həmin feldən başa düşülən müəyyən 
bir 
sifət 
nəzərdə 
tutulur. 
Məsələn, 
yaradılış 
gerçəkləşdikdən sonra yaradılan varlıqlardan Allahın 
yaradan olması sifəti düşünülür. Bu sifət də Allahın-
taalanın müqəddəs zatı ilə deyil, yaradılanların özü ilə 
birgədir ki, bir sifətin yaranması ilə zatın bir haldan başqa 
hala çevrilməsi lazım gəlməsin. 
Şiələr iradə və kəlam kimi iki sifəti bu sözlərin 
özündən başa düşülən mənaya götürərək fel sifəti
1
hesab 
edirlər (iradə istəmək, kəlam isə kəlmənin mənasını kəşf 
1 İmam Sadiq (ə) buyurur: “Allah həmişə Öz zatında alim 
olmuşdur, halbuki heç bir məlum mövcud deyildi, heç bir 
məqdur olmadığı halda da qadir idi.” Ravi soruşdu: 
“Mütəkəllim idimi?” İmam (ə) buyurdu: ”Kəlam hadisdir 
(sonradan yaranan), Allah var idi, amma mütəkəllim deyildi, 
bundan sonra kəlamı icad etdi.” Biharul-ənvar”, 2-ci cild, səh-
147 

---

147 
etmək). Amma sünnülərin əksəriyyəti onu elm mənasına 
götürərək zati sifətlərdən hesab etmişlər.