Fiziologiyasi va gigiyenasi



Yüklə 12,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə247/252
tarix22.10.2023
ölçüsü12,82 Mb.
#159515
1   ...   244   245   246   247   248   249   250   251   252
Yosh-fiziologiyasi-va-gigiyenasi-Z.Rajamurodov-va-b.

13. 3. Siydik hosil bo‘Hshi
Buyraklarda siydikning hosil b o iish i ikki fazada kechadi. Bi- 
rinchi faza - filtrlanish. Bu bosqichda buyrak tanachasining ka-
389
www.ziyouz.com kutubxonasi


pillarlar koptokchasidagi bosim bilan buyrak tanachalari kapsulasi 
orasidagi bosimlarning farqi hisobiga buyrak tanachalari kapsulasi 
yuzasiga qondagi moddalarning filtrlanishi yuz beradi.
Kapsula yuzasiga qon plazmasidan suv. neorganik tuzlar. mo- 
chevina. siydik kislotasi. glukoza. am inokislotalar filtrlanadi. O qsil­
lar kapsula yuzasiga o'tm aydi va qonda qoladi. Kapsula yuzasiga 
tushgan filtrat birlamchi siydik deb yuritiladi. Tarkibi bo'yicha qon 
plazm asiga mos keladi. lekin faqat oqsilsiz (19-jadval).
19-jadval
Qon plazm asi birlam chi va haqiqiy sivdiklarning tarkibi (% larda)
M oddalar
Qon plazm asi
B irlam chi siydik
H aqiqiy siydik
Suv
9 0 -9 2
99 ga yaqin
9 9-98
Oqsillar, yog' lar, 
glikogen
7 -9
y o ’q
Y o'q
G lukoza
0.1
0.1
Y o' q
Natriy (ion shakl)
0.3
0,3
0.4
XIor. (ion shakl)
0.37
0.3 -
0,7
Kaliy (ion shakl)
0.02
0.02
0.15
Sulfat (ion shakl)
0.002
0.002
0,18
M agniy (ion shakl)
0,0025
0.0025
0.006
M ochevina
0.03
0.03
2.0
Siydik kislotasi
0.004
0.004
0.05
Voyaga yetgan odam larda bir kecha-kunduzda 150-170 / ga ya­
qin birlamchi siydik hosil bo'ladi.
Siydik hosil b o iish in in g ikkinchi fazasida birlamchi siydik 
tarkibidagi suv va boshqa moddalarning qayta qonga so'rilishi-rea- 
sorbsiva yuz beradi. Birlamchi siydik qonga suv, ko'plab tuzlarni, 
glukoza. am inokislotalar va boshqa moddalarni beradi. Mochevina 
va siydik kislotasi qayta so'rilm aydi.
Qayta so'rilishdan tashqari. buyrak kanalchalarida faol sekretsi- 
ya jarayoni ham yuz beradi. Kanalchalarning sekretorlik funksiya- 
si 
tufayli 
organizmdan qaysidir sabablar bilan kapillarlar to'ridan
www.ziyouz.com kutubxonasi


kapsula yuzasiga filtrlanaolmagan moddalar chiqarib yuboriladi 
(bo'yoqlar, dorivor moddalar).
Qayta so'rilish va siydik kanalchalarining faol sekretsiyasi nati- 
jasida bir kecha-kunduzda voyaga yetgan odam larda 1,5 / haqiqiy 
(ikkilamchi) siydik hosil bo'ladi.
Yosh ulg'ayishi bilan siydikning miqdori ham tarkibi ham 
o'zgaradi. Bolalarda siydik voyaga yetgan odam larga nisbatan ko'p 
ajraladi, siydikning chiqarilishi bolalar ratsionida nisbatan katta 
m iqdorda suv va uglevodlarning b o iish i va suv almashinuvining 
jadal kechishi hisobiga ju da tez va k o ‘p bo'ladi.
Faqat tug'ilganidan keyingi birinchi 3 -4 kunlari ajraladigan siy­
dikning miqdori unchalik k o 'p bo'lm aydi. Bir oylik bolalarda bir 
kecha-kunduzda 350-380 ml siydik ajraladi, bir yoshning oxiriga 
kelib - 750 ml, 4-5yoshda - 1 / ga yaqin, 10 yoshda - 1,5 /, jinsiy 
yetilish davrida esa 2 
I
gacha siydik ajralish kuzatiladi.
Yangi tug'ilgan bolalarning siydigi o 'ta kislotali reaksiyaga ega 
b o is a , yosh ulg'ayishi bilan siydikning reaksiyasi kuchsiz kislotali 
bo'ladi va siydikning reaksiyasi bola iste’mol qilayotgan ovqatlar 
xarakteriga ham bog'liq holda o'zgaradi. K o'plab g o "shtli ovqatlar 
iste’mol qilinganida organizmda ko'plab kislotali almashinuv mah- 
sulotlari hosil bo'ladi, shunga mos holda siydik ham ancha kislotali 
bo'ladi.
Bolalar o'sim lik dunyosi oziqalari bilan oziqlanganda, ularning 
siydigini reaksiyasi ishqoriy tom onga og'adi.
Yangi tu g 'ilg a n bolalarning buyraklari epiteliyasini o 'tk azu v - 
chanligi ju d a yuqori, shu sababli ham ularning siydigini tark ib i­
da oqsillar uchraydi, lekin, asta-sekin s o g io m bolalar va vo y a­
ga yetgan odam larning siydigi tarkibida oqsil saqlanm aydi. 
B olalarning hayotining 3 -4 oyi m obaynida siydigi tarkibida 
m ochevina voyaga yetgan odam larnikidagiga nisbatan kam. 
M ochevinaning m iqdori sekin-asta orta boradi va bu k o ’rsatkich 
ikki yoshli bolalarda ikki m artaga ortadi. Yosh u lg 'av ish i bilan 
bolalarning siydigidagi m ochevinaning m iqdori orta boradi va 
siydik kislotasining m iqdori kam aya boradi. B olalar organizm i- 
da m ochevinadan natriy ionlari va xloridlar ju d a vengil qonga
www.ziyouz.com kutubxonasi


so 'rilad i. shu sababli ham em adigan bolalar siydigida xloridlar 
voyaga yetgan odam larnikidagidan 10 baravar kam dir. Yosh 
bolalar siydigi tarkibidagi xloridlarning m iqdori yosh ortishiga 
m os holda orta boradi. B olalar organizm i natriy elem entini ush- 
1 ab qolish xususiyatiga egadir.
Yuqorida qayd qilinganidek. yosh ulg'ayishi bilan siydik 
tarkibidagi natriyning miqdori orta boradi. 6 yoshdan 14 yoshga­
cha b o ig a n bolalarning bir kecha-kunduzlik siydigi tarkibida nat­
riyning miqdori 2 g dan 5 g gacha o'zgarib turadi, voyaga yetgan 
odam larning 1 / siydigi tarkibida 3-5.2 g natriy saqlanadi.

Yüklə 12,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   244   245   246   247   248   249   250   251   252




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin