«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

ikkinchi inqilob
Vavilon hukmdori Xammurapi nomi bilan 
bog’lik bo’lib, boshqaruvning oliy zodagonlik shaklini yaratdi. 
Navuxodonosor 
II 
hukmdorligi 
davriga to’g’ri kelgan 
uchinchi
boshqaruvning inqilobi davlat rejali nazorat usulining ishlab chiqarish faoliyati 
bilan birikishga olib keldi. 
To’rtinchi inqilob
kapitalizmning paydo bo’lishi va Yevropa tsivilizatsiyasi 
industrial taraqqiyotining boshlanishiga to’g’ri keldi. Sanoat inqilobi shuni 
isbotladiki, boshqaruv funktsiyasi ham moliyaviy yoki texnikaviy kabi muhim 
ekan. 
Beshinchi boshqaruv inqilobi
yangi ijtimoiy kuch-mutaxassis menejerlar, 
boshqaruvchilar sinfining kelishini ifodaladi. U davlatni, moddiy va ma’naviy 
ishlab chiqarishni boshqarishda hukmron bo’ldi. 
Turli zamonaviy nuqtai nazarlardan assosiy holatlarni ajratib ko’rsatish 
mumkin. Ular ijtimoiy menejmentning u yoki bu ilmiy maktablari asosida yotadi. 
Turli xil ilmlarni tizimga solish maqsadida ilg’or xorijiy boshqaruv maktablarini 
ko’rib chiqamiz.
2.2.Boshqaruvning klassik maktablari.
Boshqaruvning zamonaviy ilmi paydo bo’lishi. F.Teylor nomi bilan bog’liq. 
O’z nazariyasining asosiy holatlarini u «Fabrikani boshqarish» (1903), «Ilmiy 

---

21 
boshqaruv tomoyillari» (1911), «Kongressning maxsus komissiyasi oldida 
ko’rsatma» (1912) ishlarida ko’rsatdi. Ular quyidagilarga yo’naltirilgan:

eski, an’anaviy ish usullarini almashtiruvchi ilmiy asosning yaratilishi, 
uning har bir elementini ilmiy tadqiq qilish; 

ishchilarni ilmiy mezonlar asosida tanlash, ularni o’qitish; 

mehnatni tashkil etish tizimini joriy qilishda ma’muriyat va ishchilar 
o’rtasida hamkorlik; 

ma’muriyat va ishchilar o’rtasida 
mas’uliyat va mehnatni
 
teng taqsimlash. 
Teylor tizimining asosida alohida ishchi 
mexnatini muvofiqlashtirish, ishlab chiqarish 
jarayonini qayta tashkil etish, tashkilotni 
boshqarish jarayonlari usuli yotadi. Teylorning 
aynan mana shu tizimi sanoat korxonalari ishida 
keng qo’llanilmoqda.
Teylor tizimini tashkil etuvchi tashkilotda 
ishchini alohida mexnatini muvofiqlashtirish va 
ishlab chiqarishni qayta tashkil etish tashkilot 
mehnati 
va 
boshqaruvning 
umumiy 
tamoyillarini ishlab chiqishdan boshlangan. 
Ilk tarixida biz boshqaruv qanday paydo bo’lganini ko’rib chiqqan bo’lsakda, 
20 asr boshlarida hali ham menejmentni o’qib o’rganish boshlanganda bu 
yondashuv klassik yondashuv deb ataldi. Bu yondashuvda 2 xil nazariya mavjud, 
ya’ni ilmiy va umumiy ma’muriy boshqaruv. Ilmiy boshqaruv nazariyasiga Fridrix 
Taylor va Lilian Gerbetlar o’z xissalarini qo’shishdi. Ma’muriy boshqaruvga esa 
Henry Fayol va Max Veberlar 2 muhim xissasini qo’shishdi. Keling ularning har 
birining nazariyalarini ko’rib chiqaylik.
2
2
Robbins Stephen P.Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. — 11th ed. R5647 2012 . 30-31-betlar 

---

22 
Agar sizda qachon zamonaviy boshqaruv boshlanganini tasavvur qilmoqchi 
bo’lsangiz bu 1911 yil bo’lishi mumkin. Bu yilda Fridirix Taylor ilmiy boshqaruv 
printsiplari asari nashr qilindi. Bu kitobda ilmiy boshqaruv nimaligi va uni qanday 
qo’llash “eng yaxshi yo’l”ni tanlash metodikalrini tasvirlagan. Taylor Midvaledagi 
Pensilvaniyadagi po’lat kompaniyasida ishlaydi. Quaker va Puritanda muhandis 
sifatida ishlaganda ishchilarning samarasiz ishlayotganlarini ko’p kuzatdi. Ishchilar 
ish davomida ko’p yollanganligini bulardan faqat uchdan biri kerakligini 
faximlaydi. Ishchilar malakalariga qaramasdan ish bajarishadi. Taylor bularni 
bimay boshqaruv metodini tashkil qila boshladi, u 20 yildan ortiq vaqt sarfladi 
boshqaruvning eng yaxshi 1 usulni o’ylab topishi uchun. 
Taylorning Midvaledagi tajribali uni ishlab chiqarish samaradorligini 
aniqlashga yetakladi.U boshqaruvni o’sha 4 ga printsiplari ham ishilar ham 
boshqaruvchilarning ishini rivojlantirishida baxslashdi.Haqiqatdan ham bu 
printsiplar ham qanday ishlaydi? Keling bunga misollar ko’rib chiqaylik.Eng 
yaxshi misol tajribasida yaqqol ko’rinadi.Ishchilarning har biri 92 kg keladigan