Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

sadə
(xüsusi hazırlıq tə-
ləb etməyən, yaxud ixtisassız) və 
mürəkkəb
(ixtisaslı) 
əməyə ayrılır. Müasir elmi-texniki inqilab şəraitində ixti-
saslı, yaxud mürəkkəb əməyə olan tələbin artması təbiidir. 
Xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində əmək məhsuldar-
lığının, yəni vaxt vahidi ərzində daha çox və keyfiyyətli 
məhsul istehsalı, şübhəsiz işçinin ixtisasından, peşə hazır-
lığı səviyyəsindən xeyli dərəcədə asılıdır. Bu mənada yük-
sək ixtisaslı mütəxəssis kadrlara, hazırlıqlı «insan amili-
nə» lazımı qayğı göstərməyən ölkə, müasir elmi-texniki 
tərəqqi əsrində qarşısında duran ciddi iqtisadi-sosial prob-
lemləri uğurla həll edə bilməz. 
Əmək cismi
- istehsal prosesi gedişində əməyin təsir 
etdiyi bütün maddi ünsürlərdir. İnsan əmək vasitələri ilə 
əmək cisimlərinə təsir edərək, onları öz konkret tələblərinə 
uyğunlaşdırır. Təbii sərvətlər, materiallar, xammal əmək 

---

91 
cismi sayıla bilər. Lakin hər hansı bir əmək cismi hələ 
xammal deyildir. Əmək cisminin xammala, xammalın ya-
rımfabrikata, onun isə hazır satış məhsullarına çevrilməsi 
üçün, şübhəsiz müəyyən əmək sərf olunmalıdır. 
Əmək vasitələri
dedikdə, ilk növbədə əmək alətləri 
nəzərdə tutulur. Əmək vasitələrinə torpaq sahələri, müxtə-
lif istehsal binaları, yollar, kanallar, körpülər, anbarlar və 
sairə daxildir. 
Cəmiyyət inkişaf edib irəlilədikcə, yeni təsərrüfat sa-
hələri meydana çıxıb fəaliyyət göstərdikcə, daha mükəm-
məl əmək vasitələrinə ehtiyac yaranır. Dünya ölkələrinin 
təsərrüfat həyatının təcrübəsi sübut edir ki, cəmiyyətin və 
istehsal sahələrinin müəyyən ehtiyacları yarandıqda, ona 
uyğun da əmək vasitələri hazırlanır, kəşflər edilir, texniki 
baza formalaşır. Doğru deyilmişdir ki, müxtəlif iqtisadi 
dövrlərin fərqi nə istehsal etmələrində deyil, necə və hansı 
əmək vasitələri ilə istehsal etmələrindədir. Ona görə də in-
sanlar ən qədim zamanlardan başlayaraq bu günə qədər 
əmək vasitələrini tədricən təkmilləşdirib, yeniləşdirmək 
sahəsində, həqiqətən ciddi uğurlar qazanmışlar. Əmək cis-
mi ilə əmək vasitəsi birlikdə cəmiyyətin istehsal vasitə-
lərini təşkil edir. 
b)
İnsanların varlığı, yaşayışı və inkişafı, həyatda hə-
mişə əmək fəaliyyəti, habelə istehsal prosesi ilə bağlı ol-
muşdur. Lakin aydındır ki, insan cəmiyyətinin inkişafı bo-
yunca istər əmək fəaliyyəti, istərsə istehsal prosesi daima 
dəyişib təkmilləşərək yeni formalar almışdır. Məsələn, 
oddan ilk istifadə edən, sadə əmək alətləri ilə silahlanan, 
təbiət qüvvələri qarşısında aciz qalan insanlarla, müasir 
nəsillərin əmək fəaliyyəti, istehsalı, tələbləri, yaşayış tərzi 
arasında çox böyük fərqlər vardır. İnsan cəmiyyəti inkişa-

---

92 
fının müxtəlif mərhələlərində iqtisadi həyatda müəyyən 
ümumi təsərrüfat formaları, yaxud tipləri fəaliyyət göstər-
miş və göstərməkdədir. Aydındır ki, cəmiyyətin iqtisadi 
həyatının formaları, sabit və dəyişməz bir anlayış deyildir. 
Vəziyyət dəyişdikcə, insanların tələbatları, əmək bacarığı 
və fəaliyyəti, istifadə etdikləri avadanlıq və texniki vasitə-
lər təkmilləşdikcə, təsərrüfatın təşkili (aparılması, həyata 
keçirilməsi) əvvəlkindən fərqlənir. Həyat özü tələb edir ki, 
cəmiyyətin təsərrüfat həyatı köhnə qaydalarla deyil, yeni 
daha mütərəqqi, səmərəli, faydalı surətdə təşkil olunsun. 
Cəmiyyətin tarixi təkamül və inkişaf prosesi gedişin-
də, məhsuldar qüvvələrin inkişafı və istehsal münasibətlə-
rinin dəyişilməsi nəticəsində, iqtisadi həyatda mövcud 
olan, fəaliyyət göstərən təsərrüfat formaları, tipləri də 
dəyişir
. 
Bu
 
həyatın, təsərrüfatın inkişaf qanunudur. Çünki 
qədim yunan müdriklərinin dediyi kimi “hər şey axır, hər 
şey dəyişir”.