Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

coğrafi baxımdan
(yerli, bölgə, ümumi, dünya 
bazarı); 
iqtisadi təyinatı baxımdan
(istehsal vasitələri, 
istehlak şeyləri, qiymətli kağızlar, iş qüvvəsi, valyuta, əm-
lak, intellektual əmək bazarı); 
mal və xidmətlərlə təmi-
natına görə
(tarazlı, bol, qıt bazar); 
rəqabətə görə 
(azad, 
inhisarçı, qarışıq bazar); 
kamillik dərəcəsinə görə
(inki-
şaf etməmiş, inkişaf etmiş, formalaşmaqda olan bazar); 
qanunvericilik tələbləri baxımından 
(leqal, qeyri- leqal 
bazar); 
satış üsullarına görə
(topdansatış, pərakəndə satış 
bazarı); 
istehsal sahələri baxımından
(avtomobil, kom-
püter, neft, taxıl, paltar, ayaqqabı, kosmetika bazarı). 

---

184 
MÖVZU 12. 
 
BAZAR RƏQABƏTİ VƏ İQTİSADİYYATDA 
İNHİSARÇILIQ 
 
a)
Rəqabətin mahiyyəti və məzmunu. 
b)
Rəqabətin tipləri və modelləri. 
c)
İqtisadiyyatda inhisarçılıq və onun tarixi formaları. 
ç) İnhisarçılığın sosial-iqtisadi nəticələri. 
d)
Antiinhisar qanunları və dövlətin bu istiqamətdə tədbir-
ləri. 
a)
 
Latın dilindən götürülmüş "konkurent" sözü, "toq-
quşma", "yarış", "qarşıdurma" mənasını verərək, rəqabət 
anlamında bazar iştirakçıları arasında daha yaxşı istehsal 
şəraiti, əmtəə-xidmətlərin satışı, yüksək mənfəət əldə et-
mək uğrunda müxtəlif (qanuni və qanunsuz) üsullarla apa-
rılan iqtisadi mübarizə formalarıdır. 
Rəqabətin meydana çıxması, tarixən xüsusi mülkiy-
yətin formalaşması və cəmiyyətdə əmək bölgüsünün ge-
nişlənib-dərinləşməsi nəticəsində, əmtəə-pul münasibətlə-
rinin inkişafı ilə bağlıdır. Rəqabət bazarın təbiətinə və 
ruhuna xas keyfiyyət kimi alqı-satqı sövdələşmələrinin 
reallaşdırılmasında həlledici rol oynayır. Rəqabət mübari-
zəsi prinsipləri bazarda qiymətləri, tələb-təklifi, istehsalın 
həcmini tənzimləyir, məhsul və xidmətlərin bolluğunu 
yaradır, alıcıların zövqünə, habelə alıcılıq qabiliyyətinə 
uyğun dəyişiklikləri çevikliklə nəzərə alır. Bazarda rəqa-
bət mühitinin olması həm istehsalçılar arasında, həm isteh-
salçılarla istehlakçılar arasında, həm də istehlakçıların 

---

185 
(alıcıların) özləri arasında gedən aşkar-gizli mübarizəni 
əks etdirir. 
Rəqabət mübarizəsi bazar iştirakçılarını həmişə tə-
ləb-təklif dəyişikliklərini nəzərə almağa məcbur edir, is-
tehsal-xidmət dairəsinin fəaliyyətini, işini təkmilləşdir-
məyə həvəsləndirir, istehsalın gələcək inkişafı üçün işgü-
zar maraq yaradır. Tanınmış iqtisadçı alim və mütəxəs-
sislər rəqabəti "yeniliklə köhnəliyin mübarizə meydanı" 
(J.Şumpeter), "yeni imkanlar açan bir vasitə" (F.Xayek), 
"istehsalın strukturunun kəmiyyət və keyfiyyət təkmilləş-
diricisi" (C.Robinson, E.Çemberlin) kimi qiymətləndir-
mişlər. 
Rəqabət mübarizəsi mühitində bazar iştirakçılarının 
müəyyən uğurlar qazanmaq imkanları olduğu kimi eyni 
zamanda qazandıqlarını itirmək, hətta tamam müflis ol-
maq təhlükəsi, riski də vardır. Ona görə də sahibkarlar və 
şirkətlər həmişə müxtəlif istehsal-xidmət məsələlərində 
bir-birini qabaqlamağa, texniki-iqtisadi göstəricilərini yax-
şılaşdırmağa, reklam təbliğatından daha dolğun surətdə 
faydalanmağa çalışırlar. 
Belə bir mürəkkəb və ziddiyyətli, çox vaxt son iqti-
sadi-sosial nəticələrini əvvəlcədən müəyyənləşdirmək çə-
tin olan bazar münasibətləri şəraitində aparılan qeyri- 
bərabər rəqabət mübarizəsi bəzən zəifləyib, bəzən güclən-
sə də, lakin heç vaxt dayanmamış, həmişə olmuş, indi də 
var, şübhəsiz gələcəkdə də olacaqdır. 
Görkəmli iqtisadçı, rəqabət problemi üzrə məşhur 
mütəxəssis