Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)



Yüklə 5,02 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə182/207
tarix26.10.2023
ölçüsü5,02 Mb.
#161621
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   207
5c78e023dfdea (1)

8-MAVZU: FAN TEXNIKA 
TARAQQIYOTI VA EKOLOGIYA 
 
Reja: 
1. Tabiat va jamiyat tizimi. 
2. Ilmiy texnik taraqqiyot va ekologiya. 
3. Ekologik siyosat va ekologik iqtisodiy 
barqaror rivojlanish. 
4. Ekologik muammolar va ularni hal etishda 
fanning ahamiyati. 
5. Texnika va inson salomatligi. 
6. Ishlab chiqarishning atrof-muhitga ta’siri. 
 
Tayanch iboralar: 
tabiat, jamiyat, atof muhit, 
ishlab chiqarish, tabiiy omillar, ekologiya siyosat, 
tabiiy 
resurslar, 
qayta 
tiklanadigan 
va 
tiklanmaydigan resurslar, zamonaviy 
texnika va
 
texnologiyalar, urbanizatsiya, antropogen ta’sir, ilmiy 
texnik 
taraqqiyot, 
inson 
ekologiyasi, 
moddiy 
forovonlik, ekologik tanazul, noosfera, moslashish, 


odam 
populyasiyasining 
salomatligi, 
biologik 
moddalar aylanishi. 
 
Inson bilan tabiat o‘rtasidagi munosabatlar 
muammosi bugungi kunga kelib, nihoyatda kuchayib 
ketdi. Tabiat bilan inson o‘rtasidagi munosabatlar 
ma’lum qonuniyatlarga bo‘ysungan holda boradi. 
Ushbu qonuniyatlarning buzilishi ekologik halokatga 
olib keladi. Fan va texnikaning rivojlanish jarayoni 
tabiiy muhitni tubdan o‘zgartib yubordi. 
Mineral 
va 
yoqilg‘i 
resuslari 
kamayib, 
biosferaning ifloslanishi va buzilishi kuzatilmoqda. 
Ana shularning o‘rganuvchi yangi fan atrof muhit va 
inson salomatligi fani vujudga keldi. Insoniyatning 
rivojlanishi shunday davom etsa, ekologik halokat 
ro‘y berishiga olib keladi. Bunda bizni nimalar 
kutmoqda. Ekologik halokat ro‘y berishi muqarror. 
Ushbu savollarga shubhasiz atrof muhit va inson 
salomatligi fani javob berishi mumkin. Chunki uning 
ob’ekti jamiyat-tabiat-inson tizimi hisoblanadi. 


Predmeti esa ushbu tizimni rivojlanish qonuniyatlarini 
tadqiq qilishdan iborat. 
Atrof muhit va inson salomatligi fanining 
maqsadi aholi orasida ekologik dunyoqarash, shaxsni 
ekologik tarbiyalash orqali jamiyatda ekologik 
madaniyatni shakllantirishdir va inson salomatligini 
mustaqkamlashdir. Tabiyat bu moddiy jismlar 
realliklar majmuidan iborat bulib, ular jamiyat 
negizini tashkil etadi va o‘rab turadi. Jamiyat-odamlar 
ishlab chikarish, iqtisodiy-madaniy tashkilotlarning 
o‘zaro ta’sirlari murakkab tizimlardan iborat. 
Jamiyat bilan tabiatning o‘zaro ta’sirlari dastlab 
odamning shakllanishi jarayonida kelib chiqdi. Ular 
o‘rtasidagi munosabat dastlab oddiy, biologik 
moddalarning aylanishidan iborat edi. Odamning 
tabiatga qaramliligi juda yuqori darajada bo‘lib, unga 
ta’sir etish juda sezilarsiz bo‘lgan. Keyinchalik 
markaziy nerv sistemasining tez rivojlanishi natijasida 
odamning mehnati va ish faoliyati murakkablashib va 
takomillashib bordi. U asta-sekin tashki muhitdan 


to‘g‘ridan-tug‘ri bog‘lanishlari ozod bo‘la boshladi. 
Shu bilan birga tabiatga ta’siri kuchayib bordi. 
Tabiatning odamga ta’siri. 
Tabiat jamiyat 
rivojlanishining doimiy sharoiti bo‘lgan va bunda 
keyin ham shunday bo‘lib qoladi. Bunda jamiyatning 
ijtimoiy iqtisodiy munosabatlari o‘zgarishi kuzatilgan, 
hamda tabiatning roli ham o‘zgargan. Shuni ta’kidlash 
lozimki jamiyatning rivojlanishida tabiiy resurslar o‘z 
ahamiyatini saqlab qoldi. Tabiiy sharoit jamiyatning 
rivojlanishi tezlashtirishi yoki sekinlashishi mumkin. 
Ammo u xech qachon ijtimoiy munosabatlarni 
o‘zgarshi uchun sabab bo‘laolmaydi. Ba’zi bir 
olimlarning fikriga ko‘ra jamiyatning rivojlanishida 
geografik muhit muhim rol o‘ynaydi deb qaraladi. 
Ishlab chiqarish kuchlari rivojlanish bilan ishlab 
chiqarish 
munosabatlari 
o‘rtasidagi 
qarama-
qarshiliklar ham mavjud. 
Jamiyatning tabiatga ta’siri.
Odam o‘zining 
tarixiy rivojlanishining daslabki davrlarida tabiatning 
mahsuli sifatida faoliyat ko‘rsatdi. Keyinchalik esa 


mehnat faoliyati va ishlab chiqarish jarayonining 
rivojlanishi bilan ya’ni ijtimoiy omillar ta’sirida u 
ongli mavjudotga aylandi. U o‘z navbatida er 
yuzasida materiya harakatining yangi ijtimoiy shakli 
vujudga kelganidan dalolat berar edi. Insoniyat asta-
sekin tabiatni o‘zgartiruvchi eng kuchli omilga 
aylandi. Hamda uning rivojlanishiga katta ta’sir 
etayapti. Tabiat bilan jamiyatning o‘zaro ta’siri 
yuqorida aytib o‘tilgandek dastlab biologik moddalar 
aylanishiga asoslangan bo‘lib, keyinchalik tarixiy 
rivojlanish natijasida birinchi o‘ringa ijtimoiy 
moddalarning aylanishi o‘tib oldi. Shunga binoan 
tabiat bilan jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar 
harakteri ham o‘zgardi. Hozirgi qarashlarga ko‘ra 
ijtimoiy yoki antropogen moddalar aylanishi jamiyat 
hayotini ta’minlovchi murakkab jarayon hisoblanib, u 
tabiatdan o‘zlashtiriladigan moddalar va energiya 
xisobiga yashaydi. Faqat to‘xtovsiz ravishda tabiat 
bilan o‘rtasida sodir bo‘ladigan moddalar va energiya 
aylanishi hisobiga yashashi mumkin. Antropogen 


moddalar 
aylanishi 
sayyoramizdagi 
moddalar 
aylanishining bir qismi hisoblanadi. Bunda tabiat 
bilan jamiyatning o‘zaro ta’siri yotadi. Ushbu 
moddalar aylanishining bir tomoni jamiyat hisoblandi. 
Antropogen 
moddalar 
aylanishining 
xissasi 
sayyoramizda kundan-kunga ortib bormoqda. Uni 
yirik shaharlarda, sanoat markazlarida kuzatish 
mumkin. Bundan tashqari sayyoramizda moddalar 
aylanishiga, yangi sintetik materiallar, zaharli 
kimyoviy o‘g‘itlar qo‘shildi. 
Inson o‘z xo‘jalik faoliyatida, sayyoraviy 
moddalar aylanishidagi, mikdor va sifat jixatlari 
o‘zgarib bordi va tezlashtirildi. Inson erdagi muhim 
geologik kuchga aylandi. Jamiyat tomonidan tarixiy 
davrlarda moddalar va energiyaning o‘zlashtirilishi 
har bir kishi boshiga ortib boradi. Shuning asosida 
moddalar aylanishi jaddaligi ortib boradi. Natijada 
tabiatda mavjud bo‘lmagan xilma-xil moddalar 
yaratildi, tabiatga keraksiz moddalar va energiyalar 
ajralib chiqmokda. 


Hozirgi davrda ishlab chiqarish chiqindilarining 
ortishi 
tufayli 
tabiatda 
katta 
o‘zgarishlar 
kuzatilmoqda. Natijada jamiyatning tabiatga salbiy 
ta’siri xavfli tus oldi. Uning sababi atrof-muhitning 
antropogen moddalar aylanishining ekologik nuqtan 
nazarida nihoyatda takomillashmaganligidir. Bu 
shundan iboratki, tabiiy resurslardan foydalanishning 
foydali 
ish 
koeffitsenti 
juda 
past. 
Olingan 
ma’lumotlarga ko‘ra o‘rtacha FIKi 5-10% tashkil edi. 
Qolgan 90-95% inson tomonidan amalda isrof qilindi. 
Ko‘pincha 
ishlab 
chiqarish 
chiqindilari 
parchalanmaydi va dastlabki holatiga qaytmaydi. 
Aksincha, tabiiy ifloslanadi va uning hayoti 
yomonlashadi. Natijada bugungi kunda Ilmiy Texnik 
Taraqqiyot (ITT) insonni tabiatga global darajada 
ta’sir etishiga olib keldi. 

Yüklə 5,02 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   207




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin