Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida

“Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida” 
mavzusidagi 9-sonli respublika ilmiy konferensiyasi
 
31 
o‘quv materialini qiziqarli bayon qila olishiga, nutqining jozibadorligiga va o‘ziga 
jalb qila olishligiga, ifoda usulining kundaligiga, mantiqiyligiga va obrazliliga 
bog‘liq, 
Tushuntirish metodi o‘qituvchidan o‘quvchilarning doimiy ravishda barqaror 
diqqatlarini saqlab turishni, o‘quv materialiga nisbatan munosabat uyg‘ota olishni va 
shu jarayonda uni idrok qilish va tushunish, xotirada saqlash yo‘llaridan, usullaridan 
foydalanishni talab qiladi. Bu juda ham murakkab jarayon bo‘lib, unga 
o‘quvchilarning 
fikrlash 
qobiliyatlarini 
faollashtiradigan, 
xotiralarini 
rivojlantiradigan usullardan foydalanish orqaligina erishish mumkin. Tushuntirish 
evristik suhbat, materialni muammoli bayon qilish, ona tili bilan taqqoslash orqali 
ham tashkil qilinishi mumkin. Tushuntirishga ajratiladigan vaqt o‘quv materialining 
oson-qiyinligiga, o‘quvchilarning yosh va individual xususiyatlariga, ta’lim 
bosqichiga ko‘ra turlicha bo‘lishi mumkin. 
Ma’lumot olish tinglab tushunish va o‘qish orqali amalga oshsa, 
ma’lumot berish gapirish va fikrni yozma bayon qilish orqali amalga oshadi. 
Nutq faoliyati shakli 2 ta: og‘zaki va yozma nutq. Hozir ingliz tilini 
o‘rgatishda tarjima (qilish) ham faoliyat hisoblanadi. 
Og‘zaki nutqni o‘rgatish – tinglab tushunish va gapirishni o‘rganishni 
o‘z ichiga oladi. Ular ajralmas qismlardir. Ularni bir – biridan ajratib 
o‘rgatish qiyin, hatto mumkin emas desak ham bo‘ladi. 
Og‘zaki nutqning nutq faoliyatimizda muhimliligi hammamizga ayon. 
Og‘zaki nutq, nutqni tinglab tushunish va gapirish shakllarida bo‘lishi 
mumkin. Yozma nutqni o‘rgatishga esa o‘qish va yozuvni o‘rgatish kiradi. 
Tinglab tushunish ham nutq faoliyatining turidir. U retseptiv nutq 
faoliyatiga kiradi. Tinglab tushunishni so‘zlovchining nutqini radiodan, 
magnitofondan, plastinkadan va muloqat paytida tinglab – tushunib, 
ma’lumot olishdir. Uni ba’zi adabiyotlarda “adirovanie” deb ham yuritiladi. 
U murakkab nutq faoliyatidir, chunki tinglovchi tezda shaklni qabul qila 
olishi, tezda mazmunni tushuna olishi, xotirada saqlab qolishi zarur, aks 

---