O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol
Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. Toshkent,1983, 46-bet
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. Toshkent,1983, 46-bet.
221 Ruhiy-ma’naviy yetuklik tomon siljib borayotgan inson ha- misha turli xavf-xatarlar, shubha-yu gumonlardan tezroq quti- Iish umidi bilan yashaydi. Ana shu umid, ana shu orzu uning ruhiy-ma’naviy barkamollik pillapoyalaridan dadil ko‘tarilishi uchun qanot baxsh etadi. Ya’ni, rijo umidvorlik — ruhiy-ma’naviy barkamollik jarayonining muhim alomatidir. So‘fIylarning tushuntirishicha, ruhiy-ma’naviy yetuklik to mon odimlab borayotgan inson o‘zining amaliy faoliyatida faqat Parvardigorga tayanishi lozim. Turmushda uchrab turadigan quvonchlar va tashvishlar, shodliklar va musibatlarning barcha- sini Ollohning inoyati bilan sodir bo‘lgan deb tushunishi va bunga qattiq ishonishi tavakkuldir. Tavakkul — o‘z navbatida inson im on-e’tiqodi ifodasi hamdir. Inson ruhiy-ma’naviy kamolotga yetishishi jarayonining eng oxirgi bosqichi rizodir. Kamolotning ushbu bosqichiga ko‘tarilgan inson, endi o‘z faoliyatida ilohiy qismatga zarracha e’tiroz bildirmaydi. Barkamollikning bunday bosqichiga ko‘tarilgan kishida g‘azab ham, hayajon ham, gina-yu kudrat ham, xafalik ham so‘nib qoladi. So‘fiylar tili bilan aytganimizda, inson nafs roziligidan chiqib, Haq roziligiga kiradi va rizo — uning ruhiy- ma’naviy yetukligini ifodalovchi muhim belgidir. Tariqat adabining ushbu to ‘qqiz talabiga diqqat bilan nazar solsak, ushbu qoidalar orasida mustahkam dialektik aloqadorlik mavjud ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Xususan, ushbu talab- larga muvofiq, barkamollikka intilayotgan kishi, awalo, o‘zini tiya bilishi, kam yeyishi, kam uxlashi, kam gapirishi, barcha axloqsizliklardan chetda turishi, nafaqat o ‘z tanini, balki ma’naviyatining ham pok bo‘lishiga erishishi, o‘zini ruhan chi- niqtirishi, uzluksiz mutolaa qilishi, xotira va zehnini o ‘tkirlab turishi, surunkali zikr orqali Ollohning muborak nomlarini qalbiga joylashtirishi, uning qudratiga har tomonlama qalbdan iqror bo‘lishi lozim. Xudo vasliga yetish orzusidagi har bir kishi tariqat qoidalariga ko‘ra dunyo lazzatlari, hirs-u havaslaridan voz kechib, jismi-jonini ruhiy qiynoqlar girdobiga solishi, bu tun irodasi, fikr-u zikrini Olloh yodiga yo‘naltirishi darkor. Tariqat adabining biz yuqorida sanab o‘tgan to ‘qqiz qoidasi talablarini bajarish odat tusiga kira borishi bilan insonda o ‘zini 222 o‘zi cheklash, ya’ni musohaba va o'zini o‘zi kuzatish, ya’ni muroqaba, shuningdek, o‘z faoliyatini uzluksiz nazorat qilish malakasi hosil bo‘ladi. Shu tufayli, uning ma’naviyatida ham, ruhiyatida ham jiddiy o‘zgarish ro‘y beradi. Oqibatda, barkamollik tomon intilayotgan kishida Ollohning ilohiy jamoli haqida tasav- vur hosil bo‘ladi. Bunday ilohiy tasawurdan shogird qalbi zavq- shavqqa to ‘ladi, qalbi Olloh mehri bilan to ‘lib-toshadi. Ruhiy- ma’naviy barkamollik tomon intilayotgan shogirdning har bir harakati ustoz tomonidan uzluksiz nazorat qilinishi, undagi ruhiy-ma’naviy o‘zgarishIar rag‘batlantirib borilishi kerak. Tasawufiy adabiyotlarda1 ta ’kidlanishicha, tariqat adablarini o‘zlashtirish murakkab jarayon bo‘lib, pastdan yuqoriga qarab boruvchi ikki qismdan iborat bo‘ladi. Birinchi qism «maqomat» deb atalsa, ikkinchi qism «hoi» deb yuritiladi. «Maqomat»dagi o‘zgarishlarni ifodalovchi bir necha ko‘rsatkichlar bo‘lganidek, «hol»da bo‘ladigan siljishlarni ifodalovchi ham bir necha ko‘rsatkichlar mavjud bo‘ladi. Inson ruhiyatida bo‘ladigan o‘zgarishlarni quyidagi yetti ko‘rsatkich ifodalaydi: «qurb», «muhabbat», «shavq», «uns», «mujohida», «mushohida», «mukoshifa». «Qurb» — inson ruhiyatida bo‘ladigan o‘zgarishlaming dast labki holatidir. Ushbu holat shogirdning Tangri taologa yaqin- lashib borayotganini, Xudo vaslini bevosita seza boshlaganini ifodalasa, «muhabbat» qalbda sodir bo'lgan kuchli tug‘yon, betoqatlik va bezovtalik, Tangri tomon bo'lgan intilish, talpi- nishni anglatadi. «Shavq» muhabbatning zo‘rayib borayotganli- gidan dalolat bersa, «uns» Xudo mehriga, shafqatiga ko'nikish, odatlanish malakasini ifodalaydi. «Mujohida» — turli nafslarni chegaralay olish, jilovlay bi lishga bo'lgan intilishning holati, bu borada insonning o‘z ta- niga, jismiga ko'rsatgan ta ’siri, ma’naviyatining his-tuyg‘u usti dan hukmronligini ta ’minlash uchun olib borgan shiddatli jan- gi (jihod) va o‘sha kurashda g'olib chiqish san’atidir. Ana shun day ruhiy jang-u jadallardan keyingina shogird Xudo jamolini mushohada eta boshlaydi. Mushohada qilish jarayonida inson bilan Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|