O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1Радхакришнан С. Индийская философия. В двух томах. Том 1. М ., 1956,
51-bet.
1Shri Ishupanishad. Ilohiy Hazrat A. Ch. Bhaktivedanta Svami Prabhupada.
Bhaktivedanta Buk Trast. Toshkent, 1992, 8-bet.
3Qarang: Древнеиндийская ф илософ ия. Начальный период. Перевод с
санскрита. М ., 1963, 83—260-betlar.
9

---

formadagi shaklidir, deb ta ’kidlanadi. Qayta tug'ilish natijasida 
odam insonga aylanib boradi. Unda insoniy xislatlar, fazilatlar 
vujudga keladi. Qadimgi yodgorlikda ta’kidlanishicha, kim yaxshi 
xulq-atvor, xatti-harakat egasi bo ‘lsa, savob ishlar qilsa, ke- 
yingi safar tug‘ilganida braxman, kshatriy yoki vaysha bo ‘lib 
tug'iladi.
Qadimgi hind Vedalarida inson tushunchasi «hammabop», 
barchaga xos «umumiylikni ifodalamasdan, balki o ‘zining kelib 
chiqishi va rivojlanish tarixiga ega bo‘lgan ayrimlik, yakkalik 
ramzi sifatida ta’riflangan. Vedalarda ta’kidlanishicha, ayrim kishi- 
dagi hammaga xos, barchaga taalluqli fazilatlaming vujudga ke- 
lishiga sabab braxmanlardir. Braxmanlar tufayli odamda insoniy 
xislatlar, fazilatlar shakllangan. Chunki o ‘sha braxm anlar jamiki 
mavjudotning asosi, uning vujudga kelishi uchun dastlabki ab- 
solut substansiya vazifasini bajarar emish.
I Vedalarda yozilishicha, bir butun yaxlit borliqning ayrim 
xususiyatlarini o'zida mujassamlashtirgan inson ikki yirik mohi- 
yat: tana bilan jonning qorishmasidan iborat. Tana bilan jon esa 
hamisha o‘zaro aloqadorlikda, biri ikkinchisi bilan bog'liq1. Tana 
inson jismining umumiy asosini tashkil etadi. 0 ‘sha asosni esa 
braxman yaratgan. Jon atm an (ruh) tom onidan yaratilgan bo'lib, 
u doimo absolut mavjud. Tanadan keyin yaratilgan jon indivi­
dual xususiyatlarga ega bo'ladi. Shuning uchun ham jon inson 
o ‘lishi bilan yana atmanlarga (ruhga) aylanib qoladi va brax­
m anlar bilan birga absolut substansiyaga quyiladi/
Xullas, qadimgi Hind Vedalarida yozilishicha, inson «at­
m an— braxmanning» yig‘indisidan iborat. Boshqacha aytganimiz- 
da, qadimgi Hind falsafasida e’tirof etilishicha, inson borlig'ining 
mohiyatida «Hamma narsa braxmandan tashkil topgan, braxman 
esa atm andan iborat», degan qoida yotadi. Biroq «atman — 
braxman» birligi hamisha ham sodir bo ‘lavermaydi. Insonning 
yerdagi faoliyati turli nopokliklar bilan bog‘lanmasa, atm an — 
braxmanlam ing aralashish jarayoni sodir bo ‘ladi. M abodo inson 
faoliyati yerdagi nopokliklar bilan aloqador bo'lsa, uning joni 
jon ko‘rinishda emas, balki hayvoniy tana sifatida qayta tug‘iladi.
Shunday qilib, qadimgi Hind Vedalarida aytilishicha, olam 
bir butun, tirik mavjudotlarning ham m asi o ‘sha butunning