O. T. Husanov konstitutsiyaviy
U. Tojixonov, A. Saidov, X. Odilqoriyev. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 U. Tojixonov, A. Saidov, X. Odilqoriyev. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi.
Darslik. - Т.: «Sharq», 2001. 169—178-betlar. 29 ustuvorligining belgilanganligi, huquq va erkinliklarni ta’minlashda davlat mas’uliyatining belgilanganligi ham shu prinsipning ta’siridir. Mamlakatda yashovchi barcha fuqaro, millat va elatlar tengligining o‘rnatilishi, biror-bir kishi imtiyozga ega bo‘lmasligi, yordamga muhtoj toifadagi kishilarning huquqlari davlat tomonidan alohida himoya qilinishi, ayollarning erkaklar bilan teng huquqliligining o‘rnatilishi Konstitutsiyaning insonparvarligini ko‘rsatadi. Konstitutsiyaning ustunligi prinsipi. Bu prinsip Konstitutsiyaning oliy yuridik kuchga ega rasmiy hujjat ekanligidan kelib chiqadi. Davlat o‘z faoliyatini Konstitutsiya prinsiplari va qoidalari asosida tashkil etadi. Shuningdek, barcha davlat organlari, tashkilot, korxona, muassasa, jamoat birlashmalari, fuqarolar, mansabdor shaxslar Konstitutsiya asosida faoliyat yuritadi. 0 ‘zbekistonda amal qiladigan birorta ham normativ hujjat Konstitutsiyaga zid bo‘lmasligi kerak, zidlik holatlari vujudga kelsa, Konstitutsiya normalari amal qiladi. Konstitutsiyaning ustunligi yana Konstitutsiya normalari boshqa huquqiy hujjatlarning yaratilishi uchun asos bo‘lishida ham ko‘rinadi. Konstitutsiyaning kelajak maqsad, rivojlanishni ko'zlashi prinsipi. Konstitutsiya faqat mavjud ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishni maqsad qilib qolmay, u kelajakdagi vazifalarni ham belgilashi mumkin. Konstitutsiyaning muqaddimasida belgilangan kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatni anglash, insonparvar demokratik davlatni barpo etishni ko‘zlash kabi da’vatlar va ta’kidlar Konstitutsiyaning muhim g‘oyalaridir. Bu maqsadlar Konstitutsiyaviy tartibda asoslantirilgan. Konstitutsiya normalarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qilishi prinsipi. Konstitutsiya normalari oliy yuridik kuchga ega bo‘lishi bilan birga, ular to‘g ‘ridan-to‘g‘ri amal qiladi. Yoki boshqacha qilib aytganda, uning normalarini hayotga tatbiq qilish uchun (Konstitutsiyaning o‘zida shu talab ko‘rsatilmagan bo‘lsa) qo‘shimcha maxsus qonunlar yoki qonun osti hujjatlar qabul qilish shart emas. Ayrim adabiyotlarda ko‘rsatilayotgan boshqa bir qancha prinsiplar Konstitutsiyaning prinsiplari bo‘lmasdan, boshqa Konstitutsiyaviy institutlarning prinsiplaridir. Masalan, davlat bilan fuqaro o‘zaro mas’ulligi prinsipi Konstitutsiyaviy prinsip bo‘lib, unda fuqaro manfaatining ustunligi ta’minlanadi, xalq suvereniteti prinsipi, hokimiyat bo‘linishi prinsipi davlat hokimiyatini tashkil etishning konstitutsiyaviy prinsipidir yoki Konstitutsiyaning 17-moddasidagi prinsiplar davlatning tashqi siyosat olib borish prinsipi hisoblanadi. XXII bobdagi prinsiplar esa, sud va sudlov prinsiplari hisoblanadi. Konstitutsiya masalasini o‘rganishda konstitutsiyalarning xususiyatlarini aniqlash muhim masaladir. Xususiyatlar umumiy, ya’ni umuman konstitutsiyaga tegishli yoki alohida, ya’ni ayrim mamlakatlarning konstitutsiyalariga tegishli bo‘lishi mumkin. Konstitutsiyaning xususiyatlari orqali uning yuridik tabiati ochiladi. Konstitutsiyalarning xususiyatlari uning huquq tizimidagi alohida o‘rni, ijtimoiy munosabatlarni konstitutsiyaviy tartibga solish mexanizmida aks etadi. Bu xususiyatlarga quyidagilarni kiritish mumkin. 30 1. Konstitutsiya maxsus subyektlar tomonidan alohida tartibda qabul qilinadi (legitimlik). 2. Konstitutsiya normalari ta’sis etuvchi, rahbariy ahamiyatga ega bo‘ladi. 3. Konstitutsiyaning tartibga solish doirasi keng va xilma-xildir. 4. Konstitutsiya kelajak maqsadni ko‘zlaydi. 5. Oliy yuridik kuchga ega, alohida tartibda qabul qilinadi va muhofazalanadi. 6. Huquq tizimi poydevori hisoblanadi. 1. Konstitutsiyalar, odatda, xalq nomidan yoki uning vakillari nomidan qabul qilinadi. Konstitutsiya bevosita xalq nomidan referendum orqali (Rossiya Konstitutsiyasi) yoki alohida, maxsus, faqat shu maqsadda tashkil qilinadigan organ (Germaniya Konstitutsiyasi) yoki Qonunchilik organi - Parlament ( 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasi) tomonidan qabul qilinadi. 2. Konstitutsiya normalari ta’sis etuvchi kuchga ega. Konstitutsiya konstitutsiyaviy tuzum asoslarini belgilaydi, bular shaxsning huquqiy holati asoslari, konstitutsiyaviy tuzum asoslari, uning prinsiplari bo‘lib, shunday normalar boshqa yuridik normalarni yoki munosabatlarni keltirib chiqaradi. Jumladan, 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir» degan qoida davlat hokimiyatining vujudga kelishi uchun asos, ta’sis xarakteriga ega. Xuddi shuningdek, hokimiyatning bo‘linishi prinsipi mustahkamlangan 11-modda, inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati oliy qadriyat ekanligi belgilangan 13-moddaning qoidalarida ham ta’sis etuvchi xususiyatni yaqqol ko‘rsa bo‘ladi. 3. Konstitutsiyaning tartibga soluvchi predmeti doirasining kengligi uning yuridik xususiyatlaridan biri sifatida ko‘rsatiladi. Boshqa turli qonunlar alohida bir ijtimoiy munosabatni tartibga solsa (masalan, mehnat huquqi - mehnat munosabatlarini, moliya huquqi - moliya munosabatlarini), Konstitutsiyaviy huquq tartibga soladigan munosabatlar doirasi turli-tumandir. Masalan, u shaxs huquqiy holatini ham, hokimiyatni tashkil etish va faoliyatini ham, siyosiy, iqtisodiy munosabatlarni ham tartibga soladi. 4. Konstitutsiya faqat mavjud ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish bilan cheklanmay, unga da’vat ko‘rinishida bo‘lsa ham, kelajak maqsadlar belgilanadi. Masalan, 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasi muqaddimasida «demokratik huquqiy davlat barpo etish» maqsadi ko‘rsatilgan. 5. Konstitutsiyaning oliy yuridik kuchga egaligi, ustuvorligi uning muhim xususiyatidir. Yuqorida tilga olingan 4 ta xususiyatning o‘zi ham Konstitutsiyaning oliyligini ko‘rsatadi. Konstitutsiya barcha qonunlardan yuqori turadi, uning normalariga boshqa qonunlar zid bo‘lmasligi kerak. Konstitutsiyaning oliyligi, ustunligi uni qabul qilish va unga o‘zgartirish kiritish alohida tartibda o‘rnatilganligida ham ko‘rinadi. Boshqa qonunlar oddiy ko‘pchilik ovoz bilan qabul qilinsa, Konstitutsiya mutlaq ko‘pchilik ovoz bilan qabul qilinadi. Konstitutsiyani himoyalash, muhofaza qilishning alohida tartibi, mexanizmi o‘rnatiladi. Buning uchun hokimiyat tizimida maxsus organlar tuziladi. Masalan, 31 Konstitutsiyaviy sud. Uning asosiy vazifasi Konstitutsiyani muhofaza qilish hisoblandi. 6. Konstitutsiyaning huquq tizimi poydevori bo‘lishi masalasi keyingi bandlarda batafsil yoritiladi. Har bir Konstitutsiya alohida mamlakatda vujudga keladi. Uning vujudga kelish sharoitlari har xil bo‘lishi mumkin. Milliy qadriyatlar, xalq o‘tmishi, madaniyati, tili ham konstitutsiyalarda aks etadi. Shuning uchun har bir mamlakatning konstitutsiyasi yuqoridagi yuridik xususiyatlarga zid bo‘lmagan holda, maxsus xususiyatlarning bo‘lishini ham taqozo etadi. Bu xususiyatlar mavjud masalalarning mohiyatini buzmagan holda turlicha belgilanishda, talqin qilinishda ko‘rinadi. Konstitutsiyalarning tuzilishida ham alohida xususiyatlar uchrashi mumkin. Masalan, ayrim mamlakatlarning konstitutsiyalarida konstitutsiyaviy tuzum asoslari alohida belgilangan (Rossiya Konstitutsiyasi). 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasining o‘ziga xos xususiyatlari qatorida fuqarolar huquqlarining kafolatlari, oila munosabatlarining alohida bobda ko‘rsatilganligi, saylov tizimi uchun, mahalliy davlat hokimiyati uchun, prokuratura organlari uchun alohida boblar ajratilganligini ko‘rsatish mumkin. Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|