Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

5.5. Tebranishlarning asosiy turlari va ulrning tavsiflari
Tebranishlarning ikki asosiy turi farq qilinadi: erkin (xususiy) va majburiy. 
Erkin tebranishlar 
deb, konstruksiya yoki uning elementi muvozanat holatidan 
chiqarilgandan va o‘z holiga qo‘yilgandan so‘ng amalga oshiradigan tebranishlrga 
aytiladi. Tebranishning bunday turiga o‘zgarmas chastota (davr) mos bo‘lib, uning 
kattaligi asosan konstruksiyaning turiga, geometrik tavsiflariga va materialiga bog‘liq 
bo‘ladi. Konstruksiyaning tebranma harakati jrayoni maxsus asboblar — dinamik 
progibomerlar (egilishni o‘lchagich), ossillograf va h.k. tomonidan yozib olinadi.
Bu yozuv vibrogramma (ossillogramma) deyiladi. 

---

166 
5.6-rasm. Erkin so‘nuvchi t
еbranish 
vibrogrammasi. 
 
5.6-rasmda zarbiy yuklanish hosil qilgan erkin so‘nuvchi tebranishlarning 
vibrogrammasi ko‘rsatilgan. Bunday 
vibrogramma yordamida tebranma 
harakatning quyidagi tavsiflari 
aniqlanadi: maksimal amplituda A; 
keyingi amplitudalar — 
a1
,
a2
,
a3
, ......,
 
an
; T — tebranish davri (ikkita yarim 
to‘lqinga mos keluvchi vaqt, u erkin 
tebranishlar uchun o‘zgarmas kattalik 
hisoblanadi va amplitudaning kattaligiga 
bog‘liq bo‘lmaydi): 
f
— tebranishlar 
chastotasi (bir sekunddagi tebranishlar 
soni), u davrga teskari bo‘lgn kattalikdir
(
f 
=1/T); Tn — tebranishning so‘nishi vaqti, ya’ni tebranishlar to‘la so‘nadigan vaqt 
oraligi. Ko‘pincha maxsus moslama yordamida vibrogrammaga ishlov berish qulay 
bo‘lishi uchun vaqt belgilari qo‘yib chiqiladi (5.7-rasm).