Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

 
 
5.7-rasm. Vaqt belgili erkin so‘nuvchi tebranish vibrogrammasi. 
Majburiy tebranishlar 
dinamik yuklanish ta’siri natijasidir. O‘zgarmas kattalik 
va chastotadagi bitta kuchda tebranishlar vibrogrammasi o‘zgarmas amplituda bilan 
nisbatan oddiy (5.8-
a 
rasm) hosil bo‘ladi. Bunday tebranishlar oddiy (bir turdagi) 
tebranishlar deyiladi. 

---

167 
5.8-rasm. Majburiy tebranishlar vibrogrammasi: a–oddiy; b–murakkab. 
Majburiy tebranishlar bir necha uyg‘otuvchi kuchlarning ta’siri natijasi bo‘lishi 
mumkin. Bunday hollarda vibrogramma ancha murakkab hosil bo‘lib, ayrim 
kuchlarning ta’siri natijasida vujudga kelgan bir necha oddiy tebranish 
jarayonlarining geometrik yig‘indisidan iborat bo‘ladi. 5.8-
b 
rasmdagi ikki kuch 
ta’siri natijasida hosil bo‘lgan vibrogramma keltirilgan. Bu kuchlarning chastotasi har 
xil, shuning uchun vibrogrammada tebranishlarning ikkita aniq ifodalangan davri 
ko‘rinib turibdi. 
Agar uyg‘otuvchi kuchning chastotasi konstruksiyaning xususiy tebranishlari 
chastotasi bilan mos tushsa, u holda rezonans yuz beradi, bunda amplituda keskin 
ortib ketadi (5.9-rasm). Agar uyg‘otuvchi kuchning chastotasi vaqt o‘tishi bilan 
o‘zgarsa, u holda ayrim paytda u konstruksiyaning xususiy tebranishlari bilan mos 
tushishi mumkin, bu rezonansga olib keladi. Uyg‘otuvchi kuch chastotasining bundan 
keyin ham ortib borishida konstruksiya rezonans holatidan chiqadi va tebranishlar 
amplitudasi asta-sekin kamaya boradi (5.9-rasm). Uyg‘otuvchi kuchning chastotasi 
konstruksiyaning xususiy tebranishlari chastotasiga teng bo‘lmay, unga karrali 
bo‘lgan hollarda ham rezonans yuzaga kelishi mumkin. Bunday holda rezonans 
oldingi holatlardagidan 
ancha kuchsiz namoyon 
bo‘ladi.