hər bir mədəniyyət köhnə mədəniyyətin, vaxtını keçirmiş ideoloji ünsürləri, məişətdə və insanlar arasındakı münasibətlərdə təzahür edən mürtəce ənənələr, elm və incəsənətdə köhnəlmiş təsəvvürlərlə, köhnəlik qalıqları ilə əlaqəni qəti surətdə kəsir .
Digər canlılardan fərqli olaraq insanlar öz fəaliyyətində bioloji
deyil, sosial mexanizmlərə əsaslanırlar. Onlar öz fəaliyyətində yaratdıqları
əmək alətlərindən istifadə edirlər. Bu alətlərin hazırlanması və istifadə
olunması təcrübəsi və vərdişləri isə bir nəslin fəaliyyəti ilə başa çatmır,
onlar müəyyən mexanizmlər vasitəsilə nəsildən nəslə ötürülür. Bu mənada
mədəniyyət müxtəlif dövrlərdə yaşayan nəsillərin fəaliyyətləri arasında
əlaqələri təmin edir.
Mədəniyyətin bioloji amillərdən yüksəkdə durması və sosial xa- rakter daşıması onun çox mühüm xüsusiyyətidir . Lakin mədəniyyətin
texnoloji rolunun şişirdilməsi doğru deyildir, çünki bu halda fəlsəfə üçün
daha çox əhəmiyyət kəsb edən subyektiv- şəxsi səpgi gölgədə qalır.
Qeyd olunmalıdır ki, mədəniyyətdə novatorluq da öz təbiətinə görə
mürəkkəb xarakterə malikdir. Bu mənada göstərilməlidir ki, hər cür nova-
torluq mədəniyyətə yaradıcı münasibət bəsləmək, onu inkişaf etdirmək
demək deyildir. Mədəniyyətdə edilən yeniliklər yalnız ümumi əhəmiyyət
kəsb etdikdə, ictimaiyyət tərəfindən qəbul edildikdə, mədəni dəyərləri
inkişaf etdirir. Buna görə də mədəni prosesə əlavə olunan hər cür yeniliyi
mütərəqqi hesab etmək doğru deyildir.
Yuxarıda deyilənlər sübut edir ki, mədəniyyətin inkişafı spesifik
qanunauyğunluqlara malik mürəkkəb və ziddiyyətli prosesdir.
Müasir dövrdə mədəniyyətin inkişafı aşağıdakı cəhətlərlə səciyyələnir . Açıq cəmiyyətin formalaşması prosesində mədəni tərəqqi
sürətlənir; bu, inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün lazım olan
mədəni şəraitin yaradılmasını intensivləşdirir; milli mədəniyyətlərin
yaxınlaşması əsasında mənəvi mədəniyyətin bütün tərəflərinin
beynəlmiləlləşməsi və inteqrasiyası özünü göstərir; mənəvi həyatda
aparılan islahatlar prosesində insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin
mədəni səviyyəsi artır, əxlaqi və estetik mədəniyyətin yüksəlməsinə, əsil
yaradıcılığa meydan açılır.
535
Mənəvi mədəniyyətin inkişafı onun bütün tərəflərində (siyasi
mədəniyyət, dünyagörüşü mədəniyyəti, əxlaqi mədəniyyət, estetik
mədəniyyət, elm, təhsil və maarif sahəsində və sairədə) ifadə olunur.