560
Dəyərlər çoxtərəfli və rəngarəngdir, onları müxtəlif meyarlar üzrə
qruplaşdırmaq olar: 1) ekzistensial (cari, gündəlik mövcudluq ilə bağlı)
dəyərlər və essensial (insanın mahiyyətindən irəli gələn) dəyərlər; 2)
mövcud (yəni artıq reallaşmış) və fikirdə tutulan, ideal dəyərlər; 3) arzu
olunan (yüksək təhsil almaq) və normativ (qanuna hörmət hissi) dəyərlər.
Dəyərlərin digər bir təsnifatı onları aşağıdakı kimi ayırır. Bu
bölgüdə birinci növü predmet dəyərləri tutur. O dünyadakı bütün
rəngarəng hadisələri öz predmetliyinə görə mənalandırır. Yəni onlar xeyir
və ya şər, həqiqət və ya yalan, gözəl və ya eybəcər, ədalətli və ya ədalətsiz
kimi qiymətləndirilir. Predmet dəyərlərinə aşağıdakılar daxil edilir: sosial
rifah, mütərəqqi əhəmiyyətli tarixi hadisələr, keçmişin mədəni irsi, elmi
həqiqət, əxlaqi xeyirxahlıq, estetik keyfiyyətlər. Dəyərlərin bu qrupuna
həm də insanların maddi və mənəvi fəaliyyəti predmetləri, ictimai
münasibətlər, bu münasibətlərə cəlb olunan və insan üçün müsbət
əhəmiyyət kəsb edən təbiət hadisələri daxil edilir. Dəyərlərin ikinci
növünü subyektiv dəyərlər təşkil edir. Onlar xeyir, şər, ədalət, gözəllik,
həyatın mənası, ideal aə sair haqqında normalar formasında ifadə olunan
ustanovkaları, qiymətləri, tələbləri və qadağaları əhatə edir. Bu qəbildən
olan dəyərlər insanların fəaliyyətinin oriyentirləri və meyarları rolunu
oynayırlar. Dəyərlərin hər iki növündə insanın dünyaya dəyər baxımından
olan münasibəti əsas yer tutur.
Insanların malik olduğu dəyərləri həm də öz əhəmiyyətinə görə
müxtəlif növlərə ayırırlar. Bu halda əvvəlcə gündəlik və minimum
tələbatları ödəmək üçün nəzərdə tutulan dəyərlər göstərilir. Bunların
ardınca daha yüksək səviyyəli dəyərlər (həyatın mənası) gəlir.
Dəyərlərə ümumi şəkildə yanaşdıqda məqsəd- dəyər (yüksək
mütləq dəyər) və vasitə- dəyər (alət rolunu oynayan dəyər) bir- birindən
fərqləndirilir. Bundan başqa dəyərlər öz sosial əhəmiyyətinə və törətdiyi
nəticələrə görə müsbət və mənfi dəyərlərə ayrılır. Nəhayət, dəyərlərin
maddi və mənəvi növlərə bölgüsü də mövcuddur.
Dostları ilə paylaş: