(futurologiya)
inkişaf etməyə başlamışdır. Bu,
müasir dövrdə bəşəriyyətin perspektivlərinin öyrənilməsinə olan tələbatın
nəticəsidir. Xüsusilə də XX əsrin 60- cı illərindən etibarən elmi- texniki
inqilabın iqtisadi və sosial nəticələrinin, bəşəriyyətin qarşısında duran
ümumi problemlərin uzun müddətli proqnozlaşdırılması işi genişləndi. Bu
zamandan həmin məqsədlə onlarca beynəlxalq və milli təşkilat, elmi
mərkəz və klublar fəaliyyət göstərməkdədir. Bunlardan Roma klubu
təşkilatını, Hudzon şəhərindəki gələcəyi öyrənən xüsusi insititutu və
başqalarını göstərmək olar. 1974-cü ildən etibarən isə gələcəyin tədqiqi
568
üzrə Ümumdünya federasiyası fəaliyyət göstərir. Hazırda müxtəlif
beynəlxalq təşkilatlar, hökumət komissiyaları və elmi mərkəzlər arasında
sosial və iqtisadi inkişafın, elmi -texniki tərəqqinin, ekoloji vəziyətin və
demoqrafik proseslərin uzunmüddətli proqnozlarının işlənib hazırlanması
sahəsində əməkdaşlıq genişlənir.
Fəlsəfə gələcəyə optimist nəzərlə baxır, onun əsas rolunu
bəşəriyyətin dinc və əmin- amanlıq şəraitində yaşamasının tə'min
edilməsində, hümanist məqsədlərə doğru irəliləməsində görür.
Müasir cəmiyyətin iqtisadi, elmi- texniki və mə'nəvi potensialı
artdıqca, gələcək haqqında biliklər dəqiqləşir. Üçüncü minilliyə qədəm
qoymuş bəşəriyyət öz fəaliyətinin nəinki təkcə yaxın gələcəkdə, həm də
nisbətən uzaq perspektivdə törədə biləcəyi iqtisadi, sosial və mə'nəvi
nəticələri ciddi nəzərə alır. Başqa sözlə deyilsə o təkcə bu gün üçün deyil,
sonrakı nəsillərin taleyi üçün də narahatlıq keçirir.
Müasir dövrdə sosial tərəqqinin gələcək perspektivlərini müəyyən
etmək üçün bəşəriyyətin malik olduğu elmi metod və vasitələrin sayı artır,
onların keyfiyyəti durmadan təkmilləşir. Gələcəyi hərtərəfli öyrənmək
üçün onu aşağıdakı üç əsas dövrə bölürlər: yaxın gələcək (təxminən 20-30
il), fikirdə təsəvvür edilən gələcək (təxminən 30-100 ilə qədər), uzaq
gələcək (yüz il və daha çox). Qeyd olunmalıdır ki, irəlicədən görmə
(uzaqgörənlik) elminin metod və müddəalarının elmi dəqiqlik və
mö'təbərlik dərəcəsi bu üç dövr üçün eyni deyildir. Bu mə'nada yaxın
gələcək haqqında təsəvvürlər daha çox elmi xarakter daşıyır, onların
dəqiqlik və konkretlik səviyyəsi də yüksəkdir. Əksinə, gələcək haqqında
proqnozların tarixi müddəti nə qədər uzun dövrü əhatə edirsə, onların
ümumi və fərziyyə də xarakteri bir o qədər də çox olur. Bu tamamilə
təbiidir. Belə ki, haqqında söhbət gedən gələcəyin müddəti nə qədər
yaxındırsa, onun müasir həyatla, gerçəkliklə əlaqələri də bir o qədər güclü
və bilavasitə olur. Deməli onları öyrənməyin elmi əsasları və müfəssəllik
dərəcəsi də çoxdur.
Yaxın gələcək haqqında sosial proqnozlar 20- 30 ildən sonrakı
dövrdə müxtəlif ölkələr və dünya üzrə əhalinin sayı, yaş tərkibi, orta
ömürsürmə göstəriciləri, habelə mövcud olacaq xammal mənbələrinin
miqdarı, enerji, ərzaq ehtiyatları, iqtisadiyyatın elmi- texniki və texnoloji
səviyyəsi haqqında konkret və elmi cəhətdən əsaslandırılmış mə'lumatlar
verir.
Gələcəyin nisbətən uzaq olan ikinci dövrünə aid təsəvvürlər,
biliklər müəyyən elmi mö'təbərliyə malik olsalar da bir çox cəhətdən
ehtimal xarakteri daşıyır. Bu müddətdə dünya əhalisinin sayının azalması
meylinin özünü göstərəcəyi, zəif inkişaf etmiş ölkələrin öz iqtisadi
569
geriliyini aradan qaldıra biləcəyi, humanist və demokratik cəmiyyətə
keçiləcəyi ehtimal olunur.
Uzaq gələcəyə aid proqnozlar əsas etibarilə hipotetik fərziyyələrə
əsaslanır. Çünki cəmiyyətin inkişafı son dərəcə mürəkkəb, müxtəlif və
alternativ yollar üzrə baş verdiyinə görə tarixin gedişi uzaq gələcək
haqqında indiki təsəvvürlərimizə mütəmadi olaraq dəqiqləşmə və
düzəlişlər verəcəkdir.
Dostları ilə paylaş: |