Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

0 ‘zbekiston Respublikasi suv resurslarini muhofaza qilish
bo‘yicha umumiy tushuncha. 
Suv resurslari tabiiy resurslar orasida 
muhim o'rinni egallaydi. Butun dunyodagi davlatlarda, shu jumladan 
0 ‘zbekiston Respublikasida suvdan qishloq xo‘jaligida, sanoatda, 
maishiy xizmatda foydalanish yildan-yilga oshib ketmoqda. Suvdan 
unumli foydalanishda insoniyat oldida ikki m uam m o — suv resurs- 
larining miqdori va sifatini o ‘rganish turibdi.
0 ‘z b e k isto n R espublikasi 0 ‘rta O s iy o n in g suv ta q c h il 
mintaqasida joylashgan. Respublikamizda sug‘oriladigan yerlaming 
ko'pligi tufayli suv taqchilligi sezilarli darajada yuqori. 0 ‘rta Osiyoda 
sug‘oriladigan yerlarning jami 7403 ming gektar bo'lib, shundan 
4170 ming gektari (56 foizi) 0 ‘zbekistonga tegishli.
Demak, 0 ‘zbekiston suvni ko‘p iste’mol qiladigan davlatlar 
qatoriga kiradi. C h u c h u k suvning asosiy m anbai Sirdaryo, 
Amudaryo va Zarafshon daryolari bo'lib, ular qo'shni davlatlardan 
boshlanadi va 0 ‘zbekistondan oqib o ‘tadi. Foydalanish m um kin 
bo'lgan yer osti suvlari 4,4 km3 ni tashkil etadi.
0 ‘zbekistonda suvning o z - k o ‘p bo'lishiga qarab yiliga 76,8 
km 3 chuc huk suv kelib, shundan Sirdaryo havzasida 20,1 k m 3, 
Amudaryo havzasida 50,5 km 3 ni tashkil qiladi. Suv kam bo'lgan 
yillarda (masalan, 1986-yilda) bu m iqdor jsspublika b o'yicha
52,8 km 3 ni tashkil etgan. Bu ko'rsatkich Sirdaryoda 19,0 k m 3, 
Am udaryoda esa 33,8 k m 3 dan iborat bo'lgan.
Suv tanqisligi tufayli s u g 'o rila d ig a n y erla rd a ko llek to r 
tizimidan qaytgan suvlarni ishlatishga to ‘g‘ri keladi. O'zbekistonda 
q a y tg a n s u v la rn i is h l a t is h n i h is o b g a o l g a n d a i s t e ’m o lg a 
mo'ljallangan suvning hajmi 63,46 km 3 ga teng. Suv miqdori 
m e ’yordan kam b o ‘lgan yillarda suv iste’molga yetarli bo'lmaydi, 
bunday hollarda suv tanqisligi suv om borlari hisobiga m a ’lum 
darajada qoplanadi.
Davlatlar chegaralarida joylashgan suv om bo rlarin in g suv 
zaxirasi 38,6 k m 3 ga ten g , O 'z b e k i s t o n suv o m b o r la r i d a esa
19

---

17,9 k m 3 ni tashkil etadi. Orol dengizi havzasidagi suvni iste’- 
mol qilish davlatlar orasidagi shartnom a asosida amalga oshiri- 
ladi.
Sirdaryo suv o qim i 0 ‘zbekiston chegarasida boshlanib, 
boshlanish joyida iste’mol qilishga yaroqli, ya’ni suvning tarkibida 
tuz kam (200—300 mg/1), og'ir metallar juda oz miqdorda.
Suvdan qishloq xo'jaligida va sanoatda foydalanish natijasida 
unin g sifati y o m o n l a s h a d i . N o r i n , Q o ra d a ry o , C h irc h iq , 
Ohangaron daryolarining quyilish joyida suvdagi tuzlar 500— 
700 mg/1, azot birikmalari 0,11—0,80 mg/I, fenol va zaharli 
metallar 0,010—0,016 mg/1 dan iborat.
S hunday qilib, Sirdaryo suvining quyi qismi ifloslangan 
b o ‘lib, uning tarkibini tuzlar 676 mg/I, neft mahsulotlari va 
nitrit azoti 0,05—0,09 mg/1, mis, xrom, fenol ionlari 0,002—
0,010 mg/1 tashkil etadi. 0 ‘zbekistondan chiqib ketish joyida 
Sirdaryo suvidagi tuz m iqdori 910 mg/1 va boshqa zararli 
aralashmalar sanitariya