Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Z)
 
va oqim 
(У)
 
kiradi.
Daryo oqimi — 
У
 
okean ustida namlikning quruqlik ustiga 
ko‘chishi — 
d v
uning quruqlikdan okeanga o'tishi — 
d2
orasidagi 
farqiga teng:
y = d l - d 2,
(
2
.
2
)
bu yerda d, va d 2 miqdorlari ayrim -ayrim aniqlangan, shu 
sababli yer osti suvlarini hisobga olganda, quruqliklarning 
suv balansi quyidagicha:
y = X - Z ,
 
(2.3)
bu yerda: 
У —
 
oqim; 
X —
 
atmosfera yog'ini; 
Z —
 
bug'lanish.
E. Brikner va M .M .Lvovich m a ’lumotlari asosida okeanlar- 
n i n g yillik suv b a la n s i t e n g l a m a s i q u y i d a g i c h a ( s o n l a r
yaxlitlangan):
Z = X + y o =
 
412 + 36 = 4 4 8 ming k m 3; 
(2.4) 
quruqliklar uchun:
Уч
 
= 
Zq
 
+ 
Уч 
=
63 + 36 = 99m ing k m 3; 
(2.5)
22
4

---

bu tu n yer kurrasi uchun:
X 0 + X q + Z 0 + Z q,
(
2
.
6
)
412 + 99 = 448 + 63 = 511 yoki 511 ming k m 3;
Agar yana berk havzalar hissasi (8 m ing kub km ) qo'shila- 
digan bo'lsa, butun yer uch u n h am kirim, h am chiqim 519 
ming kub km suv bo'ladi.
Okeanlar yuzasidan ko ‘tarilgan suv bug'larining ayrim qismi 
quruqliklaming berk hududlari ustiga yog‘inlar ko'rinishida tushadi. 
Suvning ayrim holatlarining hajmi va aylanish tezligi b ir xil 
emas. Sayyoramizda suv aylanishining quyidagi turlari mavjud: 
yer bilan koinot o'rtasida, atmosfera va okean o ‘rtasida, okean 
va quruqlik o ‘rtasida, atmosfera, tu p ro q qatlami va biosfera 
o'rtasida. Amalda yuqorida keltirilgan barcha namlikning aylani­
shi turlari kuzatiladi.
Suvning t o ‘xtovsiz aylanishi Yer kurrasining geografik qobig'i 
va ayniqsa, undagi organik hayot uch u n juda katta ahamiyatga 
ega, chunki suvning aylanishidan modda va energiyaning aylanishi 
vujudga keladi, organik dunyo rivojlanadi.
D a r y o h a v z a s i s u v b a l a n s i n i n g asosiy tashkil 
etuvchilari yog‘in 
X,
oqim
Y
va bug‘lanish Z dir.
*Daryo havzasi suv balansini m a ’lum vaqt oraligi (oy yoki 
yil) uch u n tuzgan paytda havzadagi nam lik W zaxirasining 
o'zgarishi, qor qoplam ining k o ‘payishi yoki kamayishi, havza­
dagi k o ‘l, botqoqlik, muzliklar va daryo qayirlarida suv zaxira­
sining o'zgarishi, grunt va tu proq suvlarining yig‘ilishi va sarfla- 
nishi hisobga olinishi zarur. M iqdori m usbat belgida (sersuv 
davrlarda havzada namlikning yig‘ilishida) va manfiy belgida (suv 
kam bo'lgan yillar) b o ‘lishi m um kin. Bundan tashqari, yer usti 
va osti suv ayirg'ichlarining bir-biriga to'g'r^kelm asligi sababli 
qo'shni yer osti havzalarining yer osti suv almashuvi PFe’tiborga 
olinadi: agar o'rganilayotgan havzaga tash q a rid a n suv oqib 
keladigan bo'lsa, 
W
musbat belgida va aks hollarda manfiy belgida 
bo'ladi^S hunday qilib, daryo havzasining suv balans tenglamasi 
quyidagicha bo'ladi:
X
=