Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

T a k r o r l a s h u c h u n s a v o l l a r
1. Yerning umumiy suv zaxirasi nimaga teng?
2. Suv zaxirasiga nimalar kiradi?
3. O'zbekiston Respublikasi hududi suv bilan qanday ta’m inlan-
gan?
4. O'zbekiston Respublikasi suv manbalarida suvning sifati qanday?
5. Suvning muhofazasi deganda nimalar tushuniladi?
2.3. Suv balansi
0 ‘rganilayotgan obyekt u c h u n tan lan g a n vaqt oralig‘ida 
suvning oqib kelishi (kirimi) va ishlatilishi (chiqim i)ni, uning 
zaxirasining o ‘zgarishini e ’tiborga olgan holda o ‘zaro munosabatini 
s u v b a l a n s i (m uvozanati) deyiladi.
Suv balansining nim a ekanligini tushunish u c h u n oddiy 
gidrologik tarm oqning modelini ko'rib chiqam iz (2.2-rasm).
0 ‘rganilayotgan joy tekis, t o 'r t t o m o n i ch e g a ra la n g a n , 
chiqish (A nuqtasi) va bir oz nishabligi mavjud to 'rtb u rc h ak
qutini eslatadi. Bu model ustiga tushgan yog'm oqim hosil qiladi 
va joyning A nuqtasidan oqib ketadi. Bu tizimning suv balansini 
differensial tenglama bilan ifodalasa bo'ladi:
J - Q =
f .
(2.1)
bu yerda: / —m a ’lum vaqt ichida kelgan suv; 
Q—
oqib chiqib 
ketgan suv; 
d S /d t
— tizimda m a ’lum vaqt ichida suv balansining 
o'zgarishi.
E ’tiboringizga havola qilingan oddiy gidrologik tizim modeli- 
dagi q o n u n iy a t yer ku rrasin in g , q u ru q lik la rn in g va daryo 
havzalarining suv balansini tuzganda o ‘z holatini saqlaydi.
21

---

M a te m a tik ifodaiangan suv balansi bayoni suv balansi 
tenglamasi deb ataladi.
Bu tenglam a o ’rganilayotgan har qanday suv obyekti (daryo 
havzasi, k o ‘l, suv om bori, botqoqlik, muzlik va boshqalar), 
ayrim hudud, gidrologik rayon, m am lakat, quruqlik va yer k ur­
rasi uchun tuzilishi mum kin.
Yer kurrasi suv balansining asosiy tashkil etuvchi elem ent- 
lariga atmosfera yog'ini (A), bug'lanish (