O`zbek filologiyasi fakulteti o`zbek adabiyoti kafedrasi

Ovoz va nafasni birlashtiruvchi mashqlar
Ovoz va nafasni to'g'ri yo'lga qo'yish maqsadida m, n, ng, l, r, sonor 
tovushlarga unlilarni qo'yish talaffuz etish mashqlari ham yaxshi natija 
beradi.
1-mashq. 
Berilgan harf birikmalarini diqqat bilan o'qing. ularning 
talaffuziga ahamiyat bering va har bir qatorni bir nafasda ayting.

---

26 
Mi, me, ma, mo, mo', mu, mi. li, le, la, lo lo', lu, li. 
Ni, ne, na, no, no', nu, ni.
ri, re, ra, ro, ro', ru, ri.
2-mashq. 
Qator sonor tovushlar o'rtasidagi unli tovushlani urg'u berib 
talaffuz eting. 
м м м и м м 
м м м э м м 
м м м а м м
м м м ў м м 
м м м у м м 
м м м и м м 
н н н и м м
н н н а м а 
н н о о м м
н н н ў м м
н н н у м м
л л л и м л 
л л э м м м 
л л л а м м
л л л о м м
л л л у м м
л л л и м м
р р р и м м
р р р э м м 
р р р о м м
р р р ў м м
р р р у м м
р р р и м м
р р р о м л
3-mashq. 
Tez aytish mashqlari ham ma'lum tovushlarni to'g'ri talaffuz etish 
ko'nikmasini hosil qiladi. quyidagi mashqqa berilgan misollarni oldin 
yakka, so'ngra birgalikda o'qing. so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishga e'tibor 
bering.
Bir tup tut, to'rt tup turp.
Tubsiz dengiz dedingizmi? 
Dengsiz tengsiz dedingizmi? 
Hasan Husanga kitob berdi 
Husan Hasanga raxmat dedi.
Tilim – tilim tilla qovunning
To'rt tilimli lilimni tildi.
Eshik oldida buloq, buloqdan suv ichar uloq, uzun quloq.
To'p-to'p ko'k koptok, har ko'k koptokda bittadan katta ko'k koptok.
Samarqanddagi usta Muso pistofurushning 33 qop puch pistasi bor 
ekan, shu 33 qop puch pista bo'lsa ham o'sha usta Muso pistafurush ekan, 
bo'lmasa ham o'sha usta Muso puch pistafurush ekan. 

---

27 
Durdonaning marjoni bir dona, u ming dona danak mag'zidan 
tuzilgan.
Diksiya – notiq va adabiyot o'qituvchisi nutqining asosiy qurollaridan 
biri.
Diksiya – lotincha 
distio 
so'zidan olingan bo'lib, so'zlarni aniq, burro 
talaffuz qilish degan ma'noni anglatadi. Badiiy asarni ifodali o'qishda nafas 
va ovoz kabi diksiyaning ham o'ziga xos o'rni bor. Badiiy asar o'qishda, 
mazmunning qayta hikoya qilishda va umuman, og'zaki nutqda 
diksiyaning qonun-qoidalariga rioya qilishsa, nutqning emosionaal ta'siri 
yana ham oshadi.
Diksiya orfoepiya bilan ham bog'liqdir.
Orfoepiya esa, nutqning tabiiy, aniq, ravon, hammaga tushunarli 
bo'lishini talab qiladi. Maktablarda, pedagogika institutlarining filologiya 
fakultetlarida bu masalaga katta e'tibor berish zarur, albatta.
Maktablarda o'quvchilarni ifodali o'qishga o'rgatishdan oldin har bir 
darsda unli va undosh tovushlarning, har bir so'zning, har bir jumlaning 
lug'oviy-fiziologik ma'nosini tushuntirib, so'ngra shu mo'zning talaffuzini 
o'rgatish maqsadga muvofiqdir.
Fan sifatida diksiyaning roi juda kattadir. U kishilarni, o'quvchilarni 
va o'qituvchilarni aniq hamda burro gapirish insonlar ongiga tez yetib 
boradi va ularga tez tushunarli bo'ladi.
Harflarni va tovushni, albatta, aniq va ravon talaffuz qilish kerak.
Negaki ularning ifoda darjasi yanada kengayadi.

---

28