7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

17-rasm. Umurtqali hayvonlar 
nerv 
sistemasining 
izchil rivojlanish bosqichlari 
(sxematik 
ko`ndalang kesimi): 
I, II- differentsiallashgan ektoderma; III- nerv 
plastinkasining botib 
kirishi;
IV,V- nerv nayining shakllanishi: 1-epidermis; 2-ganglionar plastinka. 
oladi. Shunday qilib, bu organlar yordamida hayvonlar suvda yo`l topadi va
o`zining vaziyatini biladi. 
Eshitish organi
muvozanat organi bo`lib ham xizmat qiladi va hamisha juft
bo`ladi, boshqacha aytganda, pardasimon labirintdan iborat bo`ladi (18-rasm).
Pardasimon labirint eshituv kapsulasiga joylashgan bo`lib, yupqa devorli
pufakchaga o`xshaydi va bo`yincha bilan ikki qismga: yuqori qism yoki oval
xaltacha va 
pastki qism yoki to`garak xaltachaga 
bo`linadi. Oval xaltachadan yarim
doira kanallar chiqadi va bular yoy hosil qilib yana oval xaltachaga kelib
qo`shiladi. Yarim doira kanallar, to`garak og’izlilarni hisobga olmaganda, barcha
umurtqalilarda uchta bo`ladi. To`garak xaltachadan yuqoriga qarab uchi berk tor –
endolimfatik kanal chiqadi.
 
 
18-rasm. Ichki quloqning izchil rivojlanish bosqichlari:
I-eshitish plakodasi;
II-chuqurcha; III va IV-pufak 
kesimi; V va VI-
yarim aylana kanallarning shakllanishi:

---

69 
1-chig’anoq 
murtagi; 2-yarim 
aylana kanal; 3-endolimfatik yo`l; 4-
aylana xaltacha;
5-oval 
xaltacha. 
Yon tomonida ichi kovak o`simta – chig’anoq hosil bo`ladi. Pardasimon
labirintning ichi – endolimfa suyuqligi bilan to`lgan bo`ladi va bu suyuqlik qalqib
yuradi. Gavda holatining har qanday o`zgarishi, shuningdek, tovush suyuqlikda bir
talay kaltsiy karbonat kristallari to`lqinlari shu kristallarni harakatga keltiradi,
kristallar labirintning ichki devoridagi sezuvchi hujayralarni ta`sirlantiradi, bu
ta`sirot eshituv nervi uchlariga o`tadi. Suvda yashovchi tuban umurtqalilarda faqat
ichki quloq bo`ladi. 
Suvda hamda quruqlikda yashovchilardan boshlab, ichki quloqqa yana bir
bo`lim, ya`ni o`rta quloq va nog’ora parda qo`shiladi. Bu bo`lim sudralib
yuruvchilar va qushlarda ham saqlanadi. Sutemizuvchilarda quloqning uchinchi
bo`limi, ya`ni eshituv yo`li va tashqi quloq suprasi ham hosil bo`ladi.