7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

 
15-rasm. Baliqlarning (I) va quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlarning 
(II) 
qon 

---

66 
aylanish sistemasi 
sxemasi:
 
1- olib 
keluvchi 
jabra arteriyasi; 1 
1 
-olib 
ketuvchi 
jabra arteriyasi; 2- 
uyqu arteriyasi; 3-orqa aorta; 4-qorin aorta; 5-o`pka arteriyasi; 6-kyuvyerev 
oqimi; 7-oldingi
kardinal 
vena; 
8-orqa kardinal 
vena; 
9-orqa kovak vena; 
10-
jigarning qopqa sistemasi; 
10 
1 
-jigar
venasi; 
11-o`pka venasi; 12-jigar qopqa venasi; 13-ichak osti venasi; 14-kapillyar 
tarmoqlari. 
Katta qon aylanish doirasi chap yurak qorinchasidan boshlanib, arterial qon,
arteriyalar orqali butun gavdaga tarqaladi va u yerda venoz qonga aylanib, venalar
orqali o`ng yurak bo`lmasiga keladi. Shuni ta’kidlash kerakki, qushlarda aorta yoyi
gavdaning o`ng tomoniga, sutemizuvchilarda esa chap tomoniga qayrilgandir.
Ularda arterial sistema venoz sistemaga hech qachon qo`shilmaydi.
O`ng yurak qorinchasidan boshlanadigan kichik qon aylanish doirasidan
venoz qon o`pka arteriyasi orqali o`pkaga oqib keladi va u yerda arterial qonga
aylanadi hamda o`pka venasi orqali chap yurak bo`lmasiga quyiladi. Chap
qorinchadan 
aorta 
yoyi 
boshlanadi. 
CO 
2
–ga to`yingan qon orqa kardinal vena va
oldingi kardinal vena orqali o`ng yurak bo`lmasiga va undan o`ng yurak
qorinchasiga tushadi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilarga xos bo`lgan
oraliq etap aralash qon aylanishidan va batamom alohidalashmagan doirali qon
aylanish sistemasidan iborat. Qisqasi ularning chap bo`lmasidan kislorodga boy
bo`lgan 
qon 
va 
o`ng 
bo`lmasidan 
CO 
2
ga 
boy 
bo`lgan 
qon 
yurak 
qorinchasiga
tushib aralashadi.
Qizil qon tanachalari, ya`ni eritrotsitlar qonni oksidlaydi, chunki ular
kislorod tashuvchilar hisoblanadi. Oq qon tanachalari, ya`ni leykotsitlar esa
gavdaga tushgan mikroorganizmlarni qiradi. Bundan tashqari qonda amyobasimon
hujayralar ham bo`lib, uni trombotsitlar deyiladi. Trombotsitlar qonning ivishida
muhim ahamiyatga 
ega.