7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja



Yüklə 3,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə51/103
tarix14.12.2023
ölçüsü3,95 Mb.
#180392
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   103
7 - maruza (4)

Limfa 
sistemasi 
to`g’risida 
gapirilganda, 

venalar 
bilan 
gavda
bo`shliqlariga qo`shilib turadigan limfa tomirlaridan va limfa bezlaridan iborat.


67 
Limfa sistemasi tutash emas. Faqat yirik limfa tomirlari bilan ularni kengaygan
qismlari - sinuslarida biriktiruvchi to`qimadan tuzilgan devorlar bor, bu
tomirlarning shoxchalari esa har xil organlarning hujayralararo bo`shliqlari bilan
bog’langandir. Limfa tomirlarining kengaygan qismi limfa yuraklarining urib
turishi natijasida 
limfa 
harakat qiladi.
Limfa tomirlari bilan bog’liq bo`lgan limfa bezlari oq qon tanachalarini
(leykotsitlarni) ishlab chiqaradi, ya`ni ular gavda
bo`shlig’idagi 
zaharli 
moddalarni 
qayta 
ishlab
tartibga 
soladi. 
Taloq 
ham 
qonni 
vujudga
keltiruvchi 
organlar 
jumlasiga 
kiradi, 
biroq 
u
limfa 
tomirlari 
bilan 
bog’lanmagan. 
Umuman
limfa 
sistemasi 
qon 
bilan 
to`qimalar 
orasidagi
modda 
almashinuvida 
qatnashadi. 
Limfa 

rangsiz 
zardobga 
o`xshaydi. 
Barcha 
gavda
bo`shliqlarida 
limfa 
bezlari bor.
Nerv 
sistemasi. 
Markaziy 
nerv 
sistemasi
bosh 
miya 
va 
orqa 
miyadan 
iborat. 
Bosh 
miya
nerv
nayining
oldingi
qismining
yo`g’onlashuvidan 
hosil 
bo`ladi. 
Bosh 
miya
o`zaro 
tutashgan 
beshta 
bo`limdan: 
oldingi 
bosh
miya 
yarimsharlari, 
oraliq 
miya, 
o`rta 
miya,
miyacha 
va 
uzunchoq 
miyadan 
iborat 
(16-17- 
rasmlar). 
Har 
bir 
bo`limda 
muayyan 
funktsiyani
bajaradigan 
organlarning 
markazlari 
joylashgan.
 
16-rasm. Bosh miyaning 
rivojlanish sxemasi:
I-uch
pufak 
bosqichi 
(ko`z pufaklari
bilan), II-besh 
bo`lim 
bosqichi
(ko`z pufaklari 
bilan): 
1-oldingi
miya; 
2-oralig` miya; 
3- o`rta
miya; 
4-miyacha;
5-uzunchoq miya; 
6-ko`z
pufagi; 7-ko’z bokali.
Masalan: ovqatlanish markazi uzunchoq miyada, harakatni boshqarish markazi
miyachada joylashgan. Umurtqali hayvonlarning bosh miyasidan 10-12 juft nerv
iplari chiqadi.
Orqa miya uzunchoq miya bilan qo`shilib ketadi, uning ichki qismi kulrang


68 
miya moddasi, tashqi qismi esa oq miya moddasidan tashkil topgan. Orqa miyadan
bir qancha 
orqa 
miya nervlari chiqadi. 
Umurtqali hayvonlarda sezgi organlari yaxshi rivojlangan. Sezgi organlariga
– teri sezgi organlari, yon chiziq organlari, eshitish organlari, ko`rish organlari va
hid bilish organlari kiradi.
Umurtqali hayvonlarda mexanik ta`sirlarni qabul qiladigan sezuv organlari
erkin holdagi nerv uchlaridan iborat. Ular terining butun yuzasiga va ichak hamda
boshqa organlarining shilimshiq pardalari yuzasiga ham tarqalgan. 
Bundan tashqari, to`p-to`p bo`lib turadigan va biriktiruvchi to`qima pardasi
bilan o`ralgan maxsus uchli organlar – tuyg’u tanachalari ham bor. 
Yon chiziq organlari birlamchi suv umurtqalilarigagina xos bo`lib, u ham
teri sezuv organi bo`lib hisoblanadi. Ular, asosan to`garak og’izlilar va baliqlarning
ikki yon tomonida bir qatordan uzunusiga ketgan va murakkab tarmoqlar hosil
qilib, bosh tomonga o`rnashgandir. Bu yon chiziq organlari suvning salgina
to`lqinlanib, gavdaning turli yeriga ko`rsatgan ta`sirlarni sezadi. Yon chiziq
organlari tufayli hayvonlar suvning qanday tezlik bilan qayoqqa qarab
oqayotganinigina sezibgina qolmay, balki u o`z gavdasining harakatlarini ham seza

Yüklə 3,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   103




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin