Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

Yaqin masofadan o‘q otish 
deyilganda, kirish teshigi atrofida qurol 
stvoli og‘zida yuz beradigan hodisalar ta’sirining izlari kuzatiladigan o‘q 
otilishi tushuniladi. Yaqindan o‘q otilishida to‘siqda o‘q otilishidan hosil 
bo‘lgan asosiy mahsulot bilan birga qo‘shimcha mahsulotlari ham 
vujudga keladi. Yaqin masofadan o‘q otilishi izlari quyidagilar: 
yonmagan porox zarralarining, qurum tarkibida mavjud metallar va 
ularning birikmalarining o‘tirib qolishi va hokazolar. Yonmagan porox 
zarralari matolarda qurollar va jangovar o‘q-dorilarning turiga qarab, har 
xil masofalardan o‘q otilishida saqlanib qolishi mumkin. Avtomatlar va 
karabinlar uchun bu masofa 150 — 200 
sm
; to‘pponchalar va revolverlar 
uchun 80—100 
sm
; kichik kalibrli vintovkalar uchun 100—150 
sm
; ov 
miltiqlari uchun 250—300 
sm 
dan iborat. Metallar va ularning 
birikmalari shunday matolarda katta masofalarda o‘tirib qoladi. Masalan, 
Simonov konstruksiyali (SKS) merganlar karabini uchun bu masofa 
275 — 325 
sm
; AK avtomati uchun 175—200 
sm
; PM to‘pponchasi 
uchun 150 — 225 
sm
; kichik kalibrli vintovkalar uchun 200—225 
sm
; 
16 kalibrli ov miltiqlari uchun 5–6 
m
. 
Uzoq masofadan o‘q otish 
deganda, katta masofalardan o‘q otilishi 
tushuniladi. Bu holda to‘siqda, jarohatlardan tashqari faqat ishqalanish 
halqasigina qoladi. Demak, uzoqdan o‘q otish deganda to‘siqda o‘q 
otilishida faqat asosiy mahsulotlar vujudga keladigan, qo‘shimcha 
mahsulotlar bo‘lmaydigan masofada o‘q otilishi tushuniladi. 
Dastlabki tadqiqotlar 
bosqichida ekspert tadqiqotga taqdim etilgan 
materiallar bilan tanishadi. Bu jarayonda ko‘rilayotgan ishning va 
ekspert oldiga qo‘yilgan vazifalarning mohiyati aniqlashtiriladi. Zarur 

---

 372 
bo‘lganda ekspert oldiga qo‘yilgan savollar tergovchi bilan kelishilgan 
holda qayta tahrir qilinishi mumkin, bu holda ushbu holat bo‘yicha 
ekspertiza xulosasida tegishli qaydlar bayon etiladi.
Tadqiqotga taqdim etilgan o‘ram ochilganidan so‘ng, ekspert 
tadqiqot obyektlarini dastlabki ko‘zdan kechiradi, ularning bir qator 
umumiy xususiyatlari (turi, miqdori, rangi va hokazolar)ni ekspertiza 
tayinlash haqidagi qarorda ko‘rsatilgan ma’lumotlar bilan taqqoslaydi. 
Undan tashqari, taqdim etilgan obyektning holati o‘q otilish jarohati 
hosil bo‘lgan vaqtdan keyin o‘zgargan (o‘q otilish jarohatlari mavjud 
bo‘lgan kiyim elementlari tozalanganmi yoki yuvilganmi va hokazolar) 
yoki o‘zgarmaganligini ham aniqlash tavsiya etiladi. 
Ushbu bosqichda, ekspertiza tadqiqotlarini tashkil qilish nuqtai 
nazaridan, tadqiqotga taqdim etilgan obyektda aynan qanday jarohat 
izlanayotganligini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, 
kiyimning tarkibiy qismlarida, o‘q otilishiga aloqasi bo‘lmagan va turli 
ta’sirlar natijasida hosil bo‘lgan jarohatlar mavjud bo‘ladi. 
Ushbu masala, jarohatlarning joylashgan o‘rni, o‘lchamlari va 
miqdori bo‘yicha ekspertiza tayinlash haqidagi qarorda bayon etilgan 
ma’lumotlarni shaxsiy kuzatishlar natijasida olingan ma’lumotlar bilan 
solishtirib hal etiladi. Bunda tadqiq etilayotgan obyektda barcha 
jarohatlar ko‘zdan kechirilishi va tahlil etilishi zarurligini yodda tutish 
lozim.
Ushbu bosqichda ekspert tadqiqotlar jarayonini rejalashtiradi va 
tadqiqotlarni samarali o‘tkazish uchun zarur bo‘ladigan texnik vosita va 
metodlarni aniqlab oladi. o‘q otilishidan hosil bo‘lgan jarohatlarning 
belgilarini aniqlash metodlarini qo‘llash tartibi har doimgidek bo‘ladi: 
izdagi belgilarni buzmaydigan metodlardan tekshirilayotgan obyektni 
o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan metodlarga va keyin ushbu obyektni buzib 
yuboradigan metodlarga o‘tiladi.