Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

 
 
 

---

 378 
2-§. Otilgan o‘qning asosiy va qo‘shimcha izlari bo‘yicha
qurolning guruhiy taalluqliligini hamda o‘q otilishi
masofasi va yo‘nalishini aniqlash 
O‘qotar qurolning guruhiy taalluqligini otilgan o‘qning asosiy va 
qo‘shimcha mahsulotlarining izlari bo‘yicha aniqlash imkoniyati ushbu 
izlarning qurollar va ishlatilayotgan patronlarning tuzilishiga bog‘liq 
holda kelib chiqadi. To‘siqdagi otilgan o‘q izlaridan o‘qotar qurolning 
quyidagi guruhiy alomatlarini aniqlash mumkin: 
— kalibr va narezlarning miqdori; 
— stvol og‘zi moslamasining mavjudligi; 
— ishlatilgan patronning turi. 
Qurolning kalibri 
to‘siq materialiga bog‘liq ravishda, o‘q tegishidan 
hosil bo‘lgan jarohat teshigi va ishqalanish halqasining o‘lchamlaridan 
aniqlanishi mumkin. 
75-rasm. 
Turli to‘siqlarga Makarov konstruksiyali to‘pponchadan 
o‘q otilishidan hosil bo‘lgan jarohatlar (chapda — sirtga perpendikular 
ravishda otish, o‘ngda — sirtga 45 gradus burchak ostida otish):
a — metall; b — fanera; v — rezina; g — plastmassa. 

---

 379 
Metall to‘siqlarda o‘q tegishidan hosil bo‘lgan jarohat teshigi aylana 
yoki oval shakliga ega bo‘ladi. Ana shu halqaning diametri yoki ovalning 
kichik diametri o‘qning yetakchi qismining diametri bilan deyarli bir xil 
bo‘ladi (75 a–rasm). 
Yog‘och to‘siqda o‘q tegishidan hosil bo‘lgan jarohatning o‘lchami, 
odatda, o‘qning diametridan kichik bo‘ladi, bundan tashqari, 
yog‘ochning namligi qancha katta bo‘lsa, jarohatning diametri shuncha 
kichik bo‘ladi (75 b–rasm). Bu holda qurolning kalibri to‘siqdagi mavjud 
bo‘lgan ishqalanish halqasining tashqi diametridan aniqlanishi mumkin. 
Qog‘oz to‘siqqa o‘q otilganda ham yuqoridagiga o‘xshash holat 
kuzatiladi. 
Matolarda o‘q tegishidan hosil bo‘lgan jarohatning shakli mato 
tolalarining to‘qilish turiga ko‘ra aniqlanadi va aylana, rombsimon va 
hokazo bo‘lishi mumkin. Jarohat teshigining o‘lchami o‘q diametridan 
kichik bo‘ladi, qurol kalibriga esa ishqalanish halqasining tashqi diametri 
mos keladi. 
Elastik to‘siqlarga o‘q otilishida esa, masalan, rezina, charm va 
boshqalarga — o‘q tegishidan hosil bo‘lgan jarohat teshigining diametri 
o‘q diametridan anchagina kichik bo‘ladi, ishqalanish halqasining 
diametri esa muayyan material xossalari, o‘qning bosh qismi shakliga 
bog‘liq bo‘ladi hamda o‘q diametridan kichik ham, katta ham bo‘lishi 
mumkin (75 v–rasm). 
Mo‘rt materialli to‘siqlardagi o‘q tegishidan hosil bo‘lgan 
jarohatlarga ko‘ra qurol kalibrini aniqlashning deyarli imkoni yo‘q, 
chunki bu holda jarohat teshigining o‘lchami o‘q diametridan ancha katta 
bo‘ladi (75 g–rasm). 
Ta’kidlash joizki, oson deformatsiyalanadigan o‘qlar, masalan, 
qobiqsiz o‘qlar, o‘zining diametridan ancha katta o‘lchamdagi o‘q teshigi 
bo‘lgan jarohatlarni hosil qilishi mumkin.