E nuritdinov odam fiziologiyasi

O'pkalar
ham qon aylanishining ikkala doirasidan qon oladi: 1) kichik qon 
aylanish doirasi o'pkalarning nafas olish funksiyasini ta'minlaydi; 2) o'pka 
to'qimasining oziqlanishini ko'krak aortasidan chiqadigan bronxial arteriyalar qon 
bilan ta'minlaydi. 
O'pka kapillarlari diametri taxminan 8 mkm. Ular bir-biriga uiangan bo'lib, 
alveolalarni qalin to'r kabi o'rab turadi. O'pka .kapillarlarining funksional uzunligi 
250 mkm bo'lib, qon bu masofani QQ7-.1 soniya ..., d,a bosib o'tadi. Tinch holatda 
o'pka kapillari yuzasi 60 m2, jismoniy ish bajarilganda bu yuza 90 m2 ga yetadi. 
Sog'lom odamlarda o'pka arteriyasida sistolik bosim 25-30 mm s.u., diastolik bosim-
15-20 mm s.u, o'pka arteriyasidagi o'rtacha bosim aortadagi o!rtacha bosimdan 5-6 
baravar kamroq (31-rasm). : .. 
Yurak miokardi 
yurak koronar yoki o'ng va chap toj arteriyalardan qon oladi. 
Chap arteriyaning shoxlari chap qorincha, qorinchalararo to'siq, chap va o'ng 
bo'lmalarni qon bilan ta'minlaydi. O'ng toj arteriyaning shoxchalari: yurakning o'ng 
tornoniga kiradi. Kapillyarlar to'ri; esa miokardda juda ko'p, ularning miqdori 
mushaklar tolalarining miqdoriga baravar. Bundan tashqari miokardda haddan 
tashqari ko'p tomir tabjatigaxos bo'lmagan kanallar mavjud. Ularning diametri 
venullalar va arteriolalarga teng bo'lib, tuzilishlari esa kapillarlarga o'xshaydi. Ular 
orqali tegishli tomirlar yurakning bo'limlari bilan ulashgan. Yurak tizimida yana bir 
miokardning chuqur qavatlarida joylashgan sinus tizimi mavjud, ularda yurak 
klapanlari ochiladi. 
Yurak qondan kislorodni boshqa a'zolarga nisbatan ko'p oladi. Yurak kislorodga 
yelchimaganda tuzuk ishlay olmaydi va og'riq sezgilari pay do bo'ladi. Mo'tadil 
fiziologik sharoitda Sunday hodisa ro'y bermaydi, chunki qonda kislorod 
kamayganda koronar tomirlar reflektor yo'li bilan kengayadi va yurakka qon kelishi 
oshadi. Nafas to'xtatib turilganda toj tomirlardan ikki baravar ko'p qon o'tishi 
mumkin. 
Bosh miya o'zi xos unikal qon aylanish xususiyatiga ega. Uning qon bilan 
ta'minlanishi boshqa a'zolarga nisbatan ko'proq. Shuni maxsus qayd qilib o'tish 
joyizki, yurakdan chiqqan va katta qon aynalish doirasida aynalayotgan qonning 15% 
bosh miya tomirlari orqali o'tadi. 
Miyada qon yumshoq miya pardasi tomirlaridan arteriyalar orqali o'tadi. Arteriya va 
venalar o'rtasida anostomozlar yo'q, kapillar ochiq bo'ladi. Kulrang moddada 
kapillarlar soni oq moddadagidan ko'proq. Miyaning qon tomirlari va asab hujayralari 
qonda CO2 miqdori o'zgarishiga juda sezgir, shu bois miya to'qimalarida CO2 
tarangligi ikki baravar oshganda miya qon tomirlari kengayib, qon oqishning hajm 
tezligi ham ikki baravar ko'payadi. Agar tez va chuqur nafas olib, qonda O2 miqdori 
ko'paysa, miya tomirlari torayadi, qon oqishi kamayadi va bunda ba'zi kishilarning 
boshi aylanadi. 

---

47 
Markaziy asab tizimining oliy darajada rivojlangan asab hujayralari kislorodning 
yetishmasligiga boshqa a'zolarga nisbatan birinchi navbatda javob qaytaradi. Miya 
neyronlarida kislorod tanqisligi natijasida 15-20 soniya davomida biotoklar yo'qoladi 
va agar undan ham ko'proq vaqt davomida qon oqishi to'xtatilsa, o'lim sodir bo'ladi.