E nuritdinov odam fiziologiyasi

Organizmda umumiy qonning taqsimlanishi 
Qon tomirlarda umumiy qonning miqdori 5-6 1 ga teng, ammo qonning bu hajmi 
tobora faol ishlayotgan organizmni qon bilan ta'minlash ehtiyojini qoniqtirmaydb Shu 
sababli bu sharoitlarda organizm faoliyati uchun zarur bo'lgan qon hajmi qaytadan 
taqsimlanishi zaruriyati tug'iladi. Simpatik .asabning quzg'alishi natijasida qon 
depolaridan umumiy qon aylanish tizimiga o'tib ishlayotgan a'zolar tananing boshqa 
sohalaridagi qon ta'mmotining kamayishi hisobiga ko'proq qon oladi va o'z ehtiyojini 
qoniqtiradi. 
Organizmda ichki a'zolarning tomirlari bilan teri va skelet mushaklarning tomirlari 
o'rtasida qarama-qarshi reaksiyalar borligi aniqlangan. Aqliy ish bajarilayotgan 
vaqtda miyaga ko'proq qon keladi. ;iZo'r berib jismoniy mashqlar bilan 
shug'ullanganda esa hazm a'zolarining tomirlari torayadi, skelet mushaklariga qon 
kelishi esa kuchayadi. Ishlayotgan mushaklar qisqarayotganda ularda modda 
almashinuvi natijasida hosil bo'lgan turli moddalar (sut va ko'mir kislotalari, adenil 
kislota unumlari, gistamin, atsetilxolin, neyropeptidlar) shu mushaklarning 
tomirlarini kengaytiradi (mahalliy ta'sir). Tomirlar refleks yo'li bilan ham kengayadi, 
ishlayotgan mushaklar esa shuning natijasida ko'p qon olib turadi. Masalan, bir qo'l 
ishlayotganda faqat shu qo'ldagi tomirlar kengayibgina qolmay, ikkinchi qul 
tomirlari, shuningdek, oyoqlardagi tomirlar ham kengayadi. Tashqi muhit harorati 
ko'tarilganda teridagi arteriolalar bilan kapillarlarning kengayishi ham qonning qayta 
taqsimlanishi xususiyatiga kiradi. Bu jarayon teridagi termoretseptorlar ta'sirlanishi 
oqibatida ro'y beradi. 
Bu reaksiyaning fiziologik mohiyati shuki, tana yuzasining kengaygan mayda 
tomirlari orqali o'tayotgan qon issiqligi ko'proq bo'ladi. 
Mahalliy qon aylanishning o'ziga xos funksional xususiyatlari 
Jigarda 
ikki xil kapillarlar bor. Birinchi xil kapillarlari ovqatni hazm qilishda, 
hazm bo'lgan ovqatni so'rilishi va uni ichakdan jigarga tashilishi jarayonlarida 
ishtirok etadi. Ikkinchi esa kapillar tun esa bevosita jigar to'qimasida joylashib, 
moddalar almashinuvi va ekskretor jarayonlarida qatnashadi. 
Venoz tizimi va yurakka quyiladigan qon avvalo shartli ravishda jigafdan o'tib 
boradi. Shuni o'zida portal darvoza qon aylanishining o'ziga xos xususiyatlari 
namoyon bo'ladi, chunki jigarda zaharli moddalar zararsizlantiriladi. Qonning jigar 
kapillarlaridan o'tishi jigar hujayralari bb'lmish - gepatotsitlarni ichakda so'rilgan 
moddalar bilan ta'minlaydi, zaharli moddalarni zaharsizlantirib organizmdan chiqarib 
yuboradi (ekskretsiya). 

---

46 
Eslatib o'tamiz, gipatosidlar o't suyuqligini ishlab chiqaradi, bu suyuqlik o't pufagida 
to'planib, maxsus kanalcha orqali o'n ikki barmoqXulosa qilib aytganda jigar ayni.bir 
yaqtda arterial va venoz qon oladi. Arterial qonni jigar arteriyasi olib keladi, yenoz 
qon esa portal vena orqali jigarga yetib keladi. Portal venada hazm tizimi a'zolari va 
taloqdan o'tgan qon yig'iladi. Demak, qopqa venadagi qon kapillarlardan ikki marta 
o'tadi: birinchi gal ichak, me'da va boshqa a'zolardagi kapillarlardan, ,ikkinchi marta 
jigar parenximasidagi kapillarlardan.