E nuritdinov odam fiziologiyasi

O'pkaning tiriklik sig'imi. 
Chuqur nafas olingandan so'ng maxsus gazometr (spirometr) ga mundshtuk orqali 
chuqur nafas chiqarilsa, unga nafas havosi ham, rezerv havo ham, qo'shimcha havo 
ham kiradi, ya'ni o'rtacha, 500+1500+1500=3500 ml havo kiradi. Shu havoning 
hammasi o'pkaning tiriklik sig'imini tashkil qiladi. Yosh, jins, sog'liqqa va nafasni 
mashq qilishga qarab, tiriklik sig'imi turlicha bo'ladi. O'pkaning tiriklik sig'imi yigit-
yalanglarda 3,5-4,5 1, ayollarda shundan taxminan 1/3 kam (3-3 lj 5 
Qoldiq havo 
Maksimal chuqur nafas chiqarilgandan so'ng o'pka hajrni havodan to'la qutilmaydi, 
unda qariyb 1000-1500 ml havo qoladi, u qoldiq havo deb ataladi, 
pka^ havosi hajmlarining nisbati 38-rasmda ko'rsatilgan. Odatdagicha, tinch nafas 
olish va chiqarishda o'pkada doimo qoldiq havo bilan rezerv 
(zaxiraviy) havo bo'ladi. Murda o'pkasidagi havoning ko'pchilik qismini ikki 
tomonlama ochiq pnevmotoraks yo'li bilan chiqarib yuborish mumkin, chunki bunda 
o'pka to'qimasi butunlay bujmayadi. 
Ayni vaqtda o'pkadan chiqqan havo kollaps havosi deb ataladi. 
Zararli bo'shliq
. Alveolalardan tashqari, havo yo'llari (hiqildoq, traxeya, 
bronxlar va bronxiolalar)da ham havo mavjud. Bu havo gaz almashinuvida 
qatnashmaydi, shuning uchun uni o'Hk (yoki zararli) bo'shliq havosi deb atashadi. 
Zararli bo'shliq hajmi uncha katta bo'lmay, o'rta hisobda qariyb 140 ml ni tashkil qilsa 
ham, alvelolyar havo tarkibi nafasdan chiqqan havodan nega farq qilishini tushunmoq 
uchun zararli bo'shliqdagi havo miqdorini hisobga olish lozim. Tinch nafas olishda 
500 ml nafas havosidan o'pka alveolalariga 500-140=360 ml kiradi. Tinch nafas olish 
va chiqarish vaqtida nafas chiqarilgandan keyin alveolalarda 1000 ml qoldiq havo 
bilan 1500 ml rezerv havo, ya'ni 2500 ml qolganligi uchun, har bir nafas olish paytida 
alveolar havoning hammasi emas, balki atigi 
— qismi, ya'ni taxminan 1/7 qismi yangilanadi. 
Pnevmotoraks 
Ko'krak qafasi teshilgan yoki yorilganda, ba'zan esa o'pka dcvori ichdan 

---

60 
.zararlanganda plevra bp'shlig'iga havo kirib qolishi pnevmotoraks deb ataladi. 
Buning natijasida plevra bo'shlig'idagi bosim atmosfera bosimiga teng bo'lib qoladi, 
o'pka bujmayadi va ko'krak qafasi nafas harakatlariga ergashmaydi, ochiq 
pnevmotoraks vujudga keladi. O'pkaga traxeya orqali sun'iy yo'l bilan ritmik ravishda 
havo yuborib turilfnasa, ikki tomonlama ochiq pnevmotoraks o'limga olib boradi.