E nuritdinov odam fiziologiyasi

 
Reflektor reaksiyalar 
Odamda reaksiyalarning maxsus tipi-
reflekslar
rivojlangan. Sezuvchi asab 
oxirlari-retseptorlarning ta'sirlanishga javoban albatta asab tizimining ishtiroki bilan 
organizmda ro'y beradigan reaksiyalar 
reflekslar
deb ataladi.Asab hujayrasi neyron 
deb,a-taladi.Neyronlar quyidagicha bo'linadi: 
1) sezuvchi yoki retseptor neyronlar, 
2) ijrochi yoki effektor neyronlar va
3) kontakt neyronlar. 
Turli retseptorlar o'zlari uchun adekvat bo'lgan ta'sirlovchi-larni sezishga 

---

7 
moslashgan. 
Retseptorlarning quyidagi turlari bor:
1) mexanoretseptorlar: 
a) tegishni sezadigan-turlari - taktil retseptorlar; 
b) cho'zilish va bosilishni sezadigani-pressoretseptorlar va ba-roretseptorlar; 
v) tovush tebranishlarini sezadigan -fonoretseptorlar: 
2) tezlanishni sezadigani-akselleretseptorlar,yoki vestibulo-retseptorlar;
3) xemoretseptorlar muayyan kimyoviy moddalarning ta'si-rini sezadi; 
4) termoretseptorlar harorat o'zgarishini sezadi;
5) osmoretseptorlar osmotik bosimining o'zgarishini sezadi. 
Tashqi muhitdan keluvchi ta'sirotlarni sezadigan retseptor-lar: tovush 
tebranishlarini, yorug'lik ta'sirini sezadigan retseptor-lar, hid bilish, ta'm bilish 
retseptorlari,harorat o'zgarishini seza-digan va taktil retseptorlar tana sirtiga yaqin 
joylashgan bo'lib, eksteroretseptorlar deb ataladi.Organizrn ichki muhiti, a'zolar 
holati va faoliyatining o'zgarishiga aloqador o'zgarishlarni seza-digan retseptorlar 
interoretseptorlar deb ataladi.Skelet mushak-laridagi retseptorlar -proprioretseptorlar 
ham interoretseptorlarga kiradi. 
Asab hujayralarining periferiyadan (tanani turli qismlari-dan) markaziy asab 
tizimiga qo'zg'alish o'tkazadigan shu o'siq-lari markazga intiluvchi,yoki afferent 
tolalar deb ataladi. 
Effektor neyronlar periferiyaga boradigan o'siqlari – mar-kazdan qochuvchi 
yoki efferent tolalar orqali impulslar o'tkaza-di.Bular esa turli a'zolar holati va 
faoliyatini o'zgartiradi. 
Skelet mushaklarining qisqarishiga sabab bo'ladigan hara-katlantiruvchi (motor) 
neyronlarining bir qismi efferent tolalari markaziy asab tizimida -bosh miyada va 
orqa miyada bo'lib, bar bir neyrondan periferiyaga faqat bitta o'siq ketadi. 
Kontakt neyronlar markaziy asab tizimida bo'lib,turli ney-ronlarni bir-biriga 
bog'lash funksiyasini o'taydi.Kontakt neyron-lar asab impulslarini bir xil 
neyronlardan ikkinchi xil neyronlar-ga o'tkazib beruvchi rele stansiyalari desa bo'ladi.